ЖАТ ЖЕРДЕ ЖАТҚАН БАУЫРЛАР

Тізімдер Жат жерде мәңгі қалған қазақстандық жауын­гер­лердің толық тізімі (Германия аума­ғындағы 6228 адам, Австрия­дағы 1000-нан астам адам) Германияда жерленгендер - көшіріп алу Австрияда жерленгендер-көшіріп алу Тағы қайдан іздеуге болады?Әдістемелік нұсқау Атам қазақта: “Іздер, сұрарың бар ма?” деген сөз бар. Астарына үңілсең, көп нәрсені ұқтырады. Бұдан кейін “Өлі риза болмай, тірі байымайды” дегенді және қосып қояды. Осыдан 65 жыл бұрын аяқ­тал­ған сұрапыл соғыстың жарасы әлі жазылар түрі жоқ. Шейіт кет­кен миллиондаған адамның дере­гін әлі іздеумен келеміз. Бұрын ортақ арнада тірлік жас­асақ, енді тәуелсіз Отанымыздан аттанып, хабарсыз кеткен жауын­герлерді іздеу жалғасуда. Соның бір айқын дәлелі, “Арманда кеткен боздақ­тар” және Петер Сикелдің “Есте­лік кітабы” дер едік. Алғашқы кітаптың жарық көруіне Германиядағы Қазақстан елшілігі ұйытқы болыпты.  Бұл естелік кітап – сол сұрапыл соғыс жылдары Қазақ елінен әскерге шақырылып, түрлі себептермен тұт­қынға түскен, нацистік лагер­лердің барлық зұлым­дықтарын бастан кешкен, ақыры сол жерде соңғы демі таусылып, туған жері­нің бір уыс топырағы бұйыр­май, жат жерде мәңгілікке қалып қой­ған 6228 жауынгердің аты-жөні, туған күні, айы-жылы, ұлты, қай өңір, қай қаладан барғаны, өмірден түңіліп көз жұмған уақы­ты, ажал лагері, жерлен­ген жері туралы жан-жақты мәлімет береді. Алғысөзін жазған Герма­ния­дағы Қазақстан­ның Төтенше және өкілетті елшісі Н.Онжанов: “Осы қан төгіс соғысқа 1,2 миллионнан астам қазақстан­дықтар қатысты. Олардың 600 мың­ға жуығы қан майданда қаза тауып, нацистік лагерлерде құрбан болды. Соғыс тұтқындарының ащы да қайғылы тағдырларына дәлел болар көптеген мұрағаттық құжаттар мен фотосуреттер жиналды” деп соның нәтижесінде “Арманда кеткен боздақ­тар” атты естелік кітаптың шыққа­нын, тұтқында қаза болған бауыр­ларымызды іздестіру жұмысы­ның жалғаса беретінін, бұл тізім соңғы тізім емес екенін алға тартады. Ал “Қазақ елі ардагерлер ұйымы” қоғам­дық бірлестігі орталық кеңесі­нің мүшесі, соғыс ардагері, қоғам қайраткері М.Сағдиев кітапты қарап шыққанын айтып, “Бұл кітап қаза тапқандарды еске алып, қайғыру ғана емес, сонымен қатар, олардың дүние жүзі халықтарының бостан­дығы жолындағы ерліктерін мақ­таныш ету. Олар болмаса жеңістің өзі де, демек сіз бен біздің бола­ша­ғы­мыз да болмас еді” деп сөз аяғын түйеді. Саксон Мемориал­дары бірлестігі құжаттама орталы­ғы­ның қызметкерлері д-р Клаус Дитер Мюллер, Александр Харито­нов “Қайтарылған рух” атты шағын жазбаларында: “Сіздердің қолдары­ңыздағы кітап – екінші дүниежүзі­лік соғыста миллиондаған отбасы тап болған қайғы-қасірет туралы қабырғаны сөгер естелік. Майданда қаза тапқан жақынының қазасы отбасы үшін орны толмас ауыр қай­ғы болса, “хабарсыз кеткен” деген суық сөз, жақын адам тағдыры­ның еңсені езер белгісіздігі мүлде ұмы­тыл­майды. Әрқашан үміт ұшқы­ны сөнбеген, сөнбейді де, мүмкін әлі кездесіп қалармыз деген сенім жоғалмайды” дей келіп “Өкінішке орай, біздің қолымыздағы құжаттар бойынша адамның тағдыры қалай аяқталғанын анықтау әрдайым мүмкін бола бермейді. Мысалы, кейбір карточкаларда адамның қаза болғаны туралы белгі бар, бірақ оның соңғы тынысы біткен жері көр­сетілмеген. Ал қайсыбірінде қай­тыс болғаны туралы белгі жоқ, тағдыры қалай болғаны да көрсетіл­меген”, деп өздері іздестіру жұмыс­тарын әлі жүргізіп жатқанын, Қазақ елі азаматтарының белгісіз кеткен бауырларын жоқтау жолындағы тынымсыз тірліктеріне ризалығын білдіріп, атақты қолбасшы Суворов­тың: “Соғыс –соңғы жауынгер жер­лен­генде ғана аяқталады”, деген сөзінің әлі құнын жоймағанын алға тартады. Бұл кітапта белгісіз жауын­герлердің анықталған аты-жөнімен қатар, өзге де көптеген деректер бар. Екінші кітаптан Австрияда жер­­лен­ген қазақтар туралы мәлімет­термен танысуға болады. Құнды дүниеге жазған алғысөзінде сол мемлекеттегі Төтенше және өкілетті елшіміз Ержан Қазыханов екі мемлекет арасындағы достық қарым-қатынастың алтын ар­қауын­дай бұл кітапта қазақ­стан­дық жауынгерлер туралы алғаш рет мәлімет беріліп отырғанын атап өтеді. Австрия Республика­сы­ның Федералдық ішкі істер министрі маг. д-р Мария Фектер осы уақытқа дейін қазақ топы­рағынан келіп қаза тапқандар саны 500 шамасында делініп кел­се, Петер Сикелдің зерттеуі бойын­ша, екі есе көбейгенін айтады. Кітап авторы бұл қанқұйлы соғыс 40 мил­лионға жуық адамның өмірін жалмағанын айта келіп: “Со­ғыс­та қаза тапқан әрбір жан мағынасыз қайғы-қасіретті және қайтыс болған миллион­даған адамдар­ды есімізге салып отыруы қажет. Біздің жоғалт­қанымызды ешкім ешқашан қайтара алмай­ды. Бірақ туыс­тары үшін әке­лерінің, ата­ларының және өмір­леріндегі ең жақын адамдары­ның соңғы тыныштық тапқан жері туралы ұзақ уақыт күттір­ген хабарды алу оларға жалғыз ғана мораль­дық жұбаныш бо­лып табылады. Әскери бейіттер бейбітшілік пен татуластық, жаңа соғыстар­ды болдырмау символы ретінде өзара құрмет­теу мен адамдар­дың бірін-бірі жақсырақ түсінуіне ықпалын тигізетін болсын. Осындай жағдайда ғана бұл құрбандық­тардың бекер болмағаны туралы батыл айтуға болады”, дейді. Міне, қапыда кеткен бауыр­лар туралы екі кітап жарық көріп отыр. Онда тасқа басыл­ған мыңдаған адамның тізімін жіті қарап отырсаң, белгісіз солдаттар белгілі болып, өздері оралмаса да аты-жөндері елге жетіп, рухы жаңғырып тұр. Осы арада оларға көрсетер құрмет туралы қазақтың жауынгер ақыны Әбу Сәрсен­баев былай деп кеткен еді: “Бізді жал­ма­мақ болған ажалды өр кеудесімен қақты. Ол арыстанша алысты, өлім соққысын өз үстіне алды. Денесін оқ пәршелесе де ел намысын қорғап қалды. Сен құрметте оны! Түсіндің бе, қарағым?”. Сүлеймен МӘМЕТ. Тағы қайдан іздеуге болады?Әдістемелік нұсқау http://obd-memorial.ru сайтынан. Бұл сайт соғыста және одан кейін жоғалғандардың ең үлкен электрондық қоры, Ресей Үкіметінің тікелей нұқсауымен жасақталған. Қордан келесідей тәсілдермен іздеуді ұсынамыз. Мысалы, "Жәдігеров" деген фамилия "Жадыгеров", "Жадигеров", "Ядигаров", т.с.с. вариациямен кете беруі мүмкін. Бұл әсіресе, майданға резервтен емес, бірден шақырылған боздақтарға байланысты. Кейбір адамдардың аты-жөні дәл құжатындағыдай емес, естілуі бойынша жазылуы әбден мүмкін. Егер ізделінді аты-жөні дауысты дыбыстан басталса, онда да бірнеше вариациямен көруіңізді өтінеміз, мысалы: "Оймауытов" - "Аймауытов", тіпті - "Иматов" боп кетуі мүмкін. Зор құрметпен: "Егемен Қазақстан" газетінің редакциясы