Базалық мөлшерлеме инфляцияны тежей ме?

Инфляция дауылы қашан саябырлайды?

Сарапшылар базалық мөлшерлеменің жоғарылайтынын таяуда ғана білдірген болжамдарында айтқан болатын. Өйт­кені қыркүйекте жылдық мәндегі инфля­цияның 8,9 пайызға дейін көтерілуі осыған себеп. Алайда базалық ставка­ның осының алдында 9,25-тен 9,5-ке көтерілгені баға өсіміне тежеу сала алған жоқ.

Өтімділікті ұсыну жөніндегі тұрақ­ты қолжетімді операциялар бо­йын­ша мөл­шерлеме 10,75, ал өтімділікті алу жөнін­дегі тұрақты қолжетімді операциялар бо­йынша мөлшерлеме 8,75 пайыз бола­ды. Шешім экономикада сақталып отыр­ған инфляцияға қарсы қысым аясында қабылданды. Соның нәтижесінде инфляция 2021 жылы 7,5-8,5 пайыз болжамды ауқымнан, әлемдік нарықтардағы бағалардың өсуінен, сауда әріптес елдердегі инфляцияның жеделдеуінен және ел ішіндегі жоғары инфляциялық күтулерден жоғары қалыптасады де­лінген Ұлттық банк мәлімдемесінде.

Бұл орайда Ұлттық банк базалық став­каны көтеруге себеп болған бірнеше факторды тізбелейді. Алғашқысы – сыртқы инфляциялық ахуал. Бұл әлемдегі азық-түлік бағасының жоғары болуына, жеткізілім қатарының үзілістеріне, тасымалдау, шикізат пен энергия тасымалдаушылар құнының өсуіне, сондай-ақ ішкі сұраныстың қалпына келуіне байланысты. Екіншісі – негізгі сауда әріптес елдердегі жоғары инфляция. Қытайда көмір мен энергияны көп қажет ететін салалар өніміне бағаның жоғарылауы салдарынан өндірушілер бағасының индексі 10,7 пайызға дейін өскен. Қыркүйекте ЕО-да жылдық инфляцияның 3,6, Ресейде 7,4 пайызға дейін жылдамдауы біздің нарыққа әсер етпей қоймайды. Елімізде де қыркүйек айында жылдық инфляцияның 8,9 пайыз болуы жылдық инфляцияның қолтығына су бүркіп тұр.

«Азық-түлік инфляциясы же­міс-көкөніс өнімдері бағасының маусымдық төмендеуіне қарамастан 2021 жылғы қыркүйекте жылдамдауын жалғастырып, жылдық мәнде 11,5 пайыз болды. Жемшөп дақылдары, дизель отыны, электр энергиясы және бидай бағасының көтерілуі кезінде өндірушілердің өзіндік құнының өсуі нәтижесінде ет (10,3 па­йыз), нан-тоқаш (8,7 пайыз) және сүт өнімдері (8 пайыз) бағасының жыл­дық өсуі азық-түлік инфляциясының жедел­деуіне негізгі серпін болды. Қыр­күйек қорытындысы бойынша азық-түлікке жатпайтын инфляция жыл­дық мәнде 7,5 пайыз болды. Осы жыл­дамдауға үй тұрмысындағы заттар, киім-кешек пен аяқ киім, ЖЖМ мен қат­ты отын бағасының жылдық өсуі не­гізгі үлес қосады. Киім-кешек пен аяқ киім бағасы импорттық тауар­лар бағасының жоғарылауына, тұты­ну­­шылық сұраныстың қалпына келуі­не және халықтың нақты ақшалай табысының өсуіне байланысты артуда. Өз кезегінде, өзіндік құнның өсуіне және экономикалық белсенділіктің қалпына келуіне байланысты жанар-жағармай мен қатты отын бағасы артты» делінеді бас банктің хабарламасында.

Ұлттық банктің хабарлауынша, 2022 жылдың ортасынан кейін ғана дамыған елдерде инфляция қарқыны баяуламақ. Нақтырақ айтқанда, пандемияға дейінгі көрсеткішке оралады.

«Дамушы елдерде валюта бағам­дары­ның әлсіреуі салдарынан азық-түлік, мұнай және импорттық тауарлар бағасының өсуіне байланысты инфляциялық қысым сақталады. Жоғары сыртқы және ішкі инфляциялық ахуал жағдайында Ұлттық банк 2022 жылы 4-6 пайыз дәлізіне кіру мақсатында ақша-кредит саясатын қалыпқа келтіруді жалғастыруда» делінеді Ұлттық банк мәлімдемесінде.

Базалық мөлшерлеме өскенге дейінгі ой

DAMU Capital Management бас директоры Мұрат Қастаевтың айтуынша, бағаның белсенді өсімі – әлемде болып жатқан үрдіс.

«Әлемдік экономиканың кенеттен қалпына келуіне байланысты компаниялар тауар сұранысын өтеп үлгере алмай жатыр. Әрине, инфляция өсіміне себеп болатын ішкі факторлар да бар. Бұл – жоғарғы бюджеттік шығындар және отын бағасының өсуі» дейді сарапшы.

Бұған дейін «Фридом Финанс» АҚ сарапшысы Данияр Оразбаев мөлшерлеме 25 базалық тармаққа дейін көтеріледі деген болжам айтқан еді. Ол күзде жеміс-жидек пен көкөніс бағасы өседі әрі дизелді отын бағасы да қымбаттайды, ондай жағдайда инфлицияның төмендеуін күте алмаймыз деген болатын.

Ал «Ренессанс Капитал» инвести­ция­лық компаниясының Ресей және ТМД бойынша экономисі Андрей Мела­щенко бір қызығы, базалық ставка 9,5 пайыз күйінде сақталады деген пікір айтып, оған өз дәлелдерін де келтірген. «Апталық көрсеткіштер әлеуметтік маңызды өнімдер бағасының өскенін айтып тұрса да біздің бағалауымызша, инфляция өзінің ең жоғарғы мәнінде тұр және жыл соңына таман төмендеуі тиіс. Қадағалаушы шешіміне әсер етуі мүмкін проинфляциялық факторлар қатарында – реалды жалақының берік өсімі (II тоқсанда 9,8 пайыз), тұтынушылық несиенің күрт өсімі (тамызда 33,8 пайыз) бар» деген еді.

Телеграмдағы Tengenomika каналы­ның жазуынша, 4-6 пайыз дәлізіне кіру үшін Үкімет пен жергілікті атқарушы органдардың тиімді шаралар қабылдай алуы да өте маңызды.

Еске салсақ, Ресей банкі де бірнеше күн бұрын ғана базалық ставканы 6,75 пайыздан 7,5 пайызға дейін жоғарылатты. Осылайша, Ресей орталық банкі базалық ставканы алтыншы рет қатарынан өсіріп отыр.

Ұлттық банктің ақша-несие саясаты жөніндегі комитетінің базалық мөлшерлеме бойынша кезекті жоспарлы шешімі 2021 жылғы 6 желтоқсанда Нұр-Сұлтан қаласының уақыты бойынша 15:00-де жарияланады.