Тас көмір тапшы болып тұр

Қостанайдың маңайында тас отынды көтерме бағамен сататын 5-6 кәсіпорын бар. Жылда осы уақытта көмірден қаратау тұрғызып, саудасы қайнап жататын бұл кәсіпорындардың көмір түсіретін ауласы биыл тез босап қалуда. Араға бір апта, он күн салып бір келетін 5-6 вагон қысқы отынды алдын ала кезекке тұрып қойған жүк көліктері бір күннің ішінде талап әкетіп жатыр.

Қала шетіндегі көмір сататын орындардың біріне барып едік, бұл кәсіпорынның ауласы да тып-типыл тақырланып қалыпты. Көмір тиейтін техникасы қаңтарылып тұр. Өзін Владимир Ильичпін деп таныстырған күзетші түнде келген 8 вагон көмірдің түс ауа бітіп қалғанын айтты.

– Биыл тек Қаражыра көмірі ғана келіп жатыр. Тоннасын 15 мың 500 тең­ге­ден сатамыз. Бұл – көтерме баға. Жүк көліктері осы жерден тиеп алып, үстіне ақша қосып ауыл тұрғындарына сатады. Ке­лесі көмірдің қашан келетіні белгісіз. Кейде 2 немесе 3, кейде 5 вагон келеді. Кезекте тұрғандар көп, алыс аудандардан кел­гендер түні бойы кезек күтіп тұрады, – деді Владимир Ильич.

Күзетшінің айтуынша, қазір көмір өн­ді­ретін өңірлердегі карьерлер отын тасымалдау мәселесін оңтайлы шеше алмай отыр. Қос­та­най облысындағы көмір сау­дасымен айналысушылар бір апта бұрын тапсырыс береді екен. Со­ның өзінде ва­гондар кешігіп қала береді. Мұның зар­дабы, айналып келгенде, қарапайым ха­лық­қа тиіп жатыр.

Қостанай қаласының тұрғыны Олег Полищук көтерме сауда орындарына келген көмірді «ГАЗ-53» жүк көлігіне тиеп алып алыс-жақын ауылдарға апарып сату ар­қылы нәпақа айырып жүр. Көбіне отын тиейтін жерде көлік ішінде түнеп қалатын ол соңғы кездері к­ө­мір­дің қат болып кеткені сон­ша­лық, бірнеше күн қатарынан күтіп, ке­зегі енді жете бергенде кө­мір бітіп қа­лып, бос қайтып жүр­генін айтты.

– Бір жарым айдан асты, көмір жоқ. Бүгін де ерте келдім. Кезек тиетін түрі жоқ. Түнде Шұ­бар­көл­дің көмірі келген. Бұ­рынғыдай емес, сапасы өте нашар, құм сияқ­ты бірдеме. Кеше 6 вагон Қа­ра­жы­­ра көмірі келіп еді, күн ұзақ кезекте тұрғанмен, үлгере алмай қалдым. Енді, міне, бүгін 4 вагон Шұбаркөл көміріне де қол жеткізу мүмкін болмай тұр. Бәрін алдын ала жасалған келісімшартымыз бар деп Меңдіқара ауданынан келген «КамАЗ»-дар тиеп алып кетіп жатыр. Облыста Шұбаркөлдің тоннасы – 18 500, Қаражыранікі – 15 500, Богатырь 13 мың теңге тұрады. Қазір бықсып жанбай қоятын Богатырьдің өзіне жете ал­май қалдық, – дейді қажыған жүргізуші.

Көмір алып сатумен айналысатын «Қостанай Угольпром» серік­тес­тігінің бас­шысы Сергей Калюж­ныйдың сө­зін­ше, өңірдегі тас көмір тапшылығы жүк вагондарының жетіспеушілігінен туындап отыр.

– Мұның сыртында, темір жол тарифі де ай сайын қымбаттап жатыр. Міне, екі күн болды, кә­сіпорында көмір жоқ. Ер­тең бір­неше вагон келуі тиіс. Бірақ ол да тез сатылып кетеді. Ал көмірдің жет­кі­лікті қорын жазда сатып алатындай қа­ра­­жат жоқ. Банктерге барып, жеңіл­де­тіл­ген несие сұрап едік, бермеді, – деді С.Калюжный.

Облыс орталығындағы жұрт қарба­лас­қа түсіп, әбігер болып жатқанда, алыс-жа­қын­да­ғы ауылдардың не күй кешіп жатқанын білмек болып бірнеше ауданға хабарласып көрдік. Об­лыс­тық энергетика және ТКШ басқармасы басшысының орынбасары Шыңғыс Кежалы: «Әулиекөл ауданына 600 тонна Шұбаркөл көмірі келді. Ауданға осы отын жетеді», деп еді. Алайда аудан тұрғындарының әңгімесі басқа.

– Әулиекөлдің іргесіндегі Аман­қа­ра­ғай бекетіне он күнде бір 4-5 вагон көмір ке­леді. Кезек – қырғын. Бұрын Шұ­бар­көл келуші еді, биыл сапасы төмен Бо­га­­тырь келіп жатыр. Көбі амал­сыз соны алып жатыр, бағасы – 11 мың теңге. Осы ауылда көмір тасымалдаумен айналы­сатын 10 шақты көлік бар, жұрт содан са­тып алады. Науырзым ауданы мен Ок­тябрь ауылының жүк көліктері де осы Аман­қарағайдан көмір алады. Бірақ қазір «КамАЗ»-дардың өзіне 5 тоннадан артық тие­мей жатыр, – деді Әулиекөл ауылының тұр­ғыны Бақыт Төрин.

Қарасу және Науырзым аудандары жыл­да осы Аманқарағайға келген кө­мір­ден тасып алады. Биыл Науры­зым өңі­рінде жекенің меншігіндегі он шақ­ты жүк көлігі бірігіп, тікелей Шұбар­көл­ден кө­мір әкеп жатыр екен. Аудан тұр­ғындарының айтуынша, елдің көбі осы с­а­палы көмірдің тоннасын 24 мың тең­ге­ден сатып алып жатыр.

Арқалық қаласы мен Аман­гел­ді, Жан­гел­дин аудандарында қыс­қы отын жет­кі­лікті. Бірақ Қос­та­найдың маңайын­да­ғы бірқатар елді мекен мен Жітіқара, Бе­йім­бет Майлин ауданының кейбір тұр­ғын­дары әлі де көмірге қол жеткізе ал­май отыр.

Облыстық энергетика және ТКШ бас­қар­масының бөлім басшысы Еркін Әубәкіровтің айтуынша, 1 қыркүйекке дейін облыстағы ауру­хана, мектеп сияқты әлеуметтік ны­сандардың бәрі толықтай көмір­мен қамтамасыз етілген. Енді жеке тұрғындарды көмірмен қамта­ма­сыз ету мәселесін шешу міндеті тұр.

– Қазір көмір тапшылығын жо­йып, қысқа қажетті отынның жеткілікті мөл­шерін жеткізуді қамтамасыз ету жұ­мыс­­тары жүріп жатыр. Таяуда елордада өткен арнайы жиында да қысқы отын тап­шылығы туралы сөз болып, өңір­лер­ге қосымша жүк вагондарын бөлу мәселесі қарастырылған. Одан кейін облыс басшылығы Индустрия және инфра­құ­ры­лым­дық даму министрлігіне және «ҚТЖ – Жүк тасымалдары» жауап­кер­ші­лі­гі шектеулі серік­тес­тігіне хат жолдап, көмірді же­дел әрі кедергісіз тасымалдау үшін қосымша вагондар бөлу, не­гізгі темір жол тораптарында кө­мір тиеуді қамтамасыз етуге көмектесуді өтінген. Жағдайды министрлік те біліп отыр. Об­лыс басшылығы да жіті бақылауына алды. Таяу күндері қосымша жүк вагондары бө­лі­ніп қалар деп үміт­теніп отырмыз. Қа­зір өңірде Бо­га­тырь көмірі бар, бірақ оны еш­кім алғысы келмей отыр, – деді энергетика бөлімінің бастығы.

Қостанай ауданына қарасты Надеж­дин ауылының тұрғыны Қабылжан Абзаров қарияның сө­зін­ше, жұрттың Бога­тырь­ді алмау себебі – бұл көмірдің жануы қиын, бықсып, үйді түтінге толтырып жі­береді екен. Әрі қызуы жоқ, үйді жылыта алмайды. Оның үстіне, неше шелек көмір салсаң, сонша шелек күл аласың. Сон­дық­тан елдің бәрі Шұбаркөл, ол болмаса, Қаражыра көмірін алғысы келеді.

Облыстық энергетика және ТКШ бас­қар­масының мәлі­ме­тін­ше, облысқа қа­ра­ша айының со­ңына дейін 30 мың тонна, жел­тоқ­сан айында 35 мың тонна көмір жет­кізіледі.

Қазірше Қостанай қаласының өзінде көмірді көліктеп емес, қапқа салып сату­шы­­лар көбейіп тұр. Бір қабы 1300 теңге тұрады. Олардың бір-екеуіне қоңырау шалып, көмір сұрап едік, «бітіп кетті» деген жауап алдық.