Соңғы екі жылда елімізді үш бірдей жойқын дауыл келіп соқты. Оның алғашқысы – COVID-19 пандемиясы, екіншісі – «қаңтар қырғыны», үшіншісі күн санап шиеленісіп бара жатқан геосаяси түйткіл. Әсіресе, үшіншісінің үлесі басымырақ болып тұр қазір.
Ресейдің алған беттен қайтпауы, кері шегінбеуі жаһандық қоғамдастықты таңғалдырып отыр. Сондықтан да олар аямай санкция салып жатыр. Қазірдің өзінде санкциялардың «нәтижесі» көріне бастады. Тікелей тауар айналымын жасап, белсенді сауда серіктесі болып отырған Қазақстанға да кері әсері тимей қоймайды. Сарапшылар осындай қысылтаяң сәтте халық пен бизнесті несиемен қолдау – іскерлік белсенділіктің қажетті деңгейін ұстап тұратын және экономикалық өсімге себепкер болатын бірегей нұсқа дейді.
Биыл көктемде елдегі бүкіл екінші деңгейлі банктердің қарыз портфелі 20,3 трлн теңгеге жеткен. Дағдарыс толқыны мен өзге де қиындықтарға қарамастан өсім бар. Қарыз портфелі бір ай бұрынғы көрсеткіштен 255,6 млрд теңгеге көбейген. Жылдық мән 4,9 трлн теңгеге өскен. Айлық динамикада 22 банктің 18-і оң көрсеткішке ие болған. Жылдық динамикада 20 банктің көрсеткіші тәуір.
«Айлық және жылдық динамикада қарыз портфелінің өсуі тұрғысынан Halyk Bank озық шықты. Ақпанда банк займ көлемін 279,4 млрд теңгеге көбейткен. Бір жылда берген қарызы 6,3 трлн теңгеге жетіпті. Бұл – отандық нарықтағы займның 31,1 пайызы. Көктемде банк 2021 жылға арналған шоғырландырылған қаржылық есеп деректерін жариялады. Соған сүйенсек, 2021 жылы қарыз портфелінің 31 пайызы бөлшек займдарға тиесілі болса, соның ішінде 15 пайызын ипотекалық қарыз құраған. Halyk Bank көбіне ритейл және көтерме сауда, қызмет көрсету, мұнай-газ саласы, жылжымайтын мүлік, энергетика және химия өнеркәсібі салаларына жиі несие береді. Бұл тұрғыда банк экономиканың басым секторының барлығын несиемен қамтып отыр деуге негіз бар», деп жазды Ranking сарапшылары.
Екінші орында – «Отбасы банк». Ақпанның қорытындысы бойынша қарыз портфелі 69,6 млрд теңгеге көбейіп, 2,3 трлн теңгеге жеткен. Бір жыл ішінде банк қарыз көлемін 904,2 млрд теңгеге арттырыпты. Бұл қаржы институты тек қана тұрғын үй құрылыс жинақтау және тұрғын үй займдары жүйесінде жұмыс істейді. Тұтынушылық және өзге де несиелеу бойынша қызмет көрсетпейді. Сонымен бірге қазір «Отбасы банкті» екінші деңгейлі банктер жүйесінен шығарып, оған Ұлттық даму институты мәртебесін беру мәселесі қарастырылып жатыр. Яғни қаржы институтына есепке қою, тұрғын үй бөлістіру функциялары жүктелмек.
Үздік үштікті ақпан айындағы 56,4 млрд теңге қосқан Kaspi Bank түйіндеген. Бұл банктің көктем басындағы қарыз портфелі 2,6 трлн теңгені құрапты. Соңғы бір жылда банк қарыз портфелін 1 трлн теңгеге дейін ұлғайта алған. Сондай-ақ бестік құрамына Bank RBK (+34,7 млрд тг, 670 млрд теңгеге жеткен) және «Альфа-Банк» (+ 29,6 млрд тг, 564,4 млрд теңгеге жеткен) бар.
Санкциядан көз ашпай жатқан ресейлік еншілес банктердің жағдайы мәз емес. Мәселен, ВТБ Банк бір айда қарыз портфелін 43,3 млрд теңгеге азайтып алса, «Сбербанк» 296,8 млрд теңгеден бір-ақ айырылған. Үздік бестік қатарына еніп тұрған «Альфа-Банктің» де алдағы уақытта өз қарқынын сақтап қалады дегенге сену қиын. Өйткені қаржы институты қазір түрлі шектеулер аясында өз жұмысын лайықты деңгейде жүргізе алатын емес және банк шұғыл түрде жаңа акционер іздестіріп жатыр.
Қарыз портфелінің жиынтық өсімі фонында олардың сапасы да жақсарып жатыр дейді сарапшылар. Биыл наурызда мерзімі өтіп өтелмеген займдар үлесі 6,75 пайызды құраған (бір ай бұрын – 6,77, бір жыл бұрын – 11,28 пайыз болған). Ал өтелмеген мерзімі 90 күннен асып кеткен (NPL 90+) берешектердің қарыз портфеліндегі үлесі 3,48 пайызды құрайды. Бір жыл бұрын NPL қарыз портфелінің 6,92 пайызы болған еді.
«Қазір банктер өз уақытында өтелмеген берешектер мәселесіне жедел мән береді және оларды көп жағдайда ұзақ мерзімді берешек жағдайына жеткізбейді. Биыл көктемде барлық мерзімі өтіп кеткен берешектегі NPL 90+ үлесі 51,6 пайызды құрады. Бұл көрсеткіш 2015-2021 жылдары 80 пайыздан асып түскен болатын. Halyk Bank-тің қарыз портфеліндегі мерзімі өткен берешектер үлесі 4,84 пайызды, NPL 90+ 2,34 пайызды құрайды. Kaspi Bank портфеліндегі өтелмеген қарыздар үлесі 9,74 пайызға таяп қалған. Ал NPL 90+ үлесі 4,2 пайыз деңгейінде. Ипотекалық несиелеумен айналысатын «Отбасы банкте» несие бойынша берешек жоқ деуге де болады. Ал 90 күннен асып өтелмеген қарыздар үлесі портфелдің 0,07 пайызын құрайды», деп хабарлайды сарапшылар.