«Кейінге қалдырылған инфляцияның» зардабы қандай?

Экономистер инфляцияны тізгін­деп, экономика өсімін де қатар ұстап отыру Ұлттық банк пен Үкіметке қиын­­ға соғып тұрғанын айтады. Бел­гі­лі экономист Алмас Чукиннің пікірі де осыған саяды. Оның айтуынша, инфляцияның биылғы шекті межесі – 10 пайыздық көрсеткішті ұстап тұру елімізге оңай болмай тұр. Жылдың алғашқы тоқсанында оның деңгейі 12 пайыздан асып кететіні белгілі болды. Ал былтырғы ресми көрсеткіш – 8,7 пайыз. Демек 2021 жылдан бері қал­та­мыздағы қаржы 1,5 пайызға жұқа­рып қалды деген сөз.

«Инфляцияны қолдан тежей­тін мүм­кіндік аз. Ұлттық банк пен Үкіметтің қаржы-несие саясаты бір-бірімен ымыраласа жұмыс істе­­мейді. Үкімет министрліктер мен әкімдер арқылы қаржыны жұм­­сау­­дың тетіктерін іздейді. Ал Ұлт­­тық банк болса, баға мен тең­генің тұрақ­ты­лы­ғына жауап береді. Сәуір айының қоры­тын­дысы бойынша Ұлттық банк валюта нарығында интервенция жүр­гізбегенін айтты. Бірақ алтын-ва­люта қорының кемігені өткен ай­да белгілі болды. Шынында, Ұлт­тық банктің валюта қорынан ал­тын сатып алу немесе са­туын ин­тер­венция деп қабылдау қажет», дейді А.Чукин.

Сарапшылар Қазақстан­ның ғана емес, ЕАЭО елде­рі­нің нарығы да қыспақта қалып қойғанын айтып жатыр. Инфляцияның шекті дәліз­ден асып кетуінің бір­ден-бір себебі де осы. Санкциялар салдарынан ЕАЭО-ға мүше елдердің ұлт­­тық валюталары құнсызданып, баға аспандап кетті. Мысалы, наурыз айын­да тұтыну бағасы 12 пайызға өскен кезде Үкі­мет дағдарысқа қарсы жос­­­парды бе­кіт­ті. Одан соң кәсіп­­кер­­­лер­дің ұсынысымен дағда­рыс­қа қарсы ша­­ралармен ай­налысатын шұғыл топ құ­рылып, Ресейге қарсы санк­­ция­ның Қазақстанға әсерін әл­сі­ре­ту керек деген шешім қабыл­дан­ды.

2021 жылдың екінші жар­тысында коммуналдық төлем, ақылы қызмет көр­сетудің басқа салаларында да баға­ның айтарлықтай өскені бай­қал­ды. Сарапшылар сол кезде мұ­ның кері әсері 2022 жылы да жал­ға­сатынын айт­қан. Биылғы инфляцияны шикізат бағасының өсуі мен теңгенің әлсіреуі жеделдетіп жіберді. Экономист Мұрат Темірхановтың айтуын­ша, инфляцияны белгі­лен­­­ген дә­лізде ұстап тұру үшін қосымша шара­лар қабылдануы мүмкін: Үкі­мет қолға алуы мүмкін ша­ра­лар­­дың қа­­тарына отан­дық тауар өндіру­ші­­лер­ді жеңілдікпен қаржы­лан­­ды­ру бағдарламалары да қабыл­дануы мүмкін. Сарапшы түсіндіріп өткен­дей, Үкімет контрциклдік сая­сат­тың орнына қайтадан циклдік саясат жүр­гі­зіп жатыр. Контр­цикл­дік саясат ке­зінде мұ­най бағасы жоғары болған кезде трансферттер азаюы керек, мұнай бағасы төмен болған кезде транс­­ферттер көбейеді. Ал елімізде бәрі ке­рісінше. Сондықтан қым­бат мұнай инфляцияны көтеріп жібермеу үшін бізге контрциклді бюджет сая­саты керек. «Контрциклдік саясат бойынша мұнай ба­ға­сы қымбат кезде Үкімет мемлекеттік шығындарды шектеп, мұнай долларын Ұлттық қор­ға жіберуге тиіс. Ұлттық қордан мем­­лекеттік бюджетке түсетін транс­ферт­­терді барынша азайту инфля­ция­ның бақылаудан шығып кетуіне жол бермей, экономиканы артық мұ­най долларынан тазартады. Ал мұ­най бағасы төмендеген кезде мұнай қорын эко­номикалық өсуді ынталандыру үшін пайдалану керек», дейді М.Темірханов.

Экономист-сарапшы Үкі­­­меттің инфля­цияны тежеуге бағытталған ше­шім­деріне көңілі толмайтынын жет­кізді. Бағаның қазіргі деңгейіне Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев­тың әлеуметтік маңызы бар та­уарлар бағасының өсуіне мораторий енгізу туралы бұйрығы да салмақ беріп тұр. Бағаны тұрақтандыру үшін бөлшек сауда желілерімен жарты жылға келісім жасалды. Кесімді мер­зім шілде айында аяқталады. Жа­нар-жағармай бағасының лимиті, ком­муналдық қызмет ақы­сын өсі­ру­­ге алты ай мораторий, тіпті баға­ны тұ­рақ­­тандыру үшін берілген суб­си­дия­ның бәрі нарық заңына қай­шы. Мұны нарық тілінде «кейінге қал­дыр­ған инфляция» деп айтады.

«Экономиканың өз заңы бар. Эко­­­номиканың өзін-өзі қамтамасыз ету мүмкіндігі шек­теулі болса, бізге сырт­тан да, іштен де қысым кө­бе­йіп, Үкі­­мет пен Ұлттық банктің мін­деті тек қана «өрт сөн­дірушінің» қызме­ті­мен шектеліп қалуы мүмкін», деп сөзін түйіндеді сарапшы.

АЛМАТЫ