Тауар таңбалаудағы тосқауыл

Кәсіпкерлердің ойына ден қойсақ, тауар таңбалау бизнес иелеріне қойылатын тосқауыл­дарды азайтады. Бірақ шаруаға қол­байлау болып тұрған мәселе бар. Тауарларды таңбалау қызме­тінің ұлттық операторына әлі монополиясыздандыру жасалмаған.

«Victory Zone» ЖШС дирек­торы Раушан Сәбденованың айтуынша, Қазақстанға келетін және Қазақстаннан экспортталатын тауарларды түгел қадағалау қа­жет. Қазіргі геосаяси жағдай соны талап етеді. Алайда қазіргі тауар таңбалау қарқыны жаңа талап­тарға жауап бере алмауда дейді.

«Жаңа геосаяси жағдай экс­портқа шығарылатын тауарларды қадағалау қажеттігін тудырып отыр. Бұл кәсіпкерлеріміздің қандай да бір проблемаларға тап болып, санкцияға ұшырамауы үшін қажет. Біздің нарықта таң­балауды жүзеге асыратын, озық технологияларды ұстанатын бірнеше оператордың жұмыс істегені дұрыс. Импорт, экс­портпен айналысатын отандық кәсіп­керлер санкцияға ілінбес үшін тауарларды таңбалау жобасын жаңа деңгейде жүргізіп, жағ­дай жасауымыз қажет», дейді кәсіп­орын басшысы Раушан Сәб­денова Астанада өткен тауар таңбалау және ақпараттық қауіп­сіздік мәселесін бір үстел басында талқылаған берері мол жиында.

Әсіресе қаптамадағы тауар иденти­фи­кациясына код жіберу процесін же­ңілдету керек. Өйткені кәсіпкерлер кө­біне осы кезеңде қиындыққа көп ұшы­рай­ды. Соның салдарынан жағым­сыз пікірлер де жиі туындайды.

«Сонымен қатар аталған жүйенің іске асырылуы қазіргі заңнамаға қайшы ке­леді. 1 шілдеден бастап Кәсіпкерлік ко­дек­сіне өзгеріс енгізілді. Бұл бо­йынша нарық субъектісінің арнайы құ­қы­­ғына байланысты құқықты қайта та­быстауға тыйым салынған. Алайда таң­балау бо­йынша бірыңғай оператор функциясын «Қазақтелеком» АҚ еншілес компаниясы – «Цифрлық экономиканы дамыту орталығы» ЖШС жүзеге асырып отыр. Заңда тауарларды ұлттық каталогке ен­гізу бірыңғай операторға жүктелген, бірақ іс жүзінде бұл каталогті кәсіпкерлер өз қолымен жүр­гізеді. Олар карточканы іске қосып, та­уар­лардың 20-дан астам сипаттамасын тіркейді. Карточканы ашып, баға каталогіне тауарды енгізу үшін кәсіпкер бух­галтер, IT-маман, тауартанушы, ха­лықаралық сауда стандарттарын біле­тін адамды жалдауы керек. Сөйтіп, бизнес­ті жүргізуде іркіліс пайда бола бас­тайды», дейді кәсіпкер.

Сарапшылардың айтуынша, 2021 жылдың қазанындағы Үкімет қаулысына сәйкес тауар таңбалау бойынша бірыңғай оператор ЕАЭО елдерімен интегра­ция­лан­ған жүйені қамтамасыз етуі керек. Соған қарамастан қазір интеграция тек Беларусьпен таңбалау кодтарын тану дең­ге­йінде жұмыс істеп тұр. Бұл орайда са­рап­­шылар тауар таңбалауға қатысты бір емес, бірнеше оператор жұмыс істеуі ке­ре­­гін, сол кезде бәсеке орнап, тиісінше сапа мықты бола бастайтынын жеткізді.

Жақында Үкіметте де осы мәселе қа­ралды. «Қазақтелеком» басшыла­ры­ның айтуынша, Қазақстанда міндетті таң­балау енгізілген сәттен бастап бү­гінге дейін 69,1 мың табиғи жүннен жасал­ған бұйым, 3,3 млрд темекі өнімі, 102,4 млн аяқ киім тауары таңбаланған. Жобаны іске асыру процесін тежейтін бірқатар маңызды тұстар да бар. Бизнес­тің мәліметінше, бұл – негізінен ақ­параттық таңбалау жүйесінің техни­калық проблемалары. Отандық аяқкиім өндірушілердің өкілдері тауарларды міндетті түрде таңбалауды бизнестің мүд­делеріне сай деп санайды.

«Отандық бизнес өкілдері ретінде тауарды міндетті түрде таңбалауды қол­даймыз. Өйткені бұл отандық өн­ді­ру­­шінің мүддесін қолдайды, бәсе­ке­лестік үшін тең жағдай жасайды. Егер тех­никалық проблемалар болса, оны шешу керек. Біз таңбалау жүйесін енгізу үдерісіне қатысуға дайынбыз», дейді «Qaz Textile Industry» жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындары ұлттық бірлестігінің өкілі Анар Қайыржанова.

Тауарларды көтерме және бөлшек им­порттаушылар тарапынан да көп мәсе­ле көтерілді. Inditex компаниялар то­бы­ның өкілі Антон Сердаридидің айтуынша, бүгінде тауарлардың ұлттық каталогі мен GS1-Kazakhstan жүйесі арасында интеграция жоқ. Таңбаланған тауарды сату кезінде кеден қоймаларында, электрондық коммерцияда таңбалау кодтарын енгізу бойынша проблемалар бар. Аяқкиімнің бөлшек және көтерме саудасын импорттаушылар қауымдастығының өкілі Айнұр Қайдарованың сөзіне қара­ғанда, таңбалау үдерісін енгізу тауар­дың қымбаттауына, соның салдарынан аяқкиімді бөлшек саудада сатушылар санының азаюына әкеп соғады.

Алкогольсіз сусындар мен шырын өнді­рушілер атынан сөз сөйлеген Әлия Мамытбаева өнімнің өзіндік құны тө­мен екенін ескерсек, оны таңбалау құны тым жоғары дейді. Сондай-ақ «Фарм­МедИндустрия Қазақстан» фар­мацевтикалық және медициналық өнім­дерді өндірушілер қауымдастығы ше­тел­дік өндірушілерді тауарларды таң­балау және қадағалау жүйесінде тір­кеуге, таңбаланған дәрілік заттарды таратуға қатысты мәселелер барын айт­ты.

Сауда және интеграция министрі Серік Жұманғариннің айтуынша, тауарларды таңбалау жобасын енгізудің негізгі міндеті – тауарлардың еркін және заңды айналымын, ашықтығын қамтамасыз ету. «Біз мүдделі қатысушылармен әрбір тауар тобы бойынша барлық мәселені қарауымыз керек», деді министр.

«Цифрлы экономиканы дамыту орта­лы­­ғының» бас директоры Бикеш Құр­манғалиеваның айтуынша, жақын арада елімізде алкоголь және сүт өнім­де­ріне міндетті таңбалау енгізіл­мейді.

«2020 жылдан бастап темекі өнім­де­рі, 2021 жылдың қарашасынан аяқкиім, ал қазір дәрі-дәрмекті міндетті таң­балау жүр­гізіліп жатыр. Міндетті таңба­лау­ды енгізер алдында тәртіп бойынша қанат­қақты жоба басталуы керек. Әуелі қа­нат­қақты жоба жасалып, кейін талдау жаса­лып, қоғамдық тыңдау өткізіледі, содан кейін барып қана барлық мүдделі мем­ле­кеттік органмен, бизнес-қа­уым­дастықпен, «Атамекен» ҰКП-мен келі­сіліп, шешім қабылданады. Қазір әшекей бұйымдар, су және құрамында қанты бар сусындар бойынша пилоттық жоба атқарылуда. Алкоголь және сүт бо­йын­ша міндетті таңбалауды әзір енгіз­беу жайлы шешім қабылданды», деді Б.Құрманғалиева.

Бірыңғай оператордың сайты тарат­қан деректерге сүйенсек, 2019 жылдан бері үш тауар тобы таңбаланады. Олар­дың қатарында темекі өнімдері мен аяқ киім бар. Біртіндеп дәрі-дәрмекті де таң­балау жүргізіліп жатыр. 2022 жылғы 4 қазандағы жағдай бойынша 4 тауар тобына міндетті таңбалау енгізілді: үлбір және темекі бұйымдары, аяқ киім, дәрілік заттар. Құрамында қанты бар қапталған сусындар мен зергерлік бұйымдарды таңбалау бойынша қанатқақты жобалар іске асырылып жатыр.

Дөңгелек үстелге қатысқан депутат Екатерина Смышляева ақпараттық қауіп­сіздік мәселесіне көңіл аударды.

«Кибер­шабуылдар жекелеген пайда­лану­шыларға да, мемлекетке де зиян кел­тіруде. Бәрімізге цифрландыру және жаңа технологиялар саласындағы жылдам жеңістер ұнайды. Бірақ бұл жетіс­тік­тердің артында үлкен тәуекелдер тұр­­ғанын да ескеру керек. Ақпараттық қауіп­сіздікке әркез назар аударыла бер­мейді. Халықаралық индекстер бойын­ша рейтингтік жеңістерге негізінен заң­намалық базаны стандарттарға сәй­кес келтіру арқылы қол жеткізілді», дей­ді.

Депутаттың айтуынша, қазір 32 мың­нан астам ақпараттандыру объек­ті­сін министрліктің 5 қызметкері қадаға­лай­ды. Олардың әр нысанды тексеруіне 400 жыл қажет болады.

«Кадрлық тапшылық орнап тұр. Алдын ала бағалау бойынша салаға 10 мың маман керек. Қазір 2 мыңдай маман бар. Қоғамның кибергигиенасы да төмен деңгейде. Мысалы, мо­ни­­­торингке сүйенсек, деректерден айы­ры­лып қалу фактілерінің 95 па­йы­­­зында оқиға пайдаланушының рұқ­сат беруі салдарынан орын алады. Пробле­маны шешу үшін цифрландыру мен IT-секторды дамытуға жұмсалатын шы­ғындардың жалпы құрылымында ақ­параттық қауіпсіздікке жұмсалатын шығындар үлесін ұлғайтып, оны 10 пайызға дейін (қазір бізде бұл көрсеткіш 1 пайыз деңгейінде – ред.) жеткізу қажет. Сонымен қатар барлық ІТ-мамандар мен бірқатар инженерлік мамандықтар үшін ақпараттық қауіпсіздік саласындағы ма­­ман­дықтардың көлемі мен санын ұлғайту ұсынылады. Ақпараттық қауіп­сіз­дік саласындағы мемлекеттік бақылау институтын күшейту, осы бағыттағы ғылыми-зерттеу жұмыстарына назар аудару керек», деп түйіндеді өз сөзін.

Ақпараттық қауіпсіздік маманы Замир Қожаназаровтың айтуынша, Ақ­па­рат­тық қауіпсіздік комитеті Цифр­лық даму министрлігінің қарауында болмауы керек.

– Министрліктің міндеті тезірек цифр­ландыруды енгізу болса, комитет цифр­ландыру саласындағы осалдық­тар­ды анықтауға міндетті. Бұл тұрғыда екеуінің мақсаты бір-біріне қарама-қайшы десек те болады. ал осалдықтарды анықтауға тиіс комитет көп жағдайда министрліктің айтқанынан шыға алмайды. Ақпараттық қауіпсіздік комитеті дербес болған кезде ғана объективті ки­бер­­қауіпсіздіктің жағдайын біле аламыз. Ұлттық қауіпсіздік комитеті төрт факторға ерекше назар аударып, қада­ға­лап отыруға тиіс. Олар – цифрлық тә­уел­­сіздік, ақпараттық қауіпсіздік, ин­фра­құрылым тәуелсіздігі және IT-өнім­деріміздің дербестігі, – дейді маман.