Бірлігі мықтының білегі мықты

Кеше Түркияның Бодрум қаласында Түркітілдес мемлекеттер Ынтымақтастық кеңесінің Мемлекет басшылары деңгейіндегі төртінші саммиті өтіп, оның қорытындысы бойынша Ынтымақтастықты одан әрі дамыту туралы декларация қабылданды.

Газетімізде бұдан бұ­рын хабарланғанындай, кеше Түркияның Бодрум қала­сында Түркітілдес мемлекет­тер Ынтымақтастық кеңе­сі­нің жоғары деңгейдегі төр­тін­ші саммиті болып өтті. Оның жұмысына Ынты­мақ­­тастық кеңесіне мүше мем­лекеттердің басшылары – Қа­зақстан Президенті Нұр­сұл­тан Назарбаев, Түркия Пре­зиденті Абдулла Гүл, Әзер­байжан Президенті Ильхам Әлиев, Қырғызстан Прези­денті Алмазбек Атамбаев жә­не бай­қаушы мәр­­те­бесіне ие Тү­рік­менстан Прези­денті Гур­бан­­гулы Бер­ды­мұхамедов қатысты. Саммит жетістігі – құнды ұсыныстар Бұл Кеңес Қазақстан Рес­пуб­ликасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасы бойынша 2009 жылдың 3 қазаны күні Нахычван қаласында (Әзербайжан Республикасы) өткен мемлекеттер басшыларының басқосуы кезінде құрылған болатын. Кеңесті құру жөніндегі келісімге қол қойы­луы түркі халықтарының бір­лігін нығайтуға бағытталған жалпы­түркілік өңірлік бірлестіктің құ­рылып, нығайтылуына негіз қалады. Қазіргі күні ТМЫК-ге Әзер­байжан, Қазақстан, Қырғызстан, Түркия мүше болып табылады. Саммиттерде қабылданған шешім­дердің орындалуын қа­дағалап, кездесулерді ұйым­дас­тыру үшін Кеңестің Тұрақты хат­шы­лығы жұмыс істейді. Хатшы­лықтың штаб-пәтері Ыстам­бұл қаласында ор­наласқан. Оны 2010 жылдан бастап Түркия Сырт­қы іс­тер министрлігінің Ерек­ше тапсыр­малар жөніндегі елшісі Ха­лил Ақынжы басқарып келді. Сарап­шылардың пікіріне қара­­ғанда, Бас хатшы Халил Ақын­жының қызметі табысты болды. Сонымен, қазіргі күні әлемде тәуелсіздік жағдайында өмір сүріп жатқан алты түркі мемлекеті бар. Олар – Әзербайжан, Қазақстан, Қыр­ғызстан, Түркия және Өз­бекстан мен Түрікменстан. Демек, бола­шақта Түркітілдес мемлекеттер Ынтымақтастық кеңесіне Түрікменстан мен Өзбекстан да қосылуы әбден мүмкін. Біз саммит қарсаңында осы алты елдің экономика, оқу мен білім, басқа да әлеуметтік жағдайларына барлау жасап көрген едік. Ол үшін аталған елдердің түрлі халықаралық рейтингтер бойынша алып отырған орындарын зерделедік. Сонда аңғарғанымыз мынау болды. Халқының саны мен даму деңгейі тұрғысынан алғанда ең алдымен Түркияның зор тұлғасы көзге түседі екен. Сөз жоқ, Түркия – түркітілдес мемлекеттер арасында ең басты ел. Бүгінде бұл мемлекетте 72,5 миллионнан астам адам өмір сүріп жатыр. Халқының саны жөнінен алғанда екінші орындағы Өзбекстанда – 27,8 миллион, үшінші орындағы Қазақстанда – 17 миллион, төртінші орындағы Әзер­байжанда – 9 миллион, Қыр­ғыз­станда – 5,5 миллионнан астам, Түрікменстанда 5,2 миллионға жуық адам тұрады. Сонда осы алты елдің өзінде ғана 140 миллионға жуық халық бар екен. Егер бастарының береке-бірлігі мықты болса, бұл үлкен күш емес пе?! Ал өз тәуелсіздігіне толық ие бола алмай, басқа ел­дердің құрамындағы автономия­лар деңгейінде өмір сүріп жатқан түркі жұртшылығы қаншама. Солардың бәрін есептегенде, түркі жұртының жалпы саны 180 миллион адамды құрайтын көрінеді. Осыншама халықтың арасында саны шағындау көрінгенімен, ең еңселілерінің бірі – біздің Қа­зақ­стан. Мәселен, Қазақстан өзінің жер көлемі жағынан алғанда бірінші орында. Екінші орында – Түркия. Үшінші орында Түрікменстан тұр. Содан кейінгі орындар тиісінше Өзбекстанға, Қырғызстан мен Әзе­рбайжанға тиесілі. Сонымен, түркі мемлекеттерінің аумағы  шамамен алғанда планетаның 4,8 миллион шаршы шақырымына ие. Қысқасын айтқанда, түркі халықтары жерге мұқтаж емес. Егер бастары бірігіп тіршілік құрар болса, осы бір жер мен екі құрлық арасындағы тиімді географиялық орналасу факторларының өзі түркі халықтарының бірлесе дамуына зор мүмкіндіктер туғызған болар еді. Қазақстанның тағы бір мақ­таныш ететіні, біздің еліміз түр­кі­тілдес мемлекеттер арасында өзі­нің ішкі жалпы өнімінің жан басына шаққандағы көлемі бойынша бірінші орында, алтын-валюта қорының жан басына шақ­қандағы көлемі бойынша да бі­рінші орында, білім деңгейі бой­ынша да жеке-дара көш бас­тап тұр, даму қарқыны бойынша бірінші орында, даму әлеуетінің мүмкіндіктері бойынша да бірінші орында келеді. Осының барлығы қосыла келіп, түркі жұрт­шылығының арасындағы біз­дің халқымыздың беделін арт­тыра түсетіні анық. Оның үс­тіне, соңғы бес-алты жылдың ай­наласында Қазақстан әлемдегі астық державаларының біріне ай­налды. Ет және басқа да ауыл ша­руашылығы өнімдерін өндіру көрсеткішін ұдайы арттыру үс­тін­де. Сыртқа мұнай мен газ, түс­ті және қара металл, сирек метал­дар, уран экспорттайды. Байқоңыр ғарыш кешеніне арқа сүйеген еліміздің ғарыш саласы қарқынды түрде дамытылуда. Қазақстанның осындай зор экономикалық әлеуетін алыс-беріс арқылы, өзара сауданы дамыту арқылы тиімді түрде пайдалана білу ұйым елдерінің дамуына жақсы қызмет көрсеткен болар еді. Әрине, басқа түркі елдерінде де осындай жетістіктер бар. Мә­селен, туризмді дамыту ісінен Түр­киядан көп үлгі алуға болады. Мұ­найды құбыр арқылы Еуропаға шы­ғаруды Әзербайжаннан үйренсе артықтығы жоқ. Ендеше, осындай артықшылықтарды ұйымдасып даму игілігіне пайдалана білудің де пайдасы мол болмақ. Түркітілдес мемлекеттер бас­шыларының төртінші саммитін ашқан Түркия Президенті Абдулла Гүл өзінің құттықтау сөзінде ұйымның құрылу мақсатының өзі бауырлас елдердің көп салалы қарым-қатынастарын нығайтуды көздейтінін атап көрсетті. Түрік халқының «бірлік тірлікке күш береді» деген мақалын келтіре отырып, ортақ тарих пен мәдениеттің, діл мен тіл тамырластығының осы мақсатқа жетуге жақсы қызмет ете алатындығын көлденең тартты. Отырыстың басты тақырыбы туризм саласын дамыту мәселесіне арналды. Ұйым жұмысын әлі де жетілдіру қажет Саммитте Қазақстан Рес­пуб­ликасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев сөз сөйледі. Қазақстан Президенті өз сөзінде Түркі кеңесі халықаралық ұйым ретінде нақты нәтижелерге қол жеткізгенін және барлық мүше-мемлекеттердің игілігі үшін оның жұмысын одан әрі күшейту қажеттігін айтты. Нұрсұлтан Назарбаев түркі әлемінің дамуына серпін беруге  тиіс төрт бағытқа назар аударды. Соның біріншісі ретінде Қазақстан Президенті түркітілдес елдердің эко­номикалық әлеуетін ашу мәсе­лесін атап өтті. Тәуелсіз алты мем­лекеттің ішкі жалпы өнімінің жиынтық көлемі 1 триллион 200 мил­лиард доллардан асады. Сөйте тұра, Қазақстанның сыртқы сауда айналымында 5 елдің үлесі небәрі 6% ғана. Сондықтан бізге ортақ эко­номикалық әлеуетімізді барынша нығайтқан жөн, деді Нұрсұлтан Назарбаев. Мемлекет басшысы Түр­кі әле­міне жаңа жобалар ұсына­тын көлік мүмкіндіктерін пайдаланудың маңыздылығына да тоқталды. «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» автомагистралінің Қазақстандағы бөлігінің құрылысы аяқталуда. Осы жылдың соңында Түрікменстан мен Иранға қатынайтын теміржол құрылысы бітеді, ол Парсы шығанағына жол ашады. Келесі жылы Қытайдан Каспийге дейін біздің еліміздің аумағы арқылы өтетін теміржол құрылысын аяқтау көзделген. Біз Ақтау портының қуатын арттыруды да жоспарлап отырмыз. Осыған байланысты Ақтау, Баку және Самсун порттары арасындағы ынтымақ­тас­тықты дамыту маңызды, деді Қазақстан Президенті. Нұрсұлтан Назарбаев Еу­ра­зия­лық экономикалық одақтың құрылуы жаңа перспективаларға жол ашып, соның арқасында түркітілдес мемлекеттердің іскер топтары Қазақстанда бірлескен кәсіпорындар құру арқылы 170 миллиондық нарыққа шыға алатынын айтты. Қазақстан Президенті түркі әлеміне туристерді тарту осы елдердің әлеуметтік-эконо­ми­ка­лық дамуына оң ықпа­лын тигі­зетіндігіне де назар аудар­ды. Түркі дүниесінде әлемдік қо­ғам­дастықтың зор қызығушылығын ту­дыратын табиғи нысандар мен тарихи орындар жеткілікті. Бізге осы салада бірлесіп туризм инфра­құ­рылымын  жаңғырту қажет, деді Нұрсұлтан Назарбаев. Мем­лекет басшысы, сондай-ақ, түркі әле­мін­де туризмді дамыту үшін бір­лесе отырып туристік өнім әзірлеп, Ұлы Жібек жолы брендін пайдалануды ұсынды. Бұдан бөлек, Нұрсұлтан На­­зар­баев ТҮРКСОЙ, Түркі академия­сы, Түркі мәдениеті мен мұрасы қоры тәрізді құрылымдардың маңыздылығын атай келе, дәстүрлі мәдени-гуманитарлық байланыс­тарды одан әрі нығайту қажет­тігін айтты. Түркі академиясы ор­тақ құндылықтарымыз бен мұра­лары­мызды зерделеу ісінде көп нәрсе жасай алады. Түркі халықтарының мәдениеті мен өнерін насихаттауда ТҮРКСОЙ-дың атқаратын рөлі зор. Оның белсенді қызметі бірлігімізді нығайтып, мәдени байланыстарды кеңейтуге ықпал етуде, деді Қазақстан Президенті. Нұрсұлтан Назарбаев ТҮРКСОЙ және Түркі кеңесі сияқ­ты ұйым­дарда жұмыс істеу үшін  ұйымға мүше-мемлекеттердің уни­вер­­ситеттерінде жас мамандар даяр­лау қажеттігіне тоқталды. Сондай-ақ, ол Түркі академиясына түркі әлемі елдерінің интеграция­лану жолдарын айқындау үшін бағдарлама әзірлеуге тапсырма беруді ұсынды. Соңында Нұрсұлтан Назарбаев Түркі кеңесінің келесі тақырыбына қатысты ұсыныс енгізді. Бұл орайда ол мүше-мемлекеттерде ақпа­рат­тық кеңістікті және бәсе­кеге қабілетті бұқаралық ақпа­рат құрал­дарын дамытудың маңыз­дылы­ғына тоқталды. Сонымен қатар, халықаралық қоғамдастыққа түркі әлемін танытатын телеарна ашу мүмкіндігін қарастыруды ұсынды. Қазақстан Президенті сөзінің соңында осы отырыста Ұйым төра­­ғалығының тізгіні Түркия Пре­­зиденті Абдулла Гүлге тапсырылып отырғандығын айта келе, Түркияға Түркі кеңесінің қыз­метін ілгерілету жолында үлкен табыстар тіледі. Бауырлас түрік халқында «Іс болашағына тартады» деген қанатты сөз бар. Ендеше, біздің әрбір бастаған ісіміз сәтті болып, Кеңесіміздің келешегі кемелдене берсін! Өзара бірлігіміз нығая түссін, құрметті бауырлар! Түркітіл­дестер түгел болайық, бір­ге болайық! деп аяқтады өз сөзін Нұр­­сұлтан Назарбаев. Саммит барысында сөз алған түр­кітілдес мемлекеттер басшылары бұл жолғы басқосу және онда қабылданған шешімдер туризм саласының дамуына қосымша күш беретіндігін, осы салада Ұйымға мүше елдердің ынтымақтастығы мен өзара іс-қимылын арттыра түсетіндігін мәлімдеді. Сондай-ақ, ынтымақтастықтың басқа да басым бағыттары бойынша осын­дай кездесулер өткізудің маңыз­дылығына тоқталды. Отырыс соңында Түркітілдес елдер Ынтымақтастық кеңесінің төртінші саммитінің декларациясы қабылданып, оған салтанатты жағдайда қол қойылды. Ынтымақтастықтың негізгі қырлары Саммит аяқталғаннан кейін Қазақстан басшысы Түрікменстан Президенті Гурбангулы Берды­мұ­ха­медовпен кездесті. Осы оқиғаға орайлас екі ел арасындағы ынтымақтастық тарихына қысқаша зер салатын болсақ, Қазақстан мен Түрікменстан арасында дипломатиялық қатынас 1992 жылдың 5 қазанында орна­ғандығын еске аламыз. Ал сая­си саладағы іс-әрекеттердің қалып­­тасуында 1993 жылғы 19 мамыр­дағы Достық қатынастар және ынтымақтастық туралы шарт­тың және 1997 жылғы 27 ақпан­дағы Ын­тымақтастықты одан әрі дамыту туралы декларацияның мәні зор болып табылады. Екі ел арасындағы сауда-эко­номикалық қатынастар дамып келеді. Еліміздің кедендік ста­тис­тикасының деректері бойын­ша, 2012 жылы өзара сауда айна­лымының көлемі 344,6 млн. АҚШ долларын (экспорт – 165,6 млн.; импорт – 179 млн.) құрап, 2011 жыл­­мен са­лыстырғанда 88,4%-ға артты. 2013 жылдың 9 айы ішін­де тауар ай­на­лымы 328,4 млн. АҚШ дол­лары (экспорт – 126,9 млн.; им­порт – 201,4 млн.) болды. 2009 жылғы желтоқсандағы Түрік­менстан – Өзбекстан – Қазақ­стан – Қытай газ құбырының іске қосылуына байланысты отын-энер­гетика саласындағы ын­­тымақ­тастықтың болашағы жақ­сы деп бағалануда. Көлік және ком­­му­­никация саласындағы ын­тымақ­тастық та жоғары қарқын­мен дамып отыр. Теміржол, автомобиль және су көлігі салаларында өзара тиімді жобалар бар. 2007 жылы 1 желтоқсанда Қа­зақстан, Түрікменстан және Иран үкіметтері арасында Өзен (Қа­зақ­стандағы ұзындығы – 140 шақырымға жуық) – Қызыл­қия – Берекет – Этрек (Түрік­мен­стан­дағы ұзындығы – 450 шақы­рым­нан астам) – Горган (Ирандағы ұзын­дығы – 90 шақырымнан ас­там) теміржолын салу туралы үш­ж­ақты келісімге қол қойыл­ды. Осы жолдың Қазақстан-Түрік­менстан бөліктерінің ашылу салтанаты Түрікменстан Президенті Г.Бердымұхамедовтің Қазақстанға 2013 жылғы 10-11 мамырда мем­лекеттік сапары барысында өтті. Мемлекет басшысы Нұр­сұл­тан Назарбаевтың Түрік­менс­тан Президенті Гурбангулы Бер­ды­­м­ұхамедовпен осы жолғы Бод­­рум қала­сында өткен кез­де­суінде екіжақты қарым-қаты­нас­­тарды әрі қарай дамытудың перс­­пективалары және Г.Берды­мұ­ха­медовтің Қазақстанға 2013 жыл­ғы мемлекеттік сапа­ры­ның қоры­тындысы бойынша қол жет­кен уағдаластықтарды жү­зеге асыру барысы талқыланды. Со­ны­мен қатар, халықаралық күн тәр­тібіндегі өзекті мәселелер жө­нінде пікір алмасылды. Мемлекет басшылары сауда-эко­номикалық, мұнай және газ, көлік-транзиттік, мәдени-гумани­тарлық салалардағы өзара іс-қимылды нығайту мәселелерін, сондай-ақ, шекара маңындағы ын­ты­мақтастықтың негізгі аспек­тілерін қарады. Президенттер екі елдің сауда-экономикалық әлеуеті толық пайдаланылмай отырғанын, соған байланысты өзара тауар айналымын ұлғайту жөніндегі жұмыстарды жандандыру қажеттігін айтты. Нұрсұлтан Назарбаев пен Гурбангулы Бердымұхамедов таяу­да құрылысы аяқталатын «Қа­зақ­стан – Түрікменстан – Иран» темір­жол магистралі үш елдің жүк та­сымалын оңтүстік және солтүс­тік бағыттарда ұлғайтуға мүмкін­дік беретініне сенім білдірді. Түркия – еліміздің сенімді серіктесі Мұнан кейін Қазақстан басшысы Түркия Президенті Абдулла Гүл­мен кездесті. Кездесу бары­сында Мемлекет басшылары қа­зақ-түрік стратегиялық серіктес­тігін нығайтудың негізгі бағыт­тарын талқылады, сондай-ақ, халықаралық күн тәртібіндегі өзекті мәселелерге тоқталды. Нұр­сұл­тан Назарбаев пен Абдулла Гүл «Жаңа синергия» бірлескен ор­тақ экономикалық бағдарламасы аясындағы бірқатар бағыттар бойынша өзара іс-қимылды арттыру мәселелерін қарастырды. Қазақстан Президенті Түркия біздің елдің негізгі экономикалық серіктесінің бірі екенін айтты. Нұрсұлтан Назарбаев мәдени-гуманитарлық, әсіресе, білім беру саласындағы қарым-қаты­нас­ты одан әрі өрістету жайына ай­рықша назар аударды. Нұр­сұл­тан Назарбаев екі елдің оқу мекеме­лерінде білім алатын жас­тар санының көбеюі бұл үрдістің қарқын алуына оң ықпал етіп  отырғанын атап көрсетті. Ал Қазақстан Республикасы мен Түрік Республикасы арасындағы дипломатиялық қатынастар 1992 жылғы 2 наурызда орнаған болатын. Екі халықтың көптеген өңірлік және халықаралық мәселелер, энергетикалық қауіпсіздік пен экономикалық өзара іс-қимыл бойынша Астана мен Анкара мүд­делерінің сәйкестігіне негіз­делген Қазақстан-Түркия қаты­настарының даму қарқыны екі мемлекет ынтымақтастығының стратегиялық сипатын көрсетеді. Қазақстан Президенті Н.На­зар­баевтың 2003 жылғы Түркияға жасаған ресми сапарынан бастап жоғары деңгейдегі сапарлармен алмасу тұрақты өтуде. Соның ішінде Нұрсұлтан Назарбаевтың 2009 жылғы 21-23 қазанда Түр­кияға жасаған ресми сапары екіжақты қатынастардың дамуына айтарлықтай серпін берді. Сапар бағдарламасының саяси бөлігінің өзекті тармағы – алғашқы рет қол қойылған Қазақстан мен Түркия арасындағы стратегиялық әріптестік туралы шарт болып табылды. Түркия – Қазақстанның маңыз­ды сауда-экономикалық әріп­тес­терінің бірі. Біздің еліміздің Статистика агенттігінің мәлімет­тері бойынша Қазақстан мен Түркия арасындағы тауар айналымы 2010 жылы 1,85 млрд. долларды, 2011 жылы 3,303 млрд. дол­ларды, 2012 жылы 4,015 млрд. долларды (экспорт – 3,229 млрд. доллар, импорт – 786 млн. доллар), ал 2013 жылы 3,496 млрд. дол­ларды (экспорт – 2,595 млрд. доллар, импорт – 901 млн. доллар) құрады. Мәдени-гуманитарлық сала­дағы Қазақстан-Түркия ынты­мақ­тастығы жоғары белсенділік сипатына ие. Бұл бағытта тараптар өкілдерінің мәдени шараларға қатысуына, шығармашылық делегациялармен алмасу тәжірибесін жалғастыруға, екі ел қалалары мен аймақтары арасындағы бауыр­ластық қатынастарды дамытуға ерекше көңіл бөлінеді. Түркістандағы Қ.А.Ясауи атын­дағы халықаралық қазақ-түрік университетінің, Алматыдағы мем­лекеттік емес С.Демирел атын­дағы университеттің, Жамбыл есептік-несиелік экономикалық колледжінің, №29 қазақ-түрік лицейінің, «Достық» білім беру орталығының, «Шахлан» бастау­ыш мектебінің қызметі білім сала­сындағы өзара ықпалдасудың табысты үлгісі болып табылады. Түрік тарапының бастамасы­мен Түркия аумағында қазақ халқының қайраткерлеріне: Абай Құ­нанбаевқа, Мұхтар Әуезовке, Мағжан Жұмабаевқа, Абылай ханға, Қабанбай батырға ескерткіш орнатылған. Міне, осылайша аралас-құра­лас­тығымыз жыл өткен сайын дами түскен Түркия Президентімен бұл жолғы кездесу де достық жағдайда өрбіді. Кеңестің мемлекеттер үшін маңызы жоғары Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Түркітілдес мемле­кет­­тер ынтымақтастығының төр­тінші сам­митінің қоры­тын­­ды­сына арналған брифинг­ке қатыс­ты. Қазақстан Президенті қа­рым-қаты­настардың қарқынына эко­номи­калық және мәдени-гума­ни­тарлық саладағы ынтымақ­тас­­тық оң ықпал ететінін айта келіп, Кеңестің біздің ел мен мү­ше-мемлекеттер үшін маңыз­ды­лы­ғын атап өтті. Бұдан бөлек, ол Әзербайжан, Түрікменстан және Түркия басшыларымен бол­ған кездесулер екіжақты өзара ық­пал­дастықтың қазіргі жағдайы мен перспективаларын талқылауға мүмкіндік бергеніне тоқталды. Нұрсұлтан Назарбаев отырыста түрлі мәселелердің қарас­тырыл­ғанын, соның негізгісі туризм индус­триясын дамыту туралы болғанын атап өтті. Түркия туризм саласында жақсы ілгеріледі, біз оның тәжірибесін алу, қажетті мамандарды түрік университеттерінде даярлау жөнінде уағдаластық, деді Қазақстан Президенті. Нұрсұлтан Назарбаев бірыңғай ақпараттық кеңістікті бірлесіп дамыту мәселесі осы жылдан бас­тап талқыланатынын айтты. Мен бүкіл әлемге түркітілдес елдер туралы, біздің мәдениетіміз бен тарихымызды баяндайтын арнайы спутниктік телеарна ашу мәсе­лесін қарастыруды ұсындым. Сол арқылы біз мемлекетімізге назар аудартып, соның ішінде Қазақ­станның индустриялық бағдар­ламасы туралы айтатын боламыз, деді Нұрсұлтан Назарбаев. Мемлекет басшысы отырыста талқыланған маңызды мәселенің бірі көлік және коммуникация саласын дамыту болғанын атап өтті. Ол салынып жатқан автомобиль жолдары мен теміржолдардың ел экономикасы үшін маңыздылығын айтты. Нұрсұлтан Назарбаев биыл аяқталуы жоспарланған Қазақстан – Түрікменстан – Иран теміржолы өңірдегі көлік және логистика желісінің одан әрі дамуына септігін тигізетініне назар аударды. Қазақстан Президенті Түр­кі кеңесі мен Еуразиялық эконо­ми­калық одақ арасында ешқандай қарама-қайшылық жоқ екендігін де атап өтті. ЕАЭО-ның өзге мем­ле­кет­тердің қосылуына есігі ашық. Мысалға, Түркия және басқа мем­­лекеттер болашақта осы бір­лес­тіктің қауымдасқан мүшесі бола алар еді. Бірақ бұл Еура­зия­лық экономикалық одаққа мүше бар­лық мемлекеттердің құзы­рындағы мәселе болып саналады, деді  Назарбаев. Сонымен қатар, Қазақстан басшысы Армения мен Қырғызстан одаққа қосылуды жоспарлағанын, ал бірқатар өзге елдер бірлестікпен сауданы дамытуға қызығушылық танытып отырғанын айтты. Н.На­зарбаев бұл ретте ұйымды одан әрі нығайту үшін жұмыс істеу ке­ректігін атап өтті. Сонымен, Түркітілдес мемлекеттер ынтымақтастығына мүше елдер экономиканың нақты салалары бойынша бірлесіп даму бағытын ұстана бастады. Осы бағытта құнды ұсыныстар айтылды. Біздің ойымызша, бұл жолғы саммиттің бас­ты жетістігінің бірі осы болып табылады. Сұңғат ӘЛІПБАЙ, «Егемен Қазақстан» – Бодрумнан (Түркия). Суреттерді түсіргендер С.БОНДАРЕНКО, Б.ОТАРБАЕВ.