Бұл жолы жер дауы Зеренді ауданынан шықты. Төтеннен туындаған тайталастың тамыры тереңде жатыр. Егер қос тарап келіспей, келеңсіздік ұзаққа созылып кетсе, пай иелері нәпақасыз қалмақ.
«Зеренді-астық» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің механизаторлары егістік алқапқа ылғал жабуға түсер кезде пай иелері қарсылық білдіріп, жолатпаған. Олар, яки 2 200 гектар егістік алқапқа иелік ететін пай иелері «Қошқарбай» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің құрамына кіріп, өз меншіктеріндегі жерді осы шаруашылыққа сеніп тапсырып отыр. Өздерінің айтуларына қарағанда, осы ниеттерін 2022 жылдың 5 сәуір күні Зеренді селосында өткен пай иелерінің кезектен тыс жалпы жиналысында мәлімдеген. Бұл жиналысқа Қошқарбай ауылының тұрғындарынан басқа Бірлестік, Қарсақ, Қызылегіс, Серофимовка, Үлгілі тәрізді бірнеше елді мекенде тұратын 543 адам жиналған. Кезектен тыс жалпы жиналыстың хаттамасында жоғарыда аталған серіктестіктен шығуға 229 адам бел байлап дауыс берген, 314-і қалыс қалыпты.
Міне, осылайша 76 пай иесі «Қошқарбай» серіктестігіне өздерінің пай үлестерімен кіретін болып, шаруашылық басшылығына жергілікті тұрғын, кәсіпкер Қайыркен Хасеновты сайлайды. Аудан әкімшілігінің қаулысы, жердің мемлекеттік актісі, басқа да қажетті құжаттар тегіс бар. Жалғыз-ақ «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы» КеАҚ-ға жерді пайдалану туралы шартты тіркету керек еді. Міне, осы жерде өз алдымызға ұжым боламыз деген пай иелерін тосынсый күтіп тұрған болып шықты. Мәселенің мәнісі мынада: «Зеренді-астық» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің басшылары пай иелерінің келісімінсіз қыруар жерді банкке кепілдікке қойған. Ал кепілдіктегі жерді қалай аларсыз?
«Қошқарбай» серіктестігінің адвокаты Асқар Әміржановтың айтуынша, дәл қазіргі уақытта «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы» КеАҚ-ына жаңа жер пайдалану шартын тіркеу кедергі болып отыр. Пай иелері өздерінің конституциялық құқығын пайдалана отырып, бір серіктестіктің құрамынан шығып, екінші серіктестіктің құрамына кіреді. «Қошқарбай» серіктестігінің басшылығы барлық деңгейде жерді пайдалану құқығын рәсімдеген. Аудан әкімдігінің қаулысы шықты. Жаңа жер пайдалану шарты дайындалды. «Зеренді-астық» серіктестігі үш айдың ішінде өзінің жерді пайдалану құқығын аудан әкімдігінің жаңа қаулысына және жаңа жер пайдаланушының талаптарына сәйкес келтіруі туралы КеАҚ-ты хабардар етуге тиіс болатын. Алайда аталған серіктестік басшылығы бұл талапты орындаған жоқ. Яғни Қазақстан Республикасы Жер Кодексінің 66-бабы бұзылып отыр.
Үстіміздегі жылдың 30 мамыр күні «Қошқарбай» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің өндірістік учаскесінде үлескерлердің жиналысы өткізілді. Шынтуайтында пай иелерінің көңілі күпті. Өйткені көктемгі егіс басталуға жақын. Жер дауы әлі бір шешімін тапқан жоқ. Осы ауылдың тұрғыны Қасымбек Жылқыбаев пай иелерінің «Қошқарбай» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің төңірегінде топтасқанын қалайды.
– Өз басым «Зеренді-астық» серіктестігінің пайшыларға деген көзқарасына риза емеспін. Мысалы, өткен күзде 11 гектар жерім үшін 500 кило арпа-бидай тиді. Мал азығына қажетті сабан да берілген жоқ. Мен осы ұжымда 25 жыл бойы комбайншы болып жұмыс істедім, – дейді Қасымбек Жылқыбаев, – осыдан алты жыл бұрын жұмыстан шығуыма тура келді. Себеп, көктемгі егіс пен күзгі егін орағы кезінде ғана жұмыс істеп, табыс табасың, қалған уақытта жалақы жоқ. Осыдан кейін отбасымыз болып өзімізге тиесілі жер үлесін «Қошқарбай» серіктестігіне беру туралы шешім қабылдадық. Бұл тартыс өткен жылдан бері жалғасып келе жатыр. Біз, пай иелері жеріміздің банкте кепілдікте тұрғанын естіп біліп, таң-тамаша қалдық. Бұл туралы ешқандай келісім болған емес. Мен жұмыс істеген кезде «Зеренді-астық» серіктестігінің бес рет басшысы ауысты. Кейінгі алты жылда тағы да екі-үш директор келіп кетті. Солардың барлығы ауылдың тұрмыстық жағдайын жақсартамыз деп көл-көсір уәде беретін. Бірі де орындалған жоқ. Оған тіпті дәлел іздеудің де қажеттігі бола қоймас. Міне, қараңыздаршы осы серіктестік құрамындағы Айдабол, Қызылегіс, Ортағаш, Серафимовка тәрізді ауылдар мүлде жүдеп кетті. Кейбір ауылдардың білім ошақтары жабылуға шақ тұр. Біздің Қошқарбай ауылы да құлдырауда. Елді мекенде медициналық пункт жоқ. Өткен жылы мектеп жабылып қалды. Жастар көшіп жатыр.
Дәл осындай пікірді механизатор Төлеміс Жанатаев та қуаттайды. Оның да өкпесі қара қазандай.
– Зеренді-астық» серіктестігі біздің жерімізді ұзақ жылдан бері жалға алып келе жатыр, – дейді Төлеміс Жанатаев, – серіктестік ауылдардың әлеуметтік-тұрмыстық жағдайын жақсарту тарапында ештеңе істемеді. Көктемге егін егіп, күзде жинап алады. Қайтып қарасын көрмейсің. Міне, осындай жағдайды көріп отырғаннан кейін біз елдің бар ауыртпалығын бірге арқаласатын жергілікті шаруашылыққа пай үлесімізді береміз деп шештік. Қазіргі уақытта «Қошқарбай» серіктестігінде механизатор болып жұмыс істеймін, жалақымыз уақытында төлейді. Ең бастысы, қысы-жазы жұмыс бар.
«Зеренді-астық» серіктестігі – 8 ауыл тұрғындарының пай үлесін біріктіріп, жұмыс істеп отырған ірі шаруашылықтың бірі. Жиырма жылдық тарихы бар серіктестік ертеректе «Қазақ экспорт астық» холдингінің құрамында еді. 2021 жылдан бастап «Қазақстан астық» консорциумы құрамында. Консорциум туралы сайттан ақпарат іздесеңіз, мынандай деректі көзіңіз шалар еді. «Қазақстанның астық консорциумы «Agro Group COLLECTION» коллекторлық агенттігімен бірлесіп, «Қазэкспортастық» холдингі» компаниялар тобын қалпына келтіру және сауықтыру жөніндегі стратегиялық жоспарды іске асыруда «Қазақстанның астық консорциумы» «Қазэкспортастық» холдингінің берешегін басқа кредиторлардан, бірінші кезекте екінші деңгейдегі банктерден дәйекті түрде сатып алады.
«Зеренді-астық» серіктестігінің директоры Қайрат Ахметовтің пікірінше, жер дауы қолданыстағы заң аясында шешілуге тиіс. Серіктестіктің басшысының айтуына қарағанда, Зеренді ауданы әкімдігінің қаулысы, жердің мемлекеттік актісі, жерді пайдалану құқығын мемлекеттік тіркеу және жалдау шарттары негізінде жерді пайдаланудың заңды құқығы «Зеренді-астық» серіктестігіне тиесілі. «Қошқарбай» серіктестігі «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы» КеАҚ-та жерді пайдалану шарттары тіркелмеген. Жаңа серіктестікке тіркеуден бас тартылып та отыр. Себебі, жер банк кепілдігінде тұр.
Шын мәнінде бұл «Қазэкспортастық» холдингінің артында қалған бейнеті бесбатпан мұра. Осыдан екі жыл бұрын аталған серіктестік «Қазақстанның астық консорциумы» холдингімен шарт жасасыпты. Консорциум басшылығы ауылға бет бұрмақ. Бұл серіктестік басшысы Қайрат Ахметовтің пікірі.
Алдағы уақытта директордың жеке бастамасы бойынша әрбір өндірістік жылға серіктестік пен пайшылар арасында өзара ынтымақтастық туралы келісімдер жасасу тәжірибеге енгізілмек. Мәселен, әрбір ауылда пайшылар кеңесі құрылады. Жерді пайдаланғаны үшін сыйақы төлеу бункерлік салмақ есебінен жүргізіледі. Бұдан басқа да бірқатар жайлар ескеріледі. Әлеуметтік нысандарды күрделі жөндеуден өткізу де қолға алынбақ. Ондай жұмыс Қошқарбай ауылынан басталады.
– Үлескерлердің өз үлестерін беру мәселесіне келетін болсақ, мен олардың шешімін құрметтеп қана қоймай, толығымен қолдаймын, – дейді Қайрат Ахметов, – өзім де ауыл тұрғынымын, пай иесімін. Сондықтан ешкімді ұстамаймын, кедергі де жасамаймын. Барлығы заң аясында болса екен деймін.
Зеренді ауданы әкімінің орынбасары Әсет Құрманғожиннің айтуына қарағанда, қазіргі уақытта «Қошқарбай» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі басшысының қолында жаңа, жарамды мемлекеттік жер актілері бар. Яғни мемлекеттік органдар шартты жер үлесі иелерінің қалауына орай заң шеңберінде жәрдем көрсетпек.
– Акционерлер серіктестік құрамынан шығуға ниет білдірді, жиналыс өткізді, хаттама жасады, – дейді Әсет Құрманғожин, – аудан әкімдігі олардың хаттамасы негізінде тиісті қаулылар қабылдады. Рас, «Зеренді-астық» серіктестігінің өкілдері орын алып отырған жағдайлар туралы дер кезінде хабардар етпеді. Сондықтан көктемгі егіс басталарда кикілжің туып отыр.
Қазақстан Республикасы фермерлер одағы облыстық филиалының төрағасы Нартай Ысқақовтың пікірінше, Зерендіде орын алған жер дауы жалғыз біздің облысқа ғана тән дүние емес, мұндай келеңсіз көрініс еліміздің бірқатар аймақтарында бар. Жер дауы әрине, жағымсыз пікір қалыптастырады. Қаупі де аз емес. Ұзақ жылдардан бері жермен жұмыс істеп келе жатқан тәжірибелі фермердің айтуына қарағанда, кейбір ірі кәсіпорындардың өзі тығырыққа тірелуі жиі. Өйткені үлкен жер телімдерін өңдеу, игеру қиын. Демек, ауылдық жерлерде барлық агротехникалық шараларды талапты сай өткере алатын кәсіпорындар құрған жөн. Ауыл тұрғындары өздерінің шаруа қожалығын ұйымдастырып, өз жағдайларын өздері жасаймыз десе, кедергі жасамаған жөн. Әрі оларды қолдау керек. Әйтпесе бизнес дами алмайды.
– Үлескерлердің бір серіктестіктен екінші серіктестікке ауысу мәселесіне келгенде екі жақтың да уәжін мұқият тыңдап, таразы басына тартқан жөн, – дейді Нартай Ысқақов, – менің ойымша акционерлердің серіктестік құрамынан шығуы әншейін көңіл-күйдің әсері емес, бұл адамдардың бар жағдайды таразы басына тартып, оң-солын барлап, екшеген шешімі. Сондықтан қалай болғанда да олардың ұстанымын құрметтеп, қабылдаған жөн. Өз басым шаруашылықты сол ауылда тұратын адам басқарып, ие болғаны жөн деп санаймын.
Жер дауының соңғы нүктесін қоюға әлі ерте. Дау-шар бітетін емес, ал көктемгі егіс таяп қалды. Екі жақ бір ымыраға келе алмай, «сен салар да мен салар, атқа жемді кім салар?» деп жүргенде, егін егілмей қалса, ырыздық кемиді. Бірақ «Қошқарбай» серіктестігінің басшысы Қайыркен Хасенов биыл басы даулы болып тұрған 2 200 гектар жер егілмей қалса да, пай иелеріне ақысын толық төлеймін деп уәде беріп отыр.
Елге егінжайдың егілгені керек. Әйтпесе, өзгесін былай қойғанда, малына азық, тіпті тауығына жем табылмай қалуы ғажап емес.
Ақмола облысы,
Зеренді ауданы