Электр желісіндегі ақау мұнай-газ өнеркәсібін шығынға батырды

Үкіметке аталған кәсіпорындарды қысқа мерзімде жұмыс жағдайына келтіру туралы тапсырма берді. Өйткені бұл – ел экономикасын орасан зор шығынға ұшыратар алаңдатарлық ахуал.

Атырау қаласының дәл іргесінде ор­наласқан мұнай өңдеу зауытында тауарлы мұнай өнімдерінің 20-дан астам түрі шығарылады. Оның ішінде сұйытылған көмірсутекті газдар, автомобиль жанармайы, дизель, реактивті қозғалтқыштарға арналған пеш пен кеме отындары, вакуумдық газойль, мазут, мұнай кокстары, техникалық күкірт, параксилол, бензол секілді өнімдер бар. Зауыттың мұнай өңдеу қуаты жылына 5,5 млн тоннаны, ал өңдеу тереңдігі 86,4 пайыз­ды құрайды.

Ел экономикасы үшін осындай маңызды өнімдер шығаратын зауыттың басынан қара бұлт арылмай-ақ қойды. Қара бұлт дегенде, зауыттың мұржасынан әлсін-әлсін будақтайтын қара түтінді айтып отырмыз. Жыл басынан бері үш рет осындай дерек тіркелді. Мәселен, 27 сәуірде сағат 16.08-де каталитикалық крекинг қондырғысында технологиялық режім бұзылған. Оның зардабы орасан болуы мүмкін. Сол себептен, апаттық жағдайға жол бермеу мақсатында жанармай газын мәжбүрлі түрде факелге жіберуге шешім қабылданған.

Ал 8 мамырда паракси­лол­ өнді­ре­тін Paramax (PX) техно­­логиялық қон­дырғысын іске қосу шарасы жүр­гі­зілген. Алайда сағат 19.18-де алдын ала фрак­ция­ға бөлу бағанын ыстық цир­­ку­ля­цияға шығару кезінде қысым кла­­панының жұмысынан ақау анық­та­лып, технологиялық контурда қы­сым жоғарылаған. Сол кезде гер­ме­ти­ка­лық қасиетінің бұзылуын болдыр­мау­ үшін газ уақытша жағылды.

Үшінші рет 3 шілдеде зауыт мұржасынан тағы да қара түтін будақтады. Соған байланысты зауыт жергілікті уақытпен сағат 17.25-те жұмысын тоқтатты. Зауыт мамандары бұған «KEGOC» АҚ тарапынан электр энергиясының өшірілуі себеп болғанын алға тартады. Мұндай жағдайда не істеу керек? Әрине технологиялық регламентке сәйкес апатты жағдайдың алдын алу қамы жасалады. Сондықтан электр энергиясының сыртқы желілерін толық қалпына келтіргенге дейін қабылданған шешім – зауыттың отын желісін алауға жіберу.

«АМӨЗ» ЖШС бас директо­ры­ Мұрат Досмұратовтың дере­гіне қарағанда, мұнайды бас­тап­қы өңдейтін ЭЛОУ-АТ-2 қон­дыр­ғы­сы­нан өзге желілері апатты түрде тоқ­­татылған. Ал қара түтін 2 сағат бойы будақтап тұрды. Салдарынан қор­шаған ортаға 8 мың тоннадан астам технологиялық газ жағылды. Бұл – сұйытылған және табиғи газ, С1, С2, С3, бутан, бутадиен, пропандар, полипропилен, сутегі.

– Қазір зауытта іске қосу-реттеу жұмыстары жүріп жатыр. Зауытты толық қуатында іске қосу 6 шілдеге жоспарланып отыр. Дәл осындай апатты тоқтатудан келген шығын көлемі 2021 жылы 69 млрд, ал 2022 жылы 2 млрд теңгені құрады. Биылғы шығын да аз болмайды. Зауыт тек үш тәуліктің ішінде 45 мың тонна мұнайды өңдей алмайды. Сыртқы фактордың салдары осындай болып отыр. Нақты шығын көлемі кейін есептеледі. Бұл жолы сотқа жүгінетін болармыз, – дейді Мұрат Досмұратов.

«KEGOC» АҚ басқарма төраға­сы­ Қаныш Молдабаевтың айтуын­ша, 4 шілдеде сағат 9:00-дегі жағдай бо­йынша Атырау өңірінің энергия­ тора­бында шектеу болмаған. Алайда Маң­ғыстау облысының энергия торабында өндіріс нысандарында 65 ме­гаватт көлемде шектеу сақталған. Бұл шектеулер Маңғыстау атом энер­гетика комбинатындағы қуаты 140 мегаватт болатын №1 блоктың өші­рілуінен туындаған электр тап­шы­лы­ғымен байланысты болып отыр.

МАЭК-тегі энергия тапшы­лы­ғынан Атырау қаласы­ның бірнеше шағын ауданы мен оған іргелес қоныстанған елді мекендері, Исатай, Құрманғазы, Мақат, Жылыой және Қызылқоға ауданында жарық сөнді. Атырау мұнай өңдеу зауытының жұмысы тоқтады. Ал «Karabatan Utility Solutions» ЖШС-ның қуаты 220 мегаватт стансасында генерация толықтай өшірілген.

– Электр тұтыну көлемі арт­қан­ жағдайда «Орал – Атырау – Маң­ғыстау» бағытында қуат тран­зитінің артық жүктелімін болдырмау үшін қосымша шектеулер енгізілуі мүмкін. «KEGOC» компаниясы Батыс энергетикалық аймақты электрмен жабдықтаудың орнықтылығын арттыру үшін қолданыстағы қосалқы стансалар­ды­ 220 киловольтке кеңейте отырып, ұзындығы 770 шақырым бола­тын 220 киловольттік екінші транзит құрылысын және 220 кило­вольт­тік қосалқы тарату стансасын­ салып бітіреді. Нәтижесінде, тран­зит­тің өткізу қабілеті «Орал – Аты­рау»­ учаскесінде 100 мегаваттан 200 мегаватқа дейін, «Атырау – Маң­ғыс­тау» учаскесінде 50 мегаваттан­ 200 мегаватқа дейін ұлғаяды, – дей­ді­ Қаныш Молдабаев.

Батыс өңірлерде энергия тап­шы­­­лығы туындамайтынына ешкім ке­пілдік бере алмайды. Өйткені Энергетика министрі Алмасадам Сәтқалиевтың мәлі­метіне қарағанда, Маңғыстау атом электр комбинатын жөн­деуге қосымша қаржы қажет. Коммуналдық меншікке берілген нысанның орнықты жұмысын қалыптастыру үшін жол картасы жасалған. Жол картасын іске асыру үшін жөндеу жоспары құрылған.

– Үкімет жол картасы аясында нысанды жөндеу жұмыстарына 3,1 млрд теңге бөлу туралы шешім қабылдаған еді. Соңғы апаттан соң жаңа қондырғыларға дәл қазір тапсырыс беру үшін қосымша 1,8 млрд теңге қаржы қажет. Сонда қорытынды сома 4,9 млрд теңге болады. Премьер-министрдің шешімі, Энергетика министрлігінің тиісті қорытындысы бар. Бұл ақша жақын күндері бөлінеді. Яғни апат салдарын жою жұмыстары жүріп жатыр, – деді министр.

Электр желісіндегі бір күнгі апат­ты ақау МАЭК-ті жөндеуге қо­мақты қажеттігін аңғартты. Бұл­ мұнай өңдеу зауыттарындағы жанар-жағармай қорын жасақтауға қалай әсер етеді?

Энергетика министрі Алмасадам Сәтқалиевтың дерегіне сүйенсек, еліміздегі мұнай базаларында, мұнай өңдеу зауыттарының резервуарларында жанар-жағармайдың айтарлықтай қоры жинақталған. Мәселен, АИ-92 автобензині 351 мың тоннаны құрайды. Бұл тұтынушылардың 23 тәулікке есептелген қажеттілігін жаба алады. АИ-95 бензині – 46 мың тонна, дизель отыны 520 мың тонна. Бұл қорлар сәйкесінше 15 және 29 тәулікке жетеді.

Бірақ жанармай тапшылығы туын­­дауы мүмкін екенін ешкім жоққа шығармайды. Сол кезде бағасын қолдан қымбаттату, алып-сату әрекет­тері жиілеуі ғажап емес.

– АИ-95 маркалы бензиннен басқа жанармай бағасының күрт өсуін болдырмаймыз. Өйткені АИ-95 жанармайын Ресейден импорт­тау­ға тура келеді. Павло­дар­ мұнай зауытындағы жөндеу жұмыстарына, Атырау мұнай өңдеу зауытындағы ақауға, Шымкент зауытының АИ-95 маркалы бензиннің өндіріс көлемін азайтуына байланыс­ты нарықтағы қажеттілікті Ресей Феде­ра­­ция­сы­­­нан импортталатын өнім­ арқылы ғана толық жабу көз­­деліп отыр. Қазір Ресейдегі әле­уетті әріптестермен келіссөз жүр­гі­зіліп жатыр. Қазақстан нарығына шама­мен 40 мың тоннаға жуық АИ-95 маркалы бензин импорттау қажет. Бензиннің бұл түрін «Газ­пром­ нефть» жеткізе бастады, – деді Алмасадам Сәтқалиев.

Кеше «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ басқарма төрағасы Мағзұм Мыр­за­ғалиев Атырау мұнай өңдеу зауы­тын қайта іске қосу жұ­мы­сымен таныс­ты.­ Қазір зауыттың резервуарларын­да­­ 26 мың тонна автобензин, 34 мың­ тон­на дизель отыны, 1 500 тон­­­­на сұйытылған мұнай газы, 6 мың­ тонна авиакеросин бар. Бұл кө­лем өнімді жеті күн бойы тұрақты жө­­н­ел­тіп отыруға жеткілікті. За­уыт басшыларының айтуынша,­ электр қуаты тұрақты беріле бас­таған сәттен технологиялық қон­дыр­ғы­лары қа­лып­ты жұмыс режіміне бір­тіндеп көшірілген. Енді апта соңына дейін кәсіпорын мұнай өнімдерін бұрынғы көлемде шығара бастайтыны жоспарланып отыр.

Электр қуатының үзілуі мұнай өндіруге де кері әсерін тигізді. Бұл туралы Мағзұм Мырзағалиев өткізген кеңесте айтылды. Мәселен, 3 шілдеде Маңғыстау мен Атырау облыстарындағы «Өзенмұнайгаз», «Маңғыстаумұнайгаз», «Қаражан­бас­мұнай», «Ембімұнайгаз» АҚ-ның­ кен орындарында мұнай өн­ді­­ру жұмысы жартылай және толық тоқтатылған. Мәселен, «Өзен­мұнай­газ» АҚ бас директо­ры­ Нұр­дәулет Қилыбайдың мәлі­ме­тінше, соңғы алты айда электр қуаты 11 рет ажы­­­­ратылып, 13 мың ұңғы­ма­ның жұмысында кідіріс бол­ған. Соның салдарынан бұл ком­пания алдын ала есепке сәйкес 5 млрд теңге көлеміндегі кірістен ай­ырылған.

Соңғы 2,5 жылда «Қаз­Мұ­най­Газ» АҚ-ның мұнай-газ өн­ді­р­у активтерінің барлығында электр қуатының үзілуінен 279 мың­ тонна мұнай өндірілмегені анық­талған. Компания қайта іске қосу жұмыстарына жұмсалған шығынның салдарынан 60 млрд теңгеден астам кірістен қағылып отыр. Биыл отандық компанияның кен орындарында электр қуаты 153 рет үзілгендіктен, 75 мың тонна мұнай өндірілмей қалған.

– Біз электр энергиясын тара­тудағы ақаулардың жиілеп кеткенін байқап отырмыз. Егер 2017 жылдан 2019 жылға дейін біздің компания дәл осындай себеппен өндірісте 3 700 тонна мұнай жоғалтса, 2021 жылдан 2023 жылға дейін бұл көрсеткіш 45 мың тоннаға дейін өсті. 3 шілдеде біздің шығын 2,5 мың тонна мұнайды құрады. Қазір өндірістік бағдарламаны орындай алмау қаупі туындап отыр, – деп мәлімдеді «Қаражанбасмұнай» АҚ бас директоры Нұрсейіт Сүйінов.

«Маңғыстаумұнайгаз» АҚ бас директоры Мұрат Мұстафаевтың дерегіне сүйенсек, биылғы 6 айда электр қуатының үзілуіне байланыс­ты шығын 1 млрд 267 млн теңгені құраған. Шығын көлемі өткен екі жылғыдан асып кеткен.

Міне, электр желісіндегі бір іркілістен отандық экономиканың драйверіне айналған мұнай-газ өнеркәсібіндегі кәсіпорындар осындай шығынға батқан. Әрине, бұл – тек бір саладағы шығынның мә­лім етілген бір парасы. Ал кәсіп­кер­лік секілді өзге салалар да шы­ғынға батқаны даусыз. Демек елі­міздің электр желісіндегі инфра­құ­рылымды жаңғырту үшін жаңа бет­бұ­рыс, тың көзқарас, тіпті ұлттық бағ­дарлама қажет. Өйткені тозығы жет­кен электр желілерінде ақау жиі қай­таланып, алаңдатарлық ахуал қалып­тастырып отыр.

Атырау облысы