Қуаңшылық қыспағы

Жаз басынан бері облыс аума­ғында жаңбыр да жарытып жаумады. Қатты ыстықтан шабындық­­тар тез арада кеуіп, жасыл шал­ғын­дар күйіп кетті. «Айтпаса сөздің атасы өледі» деген. Қазіргі күні аймақ шаруаларының алдында екі үлкен таңдау тұр. Бірі – қанша қымбат болса да күзде өзге облыстардан шөп тасып, саны сиреп қалатын түлігін қыстан аман-есен шығаруға амал жасау. Бүйтсе, кемінде қолдағы малының шамамен тең жартысын пұлдауға тура келеді. Ал қыстың қалай өтеті­ні тағы беймәлім. Түліктің қалған бөлігі қыстың жұтына іліксе, таяғын ұстап қалатыны айқын. Екінші нұсқа – қолдағы барлық малын сатып, фермерлікпен біржола қоштасу.

Жергілікті «Ақжар – Өндіріс» Агрофирма ЖШС-ның директоры, Өңірлік «Атамекен» кәсіпкер­лер палатасы агроөнеркәсіптік ке­шен комитетінің төрағасы Гүлзира Қазылова биылғы қуаңшылық алдағы қыста шөп жетіспеушілігіне апарып соқтырады деп болжап отыр. Жалпы, Павлодар облысында мал азығын дайындау мә­селесі – өте қиындықпен өтетін үдеріс. Осыны жергілікті басшылар неге назарға алмай отырғаны түсініксіз. Ұсақ шаруашылықтар жыл сайын шабындық уақытында өте көп күш жұмсап, қаншама қаражат төгеді. Себебі шабын­дықтардың басым бөлігінде шөп сел­дір, бір гектар жердің шөбін шауып шығу үшін дүниенің жа­нар-жағармайы кетеді. Мұндай тиім­сіздіктен шаруалар әбден зәрезап болған. Ендеше қайтпек керек?

– Өңірде мал азығын дайындау және қуаңшылықпен күрес мәселелерін біз кейінгі жылдары үзбей көтеріп келеміз. Бір ғана мысал айтайын, Agroqogam ақпарат­тық порталының мәліметінше, 2021 жылы Қазақстанның 4 облысында 6 млн гектардан аса аумақ қуаңшылықтан зардап шеккен. Халықаралық сарапшылар жеті ауданда биомассаның тап­шылығын тіркеп, ол жерлерде өсімдіктердің белсенді өсу кезеңі мүлде тоқтағанын анықтады. Ел бойынша 157 аудан спутник ар­қылы зерттелсе, соның ішінде біздің облыстағы Май ауданы аса тәуекелді аймақтар арасында 6-орыннан көрінді, аумақта 500 мың гектардан аса жер қуаңшылық­тан әбден зардап шеккен. Ал көршілес Баянауыл ауданы 27-орыннан көрініп, онда 918 мың гектар жер­дің өсімдігі өсу белсенділігін тоқ­татқаны белгілі болды. Былтырғы жағ­дай да мәз болған жоқ. Қыр­дағы шөп күйіп кетті. Ал биыл тіпті қиын болатын түрі бар. Құ­рама­жем бағасының шарықтап кетуі, шөп дайындаудың өзіндік құнының, техника бөлшектері мен жанар-жағармай бағасының тым қымбаттап кетуі ауылдағылар үшін үлкен ауыртпалық әкелетіні анық. Ал оның соңы тұтастай алғанда аймақтағы мал шаруашылығын тұралатуға әкеп соқтырады. Ұлт­тық экономикамыз, халықтың әлеу­меттік жағдайы кері кетеді. Осы мәселені ел билігі басында отыр­ғандар, өңірдің басшылығы неге ескермей келгенін түсіне алар емеспіз, – деп қынжылады Гүлзира Абзалқызы.

Фермердің айтуынша, мемлекеттен мал шаруашылығына деп бөлінетін субсидия алыс ауылдарда жайылымдық мал шаруашы­лы­ғын дамытып отырғандарға мүл­де тимейді. Қазынаның мил­лиардтаған қаражаты кемі 600 сиыр ұстап отырған тауарлы сүт фермаларына беріліп отыр. Мысал үшін 2020 жылдан бері қолданылып келе жатқан субсидиялау қағидасы бойынша Үкімет сүт бағытында­ғы бір сиырға – 120 мың теңге, ет бағытындағы қара малға – 30 мың, қой-ешкіге – 5 мың, биеге 20 мың теңге төлейді. Алайда біз­дің облыста әлгіндей тауарлы сүт фермаларының саны 14-15-тей ғана. Соған қарамастан бөлінетін субсидияның дені, яғни жыл сайын шамамен 1-1,5 млрд теңге солардың еншісінде кетеді. Ал өзге мыңдаған мал шаруашылықтарының үлесіне кейінгі үш жылда жалпы сомасы 800 млн теңгедей ғана қаражат тиген. Ет бағытында дамып отырған фермерлер мұндай әділетсіздіктен әбден шаршаған.

– Біз, шаруашылық өкілдері, бюджет қаражаты барлығына тең бөлінуін талап етеміз. Кейде қазынадан бөлінген субсидия жет­пейді деп қаражатты сүт фермаларына ғана аударып жібереді. Бұл мүлде дұрыс емес. Өзіңіз ойлап қараңызшы, сүт фермалары тұрғызылғанда оның жанынан міндетті түрде жем-азық базасы қарастырылады, суармалы жерлер іске қосылып, жыл сайын көп­жылдық шөптер отырғызылып, құрамажемдер дайындалады. Құр­­ғақшылық ондай фермалар­ға қауіп төндірмейді. Зардап ше­гетін, сорлайтын – біз секілді ет бағытын­дағы шаруашылықтар. Үкімет осы жағдайды ескермей отырғаны өкінішті. Биыл Май мен Аққулы аудандарының жайылмаларына су тіпті келген жоқ. Бұл жердегі шаруашылықтардың барлығы жазда қажетті шөбін осы жерден шауып алатын. Тек қана біздің «Ақжар – Өндіріс» агрофирмасы 1 500 тонна шөп дайын­дайтын. Біздің шабындықтарымыздан көршілеріміз 1 000 тоннаға дейін шөп шауып жүрді. Енді биыл ол да болмайтындай, қырдағы шөп те селдір. Сондықтан шөп да­йын­дауға мемлекет көмек бермесе, жағдайымыз қиын болады. Жеңілдікпен таратылатын дизель отынының өзі қазір қандай баға­да келетіні белгісіз. Былтыр арзан жанар-жағармай берілмей қал­ды. Адамдар оны нарықтық бағада сатып алып, аудандардағы жанармай құю стансаларында тапшы­лық орын алды. Тағы бір мәселе – ақбөкен саны жыл санап көбейіп келеді. Биыл Май ауданында 25 мың киік тіркелді. Олар жайылымдар мен шабындықтарды таптап тастады. Жабайы жануарлардың санын азайту бойынша Үкімет шұғыл шаралар қабылдамаса болмайды. Келер жылы олардың саны 40 мыңға жетуі мүмкін деген болжам бар, – деп алаңдаушылығын білдірді Г.Қазылова.

Фермердің ойынша, Павлодар облысы мал азығын дайындайтын өз алдына жеке бағдарлама әзірлеуі керек. Аумақты тұтас қамтитын құжат жайылымдық мал шаруашылығымен шұғыл­да­натындарды мал азығын егумен айналысуға мәжбүр етуге тиіс. Жерге дақыл немесе азықтық шөп отырғызғандарға субсидия 50-100 пайыз көлемінде төлене бастаса, бұл іске барлығы қызығушылық білдіретіні сөзсіз. Фермерлер мал азығын әзірлеуде табиғатқа тәуелді болмай, шөп пен құрамажемді өз беттерімен өсіріп, дайындаса, мал шаруашылығының да өрісі кеңейе түсер еді. Бұл жерде субсидия тек мал азығын өсіруге ынталандыру үшін төленуі керек. Қазір екінің бірінде техника жоқ. Сондықтан ұсақ шаруашылықтарды техникамен қамтамасыз ету – екінші мәселе. Егін шаруашылығындағы қожалықтар техника сатып алғанда құнының 25 пайызын мемлекет өтеп берсе, мал азығын еккендерге мұндай мүмкіндік 50 пайызға дейін жасалса, тіпті жақсы деп санайды маман. Үшіншіден, мал азығын өсіру технологиясы мен мал жайылымдарын жаңарту үрдісі ғалымдар мен агрономдардың көмегі арқылы ғана жүзеге асырылуы керек. Осы шаралар болашақ бағдарлама аясында жүзеге асса, шаруалар қазіргідей Жаратқаннан жаңбыр тілеп отырмас еді.

Жағдайдың шынымен күр­делі екенін Май ауданының әкімі Ағыбай Әмірин де растап отыр. Оның сөзінше, жергілікті жайыл­малардың небәрі 20 пайызы ғана суға қаныққан. Салдарынан өзен маңайында жайқалып жататын қалың шалғын биыл көзге түспейді. 

– Шаруалар мол жаңбырдан үмітті. Қазір қырдағы шаруашы­лықтар мен жеке азаматтар шөп шабу науқанына кірісіп кетті. Мәселен, Баскөл халқы гектары­нан 7 центнерге дейін, Қызыл ең­бек, Жұмыскер ауылдары 5 цент-­­ нерге дейін шөп жинауда­мыз деп хабарласты. Яғни қыр­дағы шөптің шығымы жаман емес. Оның үстіне қыр шөбінің құнары жа­йылмаға қарағанда аса жоға­ры. Жайылмадан шалғын оратындар жыл сайын гектарынан 20 центнер шөп жинайтын. Алдағы уақытта ол межеге жету қиын болар деп шамалап отырмыз. Оның үстіне жаздың соңына таман селеу қаптайды, соның алдын алып шабындыққа ертерек кірісу керек.

Өңірлік ауыл шаруашылығы басқармасының бөлім басшысы Есентай Мүрсәлімовтің дерегін­ше, аймақ шаруалары өткен аптада шабындыққа шалғы түсіре бастаған. Облыс бойынша әзірше гектарынан небәрі 2,9 центнер шөп жиналып жатыр. Жайылмалар­дағы шабындықтар осы айдың соңында игеріле бастайды деп күтіліп отыр. Шөптің шығымы бойын­ша Ақсу ауылдық аймағында­ғы шабындықтар тәуір нәтиже көрсетіп отыр, гектарынан 8,5 цент­нерден айналып тұр. Ал Ертіс ауда­нында ең төменгі көрсеткіш – гектарынан 1,6 центнер шөп жиналып жатыр. Әзірше шабындық­қа барлық аудан толық кіріспе­ген. Биыл қыстақтарға шамамен 1 млн тоннадан аса шөп тасылуы керек. Ертіс – Баян өңірі бұл межеден шыға ала ма, ол жағын әзір­ше айту қиын. Үкімет пен облыс билігі шаруалардың жанайқайына құлақ түріп, қазынадан көмек көрсетілсе, ел ішіндегі ағайынның алаңдаушылығына үлкен дем болар еді деп санаймыз.