Арқа төсіндегі ақ металл

Қазақстан электролиз зауыты 2010 жылдан бері толық жоба­лық қуатына көшкелі отан­дық кә­сіпорындарды ғана емес, алыс-жақын шетелдің өндірістерін қа­натты металмен үздіксіз қам­та­­масыз етіп тұр. Зауыттың жо­­ба­­лық қуаты жылына – 250 мың тонна алюминий бола тұра, биыл өндіріс орны 261 мың тонна алю­миний шығаруды жос­парлап қойған. Себебі сырттан сұраныс мол. Экспортты былай қойғанда, Қазақстан бо­йынша бастапқы алюминийді 11 кәсіпорын тұрақты сатып алып отырған жайы бар. Соңғы 5 жылда отандық нарыққа жөнелту екі есеге өсіп, алюминийді сатудың жалпы айлық көлемі 5 мың тон­наға дейін жеткен. Негізінен бұл кә­сіпорындар кәбіл-өткізгіш өнім­дері мен құрылыс материалда­рын (алюминий профильдері), алю­миний қорытпаларын шыға­рады. Павлодарлық жеңіл металды металлургия өнеркәсібін дамытып отырғандар, сондай-ақ машина жасау саласындағылар да тұрақты пайдаланады. Ал жалпы алғанда керекулік бастапқы алюминийден әлем бойынша кәбіл-өткізгіш өнімдер, металл конструкциялары мен құрылыс материалдары, автомобиль, түрлі құрал-жабдықтар мен аспаптар жасалып, тамақ және тұрмыстық индустриядағы өндіріс саласы үшін де өте қажет болып саналады.

Электролиз зауытынан шы­ғары­латын А-7 және А-8 мар­кілі алюминий құймалары жоғары сапалы халықаралық брендке айналғанын да айтуға тиіспіз. «ҚЭЗ» АҚ бренді Лондон металдар биржасында тіркелген және REACH (алюминий индустриясы) халықаралық сертификатына ие. Жалпы, көпшілік биржалар туралы сөз қозғалғанда, онда металл сатылады деп ойлайтыны рас. Зауыт түпкілікті тұтынушылармен жұ­мыс істейтіндіктен, оның баға­сын белгілеу құзыреті Лон­дон металдар биржасына және MB Rotterdam деп аталатын Еуропа­лық аймақтық алаңға жүктелген.

Зауыт мамандарының сөзін­ше, алюминий өндірісі энергияны көп қажет ететін үдеріс, бір өзі 420 мегаватт электр энергия­сын тұ­ты­н­ады. Салыстыру үшін айтып өтейік, электролиз зауытының қуат тұтынуы алюминий тотығы өн­ді­рісінен (глинозем) 5 есе жоға­ры. Бір тонна алюминий өндіруге 1,9 тонна глинозем, 0,54 тонна анод, 13 МВт электр энергиясы қажет екен.

«Отандық түсті металлургия сала­сындағы беткеұстар кә­­­сіпорын «Үдемелі индустрия­лық-ин­новациялық даму» мем­ле­­кеттік бағ­дарламасы аясын­да то­лық қуа­тына шығып отыр. ҚЭЗ әлемдік жетекші өндірушілердің технологияларымен жаб­дық­тал­ған, ал кәсіпорынның екінші ке­зегін іске қосу өндірістік үде­ріс­терді кең ауқымда авто­маттандыруға қол жеткізді. Мұн­да алюминий өндірісінің ең озық және экологиялық таза технологиялары қолданылады. GAMI және NFC фирмаларының жоғары амперлі электролизерлері де – күрделі технологиямыздың бір бөлшегі. Сайып келгенде, бар­лық технологиялық тізбек ресурстарды үнемдеудің жоғары деңгейіне, өнім сапасына, эколо­гия­лық қауіпсіздік нормаларын сақтауға қол жеткізуге мүмкіндік берді. Экологиялық қауіпсіздікке баса мән берудің нәтижесінде қалдықтарды кәдеге жаратудың тұйық циклі, газ тазартудың пай­далы әсер ету коэффициенті 99,7 пайызға жетті. Өнеркәсіп қауіпсіздігінің жоғары деңгейі – жас кәсіпорынның техника­лық бірегейлігін сипаттайтын ма­ңызды көрсеткіштер», дейді электролиз зауытының өндірісті жоспарлау жөніндегі менеджері Қайрат Дүрмағамбетов.

Бастапқы алюминий құй­ма­ла­рын шығаратын кәсіпорын негізі екі цехтан тұрады: электролиз және электродтарды өндіру цехы. Маман­дардың тілімен түсіндірсек, металл өндіру үшін алдын ала күйдірілген анод технологиясы қолданылады. ҚЭЗ «жасыл» және күйдірілген анодтардың 136 мың тоннасын өндіріп, алюминий өндіруге қажет шикізаттың бұл түрін толық қамтып отыр. Анодтардың өзі күйдірілген мұ­най қоспасынан жасалады. Күй­дірілгенге дейін анодтар «жасыл» деп аталып, дайын жасыл анодты басу үшін сағатына 25 тонна өнімділігі бар Laeis фир­масының гидравликалық пресі қолданылады. Одан соң тасы­малдау желісімен дайын анодтар күйдіру бөліміне түседі де, мұндағы сақиналы, ашық тип­тегі 50 камерада отқа әбден шыны­ғады.

«Пештерде отын ретінде мазут қолданылады. Одан шыққан түтін сол сәтте бірден тазартылып, құр­ғақ газ 99,7 пайызға дейін ұс­талып қалатынын айтқым келеді. Сон­дықтан біздің зауыттан қою түтін ешқашан шықпайтынын былайғы жұрт жақсы біледі. Күйдірілген анод блоктары сақтау қоймасынан пластиналы және роликті конвейер арқылы құю стансасына түседі де, әлгі жерден оларды анод ұстағыштар құрастыра бастайды. Сапаны бақылаудан кейін жарамды анодтар алюминийдің электролиз цехына жіберіледі. Мұндағы арнайы ыдыстардың әрқайсысында алюминий электролизі үдерісі жүреді. Ыдыстар балқытылған криолитпен толтырылып, 950 градус температурада өткізгіш орта қалыптастырады. Катодтың рөлін ыдыстың түбі, ал анодты креолитке батырылған электродтар, күйдірілген анодтар атқарады. Бір тонна алюминий өндіру үшін 1913 кило алюминий тотығы керек. Бір электролизердің өнім­ді­лігі шамамен – 2,5 тонна. Әр жарты сағат сайын ыдысқа алюминий тотығын берудің автоматты жүйесін қолдана отырып, шикізаттың жаңа бөлігі жүк­те­леді. Бұл жерде электр то­ғы­ның әсерінен алюминий мен оттегі арасындағы байланыс үзі­леді де, алюминий ыдыстың түбіндегі тұнбаға түсіп, 10-15 см қабат түзеді. Ал оттегі анод блоктарын құрайтын көміртегімен қосы­лып, көмірқышқыл газын түзеді. Осы үдерістердің бар­лық технологиясы мен пара­метр­лері үздіксіз мониторинг жүр­­гізуге мүмкіндік беретін ав­то­маттандырылған басқару жүйелерімен бақыланады. Кейін металл құю учаскесіне түсіп, 20 кг-лық дайын құймалар болып шығады», деп түсіндірді зауыт технологиясы туралы Қайрат Зейнолқапарұлы.

Өткен жылы «ҚЭЗ» АҚ бас­тапқы алюминий өндірісінен 41,6 млрд теңгеден астам табыс тапқан. Зауыт – өңірдегі ең ірі салық төлеушілердің бірі, тек был­тыр қазынаға 2,4 млрд тең­геден астам қаржы құйған. Мұн­дағы қызметкерлердің орташа жалақысы – 443 мың теңге. Ал өндіріс орнында жалпы саны 2335 адам еңбек етеді.

Айта кету керек, еңбек ұйы­мы­ның басшылығы тек өн­дірісті ғана емес, тиімді әлеу­мет­тік бағ­дарламаларды дамытуды да қа­перден шығармайды. Қыз­мет­керлеріне жаңадан көпқа­бат­ты баспаналар тұрғызып, жас отбасыларды материалдық тұр­ғыдан қолдауға көңіл бө­ліп отыр. Жастарға кәсіптік бағдар бе­ру ісінде де жүрісінен жа­ңыл­май, Павлодар қаласының колледждерімен және жоғары оқу орындарымен ынтымақтаса жұмыс істей бастады. Оқу зерт­ха­налары мен техникалық әдебиет­терді қамтамасыз ету бағы­тын­да біраз шаруаның басын қайырып, бүгінде кәсіпорын үшін бейінді мамандықтардың студенттері (зауытта кейіннен жұмысқа орналасу мүмкіндігімен) еңбекақысы төленетін практикадан өтеді. Тек соңғы үш жылда бұл мүмкіндікті 200-ден астам студент пайдаланып үлгерген.

Экологтердің бағалауынша, павлодарлық зауыт – барлық халық­аралық экологиялық талап­тарға сай, индустриялық сектор­да­ғы ең жоғары технологиялық кәсіпорынның бірі. Зауытты жобалау барысында және оның құрылысында экология мә­се­ле­ле­ріне ерекше мән бе­ріл­генінің нәтижесі бұл. Тиімді үрдіс бүгінде де жалғасын тауып жатыр. Жыл сайын табиғатты қорғау іс-шараларына, эколо­гия­лық тепе-теңдікті сақтауға бағытталған қомақты қаражат бөлінеді. Тек былтырдың өзінде 264,8 млн теңге жұмсалған. За­уыт­тағы түрлі сүзгілерді ауыс­тыру уақыт сайын жүргізіліп, аумақты көгалдандыру және абаттан­дыру жоспары өз нәтижесін беріп отыр.

ПАВЛОДАР