Суды үнемдеу – уақыт талабы

Алқалы жиын облыс әкімдігі мен қытайлық компаниялар арасындағы ын­тымақтастық туралы меморандумға қол қою рәсімімен басталды.

Жиында Мемлекет басшысының тапсырмасымен былтыр құрылған Су ресурс­тары және ирригация министрлігінің бас­ты міндеттері турасында сөз бастаған сала басшысы Нұржан Нұржігітов Су кодексі жобасының Парламент Мә­жілісінің қарауына ұсынылғанын, Үкі­меттің Қазақстан Республикасындағы су ресурстарын басқару жүйесін да­мытудың 2024-2030 жылдарға арналған тұжырымдамасы бекітілгенін баяндады. Сондай-ақ ол су үнемдеу технологиясын енгізген шаруашылықтарға мемлекет тарапынан көрсетілетін қолдаулар жайында да түсіндіріп өтті.

Өзара ынтымақтастық шеңберінде өткен жиында қытайлық компания өкіл­дері өңірден тамшылатып суару тех­но­логиясына қажетті құрал-жабдықтар өн­ді­ретін зауыт ашып, ауқымды жоба­ларға инвестиция салуға ниетті екен­діктерін білдірді. 

Сонымен бірге зауытта пластикалық су үнемдейтін құрылғылар шығарумен қатар ауылшаруашылық өнімдерін өн­діру мен қайта өңдеуден өзге де салалар бойынша жоспарларын бейнебаян арқылы таныстырды.

Мұнан кейін қос министрлік басшылары бассейндік инспекция басшыларымен, шаруа қо­жалықтарының және су үнемдеу техно­логияларын өндіретін отандық кәсіп­орындардың өкілдерімен кездесті. Бас­қосуда Ауыл шаруашылығы саласының басшысы Айдарбек Сапаров Алматы облысында былтырғы жылы жиналған дәнді дақыл 2022 жылғы көрсеткіштен 5 млн тоннаға кемігенін тілге тиек етті.

Жалпы өнім көлемі алдыңғы жыл­мен салыстырғанда 7,7 пайызға тө­мендеп, 8,7 трлн теңгені құраған. Жыл қо­рытындысында өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіру көлемі 4,3 трлн теңгені құрап, 2022 жылғы деңгейден 15 пайызға төмендегенін айтқан министр Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес зардап шеккен фермерлерді қолдау үшін Үкімет тарапынан бірқатар шаралар қабылданғанын атады.

«Саланы субсидиялауға шамамен 500 млрд теңге, Үкімет резервінен өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығы бойынша қалыптасқан борыштарды өтеуге 64,3 млрд теңге бөлінді. «Бәй­терек» холдингінің қаржы институттары тауар өндірушілерге қатысты айыппұл санкцияларын қолданбай, несие мен қа­рыздарды ұзартуды жүзеге асырып жатыр», деген ол осы шараларды қабылдау фер­мерлердің қаржылық жағдайын жақ­сартуға және биылғы жылғы егіс нау­қа­нына дайындық жасауға мүмкіндік беретінін айтты.

Бүгінгі күні ауыл шаруашылығын сумен жеткілікті мөлшерде қамтамасыз ету өзекті мәселеге айналып отырғанын, сол себепті фермерлердің заманауи суару жүйелерін сатып алуға жұмсалатын шы­ғындарының 50 пайызын өтеу ар­қылы су үнемдеу технологиялары  енгі­зілгені, өткен жылдың соңынан бастап инвестициялық субсидиялаудың жаңа қағидалары күшіне енгені турасында да түсіндірілді.

Елімізде өзекті болып отырған ирригация жүйесі мен гидротехникалық қалпына келтірудің маңыздылығы жайлы сөз қозғаған Су ресурстары және ирригация министрлігінің басшысы Нұржан Нұржігітов еліміздегі иесіз 9 су қоймасының 4-еуі Алматы облысында орналасқанын атай келе оның коммуналдық меншікке алынуы мен диқандар пайдаланатын суға міндетті түрде келісімшарт жасасу қажеттігінен құлағдар етті.

«Облыс аумағында 310 гидротех­никалық нысан бар. Олардың 72-сі – су қоймасы, 112 тоған, 13 бөген және бөгет, 14 су торабы мен 99 магистралдық каналдар. Суармалы жерлердің ауданы 270,5 мың гектарды құрайды, оның ішінде суар­малы егістік – 246,2 мың гектар. Барлық суару желілерінің ұзындығы 9,4 мың шақырымды құрайды. Суару желілері мен гидротехникалық нысандардың 60-70 пайызының тозуына байланысты су шығыны 40 пайызға артып, суармалы жерлер толық игерілмей жатыр. Бұл мәселені шешу үшін 2022 жылдан бас­тап айналымнан шығып қалған 54,1 мың гектар суармалы жерді айналымға енгізу бойынша шаралар қабылданып жатыр. Облыстық бюджет есебінен 1,7 млрд теңгеге 9 жоба әзірленген болатын. Құрылыс-монтаж жұмыстарының құны 124,5 млрд теңгені құрады. Бұл жобаларды іске асыру нәти­жесінде суару кезінде су шығынын азайтып, суармалы жерлерден алынатын өнім көлемін 23 пайызға арттыру және 2000-ға жуық жаңа жұмыс орындарын ашу жоспарланған», – деді облыс әкімінің орынбасары Алмас Батанов.

Оның баяндауынша, 2022-2023 жылдары республикалық бюджеттен 7 ауданның және Қонаев қаласының суару желілерін қайта жаңғыртуға 7,9 млрд теңге бөлінген. Ағымдағы жылы басталған жұмыстарды жалғастыруға және Ұйғыр ауданының жобасына 6,4 млрд теңге қарастырылған. Бөлінген қаражаттың жетіспеушілігі және уақтылы бөлінбеуі жобаларды қайта түзетуге  бағытталған шығындарға алып келеді.

Шаруа қожалықтарының суға кететін шығындарының өсуін, су үнемдеу технологияларын енгізу арқасында су тұтыну көлемін азайтып, өнімділікті ұлғайту арқылы табыстардың өсуімен теңестіруге болады. Қазіргі уақытта облыста су үнем­деу технологиялары 20,5 мың гектарда қолданылады, оның 9,6 мың гектары тамшылатып суару болса, 10,9 мың гектарында жаңбырлатып суару әдісімен жүзеге асырылады.

Алматы облысы – су ресурстарымен қамтылған өңірлердің бірі. Солай бола тұра су ресурстарының трансшекаралық өзендерден және климаттық өзгерістерге тікелей тәуелділігі кейінгі жылдары айқын көрініс тауып отыр. Суармалы егіншіліктің тиімділігін арттыру перспективалары суды үнемдейтін суару технологияларын кеңінен қолданумен тығыз байланысты. Бұл суды және қо­ректік заттарды нүктелік жеткізу ар­қылы суды тұтынуды азайтуға және өнім­ділікті арттыруға мүмкіндік береді. Осыған байланысты тауар өн­дірушілерді су үнемдеу технологияларын енгізуге ынталандыру мақсатында министрлік тарапынан инвестициялық субсидия­лау, сондай-ақ фермерлерге су беру жө­ніндегі қызметтердің құнын субсидия­лау түрінде мемлекеттік қолдау шаралары көрсетіледі.

Шаруашылықтарды ынталандыру үшін инвестициялық субсидия мөлшерін ұлғайту жөніндегі ұсыныстың Ауыл шаруашылығы министрлігі тарапынан қолдау тапқандығы айрықша аталды. Ағымдағы жылы инвестициялық салымдарды субсидиялауға бюджеттен 4,7 млрд теңге қарастырылған.

Тұрғындардың табыстылығын арт­тыруға бағытталған «Ауыл аманаты» бағдарламасы аясында су үнемдеу тех­нологияларының жабдықтарын сатып алуға төмен 2,5 пайызды несие беру арқылы қолжетімділігін арттыру жос­парланып отыр. Бұл ретте жобаларды 20 пайыздан алдын ала төлем арқылы іске асырып, қалған бөлігін субсидия алғаннан кейін өтеу тетігі пысықталып жатыр. Сонымен қатар бағасын одан әрі арзандату үшін облыс аумағында су үнемдеу жабдықтарын шығаратын зауыт салу жоспарланған.

«Судың да сұрауы бар» демекші, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге суды тиімді пайдалану қажеттігі турасында үнемі түсіндіріліп және аграрлы ай­мақ­та су үнемдеу технологияларын ен­гізу жұ­мыстары бұдан әрі де жалғаса бермек.

Министрлер сапар соңында «Жібек жолы» ЖШС мен Шеңгелдідегі сорғы стан­сасының жұмысымен танысып, ондағы өзекті мәселелерге назар аударды.

Алматы облысы