Халықаралық арбитраж саласындағы әйелдер мәртебесі

Қаржы орталығындағы айрықша күн

Іс-шара басталмас бұрын «Астана» халықаралық қаржы орталығы (АХҚО) Соты мен ХТО тіркеушісі әрі аппарат басшысы Кристофер Кэмпбелл-Холтпен сұхбат құрудың сәті түсті. Оның айтуынша, арбитражды шешім шы­ғаруда әйелдер қауымының да өзіндік артықшылығы бар екен.

– Қазақстандағы халықаралық қаржы орталығы үшін бүгін аса маңызды күн. Өйткені мұнда әлемнің түпкір-түпкірінен инвесторлар, саяси делегаттар, заңгерлер жиналып отыр. Талқылаулардың бас­ты мақсаты – дау-дамайлар мен қайшы­лықтар кезіндегі келісім мәселесіндегі әйел­дердің рөлін арттыру. Әйелдер сот, төреші, медиатор да бола алады. Енде­ше әйел, не ер азамат демей бұл іске де оларды араластыру әділетті болар еді. Яғни біз барынша сенім артатын халық­аралық стандарттар бойынша әйелдер де, ерлер де әділ шешім шығару керек. Арбитражды шешім шығаруда бүгінде әйелдер аса маңызды орын алады. Сол үшін де осы іс-шараны қолға алып отырмыз. Бұл тек қана Қазақстанда ғана емес, Еуразия аймағында бірінші мәрте ұйым­дастырылды, – дейді Кристофер Кэмпбелл-Холт.

Ол сондай-ақ Қазақстанның бұл сала­дағы елеулі жетістігімен барынша мақ­тана алатынын жеткізді. Айтуынша, орталық арбитрларының 75 пайызын әйел төрешілер құрайды екен.

– Әрине, бұл инвесторлардың да таң­дауына қарай болатын үрдіс. Қайткен күнде де біз өзімізге сенім артқан инвес­торлардың үдесінен шыға алуымыз керек. Ал сол сенімді нығайту үшін біз өз жұ­мысымызда барлық тең мүмкіндікті қарастырамыз, – дейді Кэмпбелл-Холт мырза.

Елордадағы «Астана» халықаралық қаржы орталығында өткен алқалы жиынға әлемнің бірқатар елінен келген жетекші төреші-әйелдер, ғалымдар мен заңгерлер қатысты. Спикерлер халықаралық арбитраж саласындағы әйелдердің жұмыс үдерісінде туындайтын қиындықтар мен мүмкіндіктер туралы ойларын ортаға салып, өз тәжірибелерімен бөлісті.

Іс-шараның ашылу салтанатында Астана халықаралық қаржы орта­лығы (АХҚО) Сотының төрағасы лорд Ян Бер­нетт, ХТО төрағасы Томас Крюм­мель, Қазақстан Республикасы Консти­ту­циялық сотының судьясы Айгүл Қы­дыр­­баева, сондай-ақ «Signum» заңгерлік фирмасының басқарушы серіктесі София Жылқайдарова құттықтау сөз сөйлеп, сот төрелігі саласындағы әйелдердің орны ­туралы сөз қоғады.

Сонау 1980 жылдан заңгерлік еңбек жолын бастаған лорд Ян Бернетт Ұлы­бри­танияда кезінде әйел соттардың аз бол­ғанын айта келе, бүгінде АХҚО Соты­на заңгер әйелдерді қуана қабыл­дай­тындарын жеткізді. Ал София Жыл­қай­дарова бұл салада соңғы жылдары әйел­дер үлесінің күрт өскеніне ризашылығын білдірді.

– Бізге де халықарлық арбитраж сала­сында бақ сынауға мүмкіндік бері­ліп келеді. Осы ортаға кіріп, өзіндік ұста­ным­дарымызды, өмірлік, кәсіби тәжірибелерімізді көрсетуге жол ашылып жатыр. Ең бастысы, гендерлік теңдік қалыптасты, – дейді С.Жылқайдарова.

Танымал төрешілер тәжірибесі

Екі панельдік сессияға ұласқан пікір ал­масу барысында халықаралық ин­вес­тор­лардың сенімін нығайтудағы әр­алуандылықтың рөлі жайында әңгіме өрбіді. Спикерлер арбитраждағы ген­дер­лік әралуандылық төрелік үдері­сін­дегі сенім мен әділеттіліктің артуына елеулі түрде әсер ететінін де жоқ­қа шығармады. Германиялық Hogan Lovells Ха­лық­аралық арбитраж тобының кеңес­шісі Ната Гибрадзе модераторлық еткен «Өзгеріс мүмкіндіктерін күшейте оты­рып: Энергетика және құрылыс салала­рындағы қайшылықтарды басқару» деп аталған панельдік сессияда біраз дүние айтылды.

Еліміздегі корпоративтік құқық ба­ғы­тындағы жетекші заңгердің бірі, АХҚО арбитрлар алқасының мү­шесі, Dentons кеңсесінің серіктесі Айгүл Кенжебаева энергетика және құры­лыс саласындағы дауларды шешу әлде­қайда қиын екенін ашық айтты.

– Келісімшартта мұқият көрсетілген құқықтар мен міндеттердің барлығын талдау үшін өте жоғары дағдылар қа­жет. Әдетте ол талдау барысы өте көп уақыт­ты алады. Оған қоса нормативтік құжат­тар­дың да өз қиындықтары, қарама-қай­шы тұстары бар. Сонымен қатар заң­герлік біліміңнен бөлек, техникалық маман­дықтардан да хабарың болмаса, сала терминдерін жақсы білмесең, қиын­дықтарға тап боласың. Бұл рет­те бізге қарағанда ерлердің бұл бағыт­тағы тәжірибесі молырақ екені рас. Сон­дықтан әйел төрешілерге жан-жақты дағ­ды­лануға тура келеді. Тіпті кейде дау­ларға саяси мәселелер де араласуы ғажап емес, – дейді А.Кенжебекова.

Сессияда өз тәжірибесімен бөліскен өзбекстандық Феруза Бобокулова 1980 жылға дейін арбитражда ер адамдардың көп болғанын, тек содан жарты ғасырға жуық уақыт өткеннен кейін ғана бұл мәселе талқыланып отырғанын атап өтті.

– Халықаралық арбитраждың құры­лыс, энергетика бағытына әйел заң­гер­лердің аяқ баса бермейтінінің өзіндік факторлары көп. Көбіне осы кезге дейінгі тарихи жағдайлар әсер етсе, әдетте әйел азаматтардың әу баста таңдайтын ма­ман­дығы, кәсібі құрылыс, энергетикамен еш байланысы жоқ. Сондықтан әйел­дердің бұл бағытқа қа­рай бейімделу, дағ­дылану үдерісінің ұза­ғы­рақ жүретінін ұмыт­паған жөн. Құрылыс бұл кеңседе оты­рып ғана игере беретін сала емес, сондық­тан құрылыс басында көбірек жүру керек, – деген Ф.Бобокулова құрылыс саласындағы дауларға төрелік ету ерлермен салыстырғанда әйел­дер үшін қиынға соғатынын ашып айтты.

Ресейлік заңгер, көптеген халық­ара­лық құқықтық фирмаларда жетекші қыз­меттер атқарған, Халықаралық сауда палатасының регламентіне сай құрылыс, басқару және келісім дауларын шешуде тәжірибесі мол Татьяна Полевщикова біздегі арбитраж саласындағы әйелдердің көңілден шығар үлесіне көз жеткізіп, Қазақстанға келгенге дейінгі пікірін күрт өзгерткенін мәлім етті.

– Қазақстандық заңгерлік ортадағы ген­дерлік теңдік мәселесінде анау айт­қандай күрделі мәселе жоқ екенін аңғар­дым. Яғни бұл бағытта ендігі жер­де қан­дай да бір шараларды қолға алу­дың қа­жеті жоқ сияқты. Жалпы, заңгер­лік са­лада уақыт өткен сайын кәсіби өсу тұр­­ғысынан да құлшыныс пайда болып, тіпті жаңа ұсыныстар шығып, ман­сап­тық басқа да міндеттемелер арты­лып жатады. Сол сияқты әйелдерге де өз­дерінің клиентурасын ұлғайту бағытында небір ұсыныстар түсіп, арбитражды тәжірибенің әртүрлі баланстары кездесіп отырады. Бұл жерде әйелдер жоғары балансты ұстап келе жатқанын айтуға болады, – дейді ресейлік заңгер Т.Полевщикова.

Стратегиялық таңдау маңызды

Қысқасы, сессияда спикерлер энергетика мен құрылыс саласына маман­дан­ған әйел-заңгерлердің тәжірибесіне айрықша көңіл бөле отырып аталған секторлардағы дауларды шешуге, сон­дай-ақ жалпы инклюзивтілік ісіне байланысты мәселелерді талқылады.

Сонымен бірге талқылау кезінде арбит­раж үшін стратегиялық тұрғыдан орын таңдау мәселесі қозғалды. Бұл ретте төрелік үдерісінің тұтасты­ғын сақтау­дағы пікір алуандығының мән-маңызы мен ХТО-ның халықаралық инвесторлар үшін сенімді алаң ретіндегі тартымдылығын арттыруға айрықша мән берілді.

Іс-шараның басты оқиғасы ретінде әлемдік деңгейде мойындалған сарап­шы Кэролин Лэммен кездесуді айтсақ артық болмас. Ол – «White&Case» заң­гер­­лік фирмасының Вашингтондағы ке­ңе­сіндегі серіктестерімен халықара­лық төре­лік саласында өзінің өжеттігі ­мен бі­лік­тілігін дәлелдеген сарапшы. Емен-жарқын әңгіме үстінде ол халықара­­лық төреліктегі заңгер және арбитр ретін­­дегі өзінің ғаламат жұмыс тәжірибесі жайында әңгімелеп берді. Білгір маман халық­аралық төреліктің тарихы мен маңы­зына қатысты өз көзқарасын білдіріп, оның қалыптасуы мен дамуына әйелдер­дің әсері жайындағы ой-пікірін ортаға салды.

Осылайша, «ХТО: Арбитраждағы әйел­дер күні» іс-шарасы жас заңгерлер үшін арбитраж саласындағы аса білікті мамандардың тәжірибесін үйреніп, кәсі­би байланыстарды кеңейтуге мүмкін­дік туғызды. Сессиялар соңында микро­фон алып, ұйымдастырушылар мен спи­­кер ретінде келген отандық және шетел­дік тәжірибелі заңгерлерге алғысы мен тіле­гін жаудырған жас заңгерлердің сөзі­нен осыны аңғардық. Оларға сон­дай-ақ Ұлыбританияның «DLA Piper» заңгерлік фирмасының құқықтық мәсе­лелер жөніндегі директоры Цзюэ Цзюнь Лудің жетекшілігімен тренинг ұйымдастырылды.

Іс-шараға АҚШ, Ұлыбритания, Еуропа және Азиядан 150-ден астам арбитр, кеңесші, сот пен дипломат қа­тысты. Жалпы, АХҚО Соты мен ХТО өз қызметін бастаған 2018 жылдан бері ха­лықаралық ынтымақтастықты дамытып, арбитражда тараптардың теңдігін қамтамасыз ету жөніндегі міндеттемелер аясында, әрі оқыту бағдарламаларын ұйым­дастыра отырып, заңгерлер қоғам­дастығында инклюзивтілікті белсенді түрде алға жылжытып келеді. Аппарат бас­шысы Кристофер Кэмпбелл-Холт­тің сөзінен АХҚО Соты мен ХТО ген­дерлік әралуандықты барынша қолдап, Қазақ­станды арбитражда бірдей мүм­кіндіктерді қамтамасыз етуде, дау­ларды шешуде аймақтық көшбасшы ретінде бағалайтынын байқадық.