Бір күні жұмысқа қала тұрғыны Ұлтай Исмаилова телефон шалып, қолында Ұлы Отан соғысы жылдары санитарлық пойызда медбике болған ақтөбелік жас қыздың жазып қалдырған естелік қолжазбасы бар екенін және оны жұртшылық назарына ұсыну үшін музей қорына тапсырғысы келетінін айтты. Апай қолжазбада жас медбике қыздың соғыс жылдары санитарлық пойызда қызметте жүрген кездегі басынан кешіріп, көзімен көргендері баяндалғанын жеткізді.
Бұл естелік қолжазбаның маңызының жоғары екенін түсініп, тез арада қолыма алып, оқып шыққым келді. Сондықтан Ұлтай апайдың үйіне барып, өзімен кездесіп, қолжазбаның қалай қолына түскенін және оны жазған медбике туралы толық білуге асықтым. Оның да сәті түсті.
Ақтөбе қаласының «Мәскеу» шағын ауданындағы үйлердің бірінің есігінен мені жылы шыраймен, күлімдеп қарсы алған Ұ.Исмаилова Қазақстанның еңбек сіңірген мұғалімі, 40 жыл қазақ тілі мен әдебиеті пәндерінен өскелең ұрпақты білім нәрімен сусындатқан ұлағатты ұстаз болып шықты. Ол Шалқар ауданында, одан кейін қаладағы №33 орта мектепте мұғалім болған екен. Естелік қолжазбаны жазып қалдырған 1942 жылы 17 жасында майданға медбикелер даярлайтын курсты бітірген соң өзі сұранып санитарлық пойызда медбике болған Нинель Солонина атты жас қыз көрінеді.
Ұ.Исмаилованың қолына бұл қолжазба он жылдай бұрын түсіпті. Бір күні оқушысы «көрші әже берді, мұғаліміңе апарып көрсет» деп ескірген дәптер алып келеді. Ұлағатты ұстаз дәптерді оқи келе, оның Ұлы Отан соғысы жылдары жазылған қолжазба екенін түсініп, осыншама жыл қызғыштай қорып, сақтаған. Бүгінге дейін қолында сақтап келген қолжазбаны облыстағы бірден-бір көненің көзі – ескі жәдігерлер сақталатын орын әрі насихат орталығы музейге тапсыруды жөн санайды.
Естелік қолжазбада Нинель Солонинаның соғыста жараланғандар тиелген санитарлық пойызда медбике бола жүріп, өз басынан кешірген ауыр да жантүршігерлік оқиғалары тізбектеліп, баяндалған. Сұм соғыстың басталғанын аса ауыр тебіреніспен қабылдаған нәзік жан әкесі мен өгей анасынан жырақта жүргенде, фашистердің қолынан зардап шегіп, қатты жараланып өлім аузында жатқан қызыл әскерлерді емдеп, жарақаттарын таңып, олардың көңілдеріне медеу бола білген.
Нинельмен бірге санитарлық пойызда көптеген жас қыздар қызмет атқарған. Күн-түн дамыл таппай вагон іштерін тазалап, жаралылардың жарақаттарын таңып, аса ауыр жарақатпен түскендерді уақытша ем-домын жасап, жолда кездескен санитарлық стансалар мен пункттерге зембілдермен түсіріп, ауруханаларға тапсырып отырған. Кейбіреулерінің жанында түні бойы отырып, олардың көздері ұйқыға кеткенше жарақаттарының жанына батпауы үшін қолдарынан келгенінше көмектерін аямаған.
Жас медбикені санитарлық пойыздың №14 вагонына жауапты етіп бекітеді. Бірде Нинельдің вагонына жаралы барлаушы жауынгер түседі. Денесі, бет-әлпеті ұйыған қан. Немістер оны ұстап алып, аямай жәбірлеп, тірілей өртеу үшін сарай ішіне отқа тастаған. Партизандар оны от ішінен алып шығып, аман қалған. Мұрны мен құлақтары отқа күйіп кеткен. Пойыздың барлық қызметкерлері оның жарақатын таңу үшін бірлесе жұмыс жасаған.
Тағы бірде оның вагонына қансыраған 8 жауынгер қыз түседі. Олар партизан тобынан екен. Фашистердің тұтқынында болып, аяусыз зәбір көрген. Денелерінде сау жер қалмаған. Пышақпен тілініп, кесілген. Тіпті, фашистер сұрағандарына жауап ала алмаған соң, қыздардың болашақта ана болуына да үлкен кедергі жасаған. Тырнақтарының арасына ине тығып, кейбіреулерін жұлып тастаған. Шаштарын да жұлған. Осындай ауыр жарақаттарына қарамастан, олардың көздерінен Отанға деген махаббатты, сүйіспеншілікті көруге болатынын медбике қыз қолжазбасында аса зор тебіреніспен жазады.
Осындай оқиғалардан кейін Нинель Солонина 1943 жылы Васильев станицасында госпитальға айналған бай помещиктің үйінде офицерлік корпуста соғыс аяқталғанға дейін медбике қызметін атқарады. 9 мамырдағы Жеңіс күнін өзі емдеп жатқан жаралы жауынгерлермен бірге қарсы алып, «Біз жеңдік!» деген қуанышты хабарды әр жаралы жауынгерге жеке-жеке зор ықыласпен жеткізеді. Осылай 1418 күн мен түнге созылған, қаншама боздақтың, қаншама қыршын жастың өмірін қиған сұм соғыс аяқталды.
Жеңісті жақындатуға бар күш-жігерін сарп етіп жұмсаған, «бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығара» жұдырықтай жұмылып, жауына қаймықпастан қарсы тұрған халық үшін 1945 жылғы 9 мамыр Ұлы Жеңіс күні – қасиетті күн! Қан майдан даласы да, еңбек даласы да, жаралыларды емдеп, жазып қайтадан жауға атой салуы үшін қатарға қосқан дәрігерлер де, өзгелер де асыға күткен күн! Бұл күн бүгінгі жас ұрпақтың жүрегінде қасиетті Отан, туған жер ұғымдарымен пара-пар. Қан майданда ерлікпен шайқасқан сол сұрапыл ХХ ғасырдың батырларына тағзым етіп, мәңгі есте сақтайтын күн!
Айбек ЕРТЕМІРОВ,
Ақтөбе облыстық тарихи-өлкетану музейінің бөлім меңгерушісі
Ақтөбе