Қазақстанның халық жазушысы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, қоғам қайраткері Олжас Сүлейменов Анадолы жеріне барып қайтты. Алғашқы сапары талай мәдениеттердің тоғысқан Түркияның Ерзурум қаласынан басталды. Түркілікті ту етіп, ежелгі дәстүрмен өмір сүріп отырған ерзурумдықтардың тыныс-тіршілігімен, өңірдің көне тарихымен танысты. Селжұктардан қалған ескерткіштерді көріп, көне жазбаларды бүгінгі күнге дейін сақтап келген атақты Ататүрік университетінің шәкірттерімен кездесіп, ежелгі түркі мәдениеті мен өркениеті тақырыбында дәріс оқыды.
Бұл оқиғаны тарихи кездесу деп бағалаған Ататүрік университетінің ректоры профессор Хикмет Кочак қазақ ақыны О.Сүлейменовке мәдениетаралық үнқатысудың дамуына, халықтар арасындағы достықтың нығаюына қосқан зор үлесі үшін және түркология саласында сіңірген айрықша еңбегін бағалаудың белгісі ретінде «Құрметті доктор» дипломын тапсырды.
Ақынның 80 жылдығына орай өткен салтанатты шарада Ататүрік университетінің ректоры Х.Кочак өз сөзінде ақын О.Сүлейменовтің түркі мәдениеті мен өнеріне, ғылым мен әдебиетіне сіңірген еңбегін, қайраткерлігін егжей-тегжей баяндап берді. Ерзурум қаласының губернаторы А.Алтыпармак: «Ерзурум қаласына орыстың ұлы ақыны А.С.Пушкин келіп, «Арзрумға саяхат» атты кітап жазды. Бүгін түркі дүниесінің мақтанышы, аты аңызға айналған ақын Олжас Сүлейменов Ерзурумға келіп, мерейімізді өсірді. Ақынның Тәуелсіздік жолында сіңірген еңбегіне дән ризамыз. Түркі мәдениеті мен әдебиетінің мерейі үнемі үстем болсын!» – деп ерзурумдықтардың атынан құттықтады.
Қазақстанның Түркиядағы елшісі Жансейіт Түймебаев қоғам қайраткері О.Сүлейменовтің Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің орнығуына әрі күшеюіне қосқан үлесін, сондай-ақ, дипломатия саласында атқарған ерен еңбегін атап өтіп, Қазақ елінің атынан Ерзурум қаласы мен университет басшыларына алғыс сөзін жеткізді. Халықаралық ТҮРКСОЙ ұйымының бас хатшысы Дүйсен Қасейінов Ататүрік университетінің қазақтың ақынына көрсеткен құрметтің бүкіл қазақ еліне, қазақ жұртына жасалған сый-сыяпат әрі құрмет екендігін айтып, түркі дүниесі мәдениет қайраткерлері атынан алғыс білдірді.
Салтанатты жиынның аяғында алғыс сөзін жеткізген О.Сүлейменов Ерзурум қаласының губернаторы мен Ататүрік университетінің ректорын «Невада-Семей» қозғалысының 25 жылдық медалімен марапаттады.
Ерзурумның ғана емес, Түркияның ең ірі жоғары оқу орындарының бірі Ататүрік университетінде 72 мыңға жуық студент 23 факультетте білім алады.
Ежелгі түркі, мысыр, қытай мәдениетін, соның ішінде көне жазба тілдерін зерттеп жүрген ақын О.Сүлейменов бұдан кейін ат басын Байбурт қаласына бұрды. Шығыс Анадолының асқар тауы – Коптың биік асуларынан өтіп, ежелден «Бай жұрт» деп аталатын қалаға жетті. Қонақтарды құшақ жая қарсы алған Байбурт қаласының мэрі Мете Мемиш ақынға естелік сыйлықтарын тапсырып, қаланың тыныс-тіршілігімен таныстырып, оғыз түркілерінің пірі Деде Қорқыттың кесенесіне алып барды.
Чорух өзенінің жағалауында қоныс тепкен көне Байбурт шаһары Ұлы Жібек жолының бойында орналасқан. Урарту, Парсы, Рим империяларының иелігінде болған шаһарға селжұктар мен осман түріктері ие болған. Қытайға сапар шеккен атақты саяхатшы Марко Поло Байбурттың жер асты байлығын зерттеп, жергілікті салт-дәстүрімен танысып қайтқан. Атақты Байбурт қорғанын әлі күнге дейін Шын-Машын қорғаны деп атайды. 1647 жылы көне шаһарды аралаған түрік саяхатшысы Әулие Челяби «Байбурт» атауының «Бай жұрт» екендігін жазған. Өңірдің оңтүстік-шығыс жағында Деде Қорқыттың кесенесі орналасқан. VIII ғасырда осы өңірде өмір сүрген Деде Қорқытқа арнап шаһар әкімдігі жыл сайын халықаралық жиындар мен фестивальдар ұйымдастырып келеді.
Байбурт қаласынан Анкараға ұшып келген ақын Олжас Сүлейменов Түркия Республикасы Премьер-министрінің орынбасары Тұғрыл Түркешпен кездесіп, онда екі бауырлас ел арасындағы саяси-экономикалық қарым-қатынас пен мәдениет және әдебиет саласындағы байланыс мәселелері талқыланды. О.Сүлейменов: «Түркияның дамуына зор үлес қосқан атақты саясаткер Алпарслан Түркешпен 90-шы жылы кездескен болатынмын. Алпарслан Түркеш тек Түркияға ғана емес, бүкіл түркітілдес елдеріне де танымал тұлға еді. Сонау 70-ші жылдардың аяғында бауырлас әрі қандас елдер тәуелсіздікке қол жеткізеді, сол үшін бар дайындығымызды қазірден бастап жасауымыз керек деп тебіреніп сөйлегені әлі күнге дейін есімізде. Осы себептен Алпарслан Түркештердің салып кеткен сара жолын жалғастыру керек, әсіресе, жік-жікке бөлініп, орыс пен славян халықтары арасында араздық туған жағдайда ынтымақ пен бірлікке дендейтін саясат ауадай қажет», – дей келе, Тұғрыл Түркешті «Невада-Семей» қозғалысының 25 жылдық медалімен марапаттады. Сол арада қазақтың ақынына да естелік сыйлығы тапсырылып құрмет көрсетілді.
Ал Анкараның қақ ортасында орналасқан Шератон қонақүйінде Түркияның шығармашылық орталықтары мен қауымдастықтары бірігіп, ақынның 80 жылдығына арналған халықаралық жиын өткізді. Жиынды Түркияның экс-министрі, қоғам қайраткері Намык Кемал Зейбек ашты. Қазақстанның Түркиядағы елшісі Ж.Түймебаев пен ТҮРКСОЙ Бас хатшысы Д.Қасейінов құттықтау сөз сөйледі. Түркия премьер-министрінің кеңесшісі Хүриет Ерсой, Түркия Қаржы министрлігінің бөлім меңгерушісі, түрколог Фейзулла Будак, Түркі дүниесі жазушылар мен өнерпаздар қорының президенті Яхья Акенгин және «Деде Қорқыт» қорының президенті Сервет Гүржан О.Сүлейменовтің шығармашылығы мен қайраткерлігі турасында кеңінен баяндады. Жиын соңында ақын О.Сүлейменовке Түркі дүниесі жазушылар мен өнерпаздар қорының тағайындаған «Түркі дүниесіне сіңірген ерен еңбегі үшін» сыйлығын, «Деде Қорқыт» қоры тағайындаған «Деде Қорқыт» сыйлығын және Түркі халықтары қауымдастығы тағайындаған «Түркілікке сіңірген қызметі үшін» сыйлығын тапсырды.
Бұдан соң халықаралық ТҮРКСОЙ ұйымының штаб-пәтерінде ТҮРКСОЙ-дың ұйымдастыруымен, Қазақстанның Түркиядағы елшілігі мен Қазақстан Жазушылар одағының қолдауымен он түркі тілдерінде (әзербайжан, башқұрт, қазақ, қырғыз, құмық, өзбек, татар, түрік, тыва және ұйғыр) жарық көрген ақын О.Сүлейменовтің жыр жинағының тұсаукесері өтті. Басқосуға Шанаққала қаласынан арнайы келіп қатысқан әзербайжан ақыны Мамет Ысмайыл О.Сүлейменовтің «Қыш кітабын» түрік тіліне тәржімалағанын айтып, Мәскеуде Мұқағали Мақатаевпен бірге оқығандығын және Мұқағали, Олжас сынды ақындардың қазақтың ғана емес, түгел түркінің мақтанышы екендігін жеткізді. Кездесу соңында ТҮРКСОЙ Бас хатшысы Д.Қасейінов ақын О.Сүлейменовті «ТҮРКСОЙ» құрмет медалімен марапаттады.
Еуразия Жазушылар қауымдастығына барып, түрік қаламгерлерімен кездескен О.Сүлейменов Түркиядағы әдебиеттің жағдайымен әрі Сүйінбай, Қ.Аманжолов, Б.Соқпақбаев, Ш.Мұртаза сынды қазақтың белгілі ақын-жазушыларына бірнеше санын арнаған «Кардеш калемлер» журналының жұмысымен танысты. Журналдың соңғы саны О.Сүлейменов шығармашылығына арналған. Журналға Елбасы Н.Назарбаевтың, елші Ж.Түймебаевтың, ТҮРКСОЙ Бас хатшысы Д.Қасейіновтің, әзербайжан жазушысы Анардың және тағы басқа түрік қаламгерлерінің Сүлейменов шығармашылығы мен қайраткерлігі турасында жазылған материалдары енген. Аталмыш кездесуде ақын О.Сүлейменов әдеби байланыстарды күшейту керек екендігіне баса назар аударды. Кездесу соңында Еуразия Жазушылар қауымдастығының төрағасы Якуб Омароғлы ақын О.Сүлейменовке Еуразия Жазушылар қауымдастығына «Құрметті мүше» дипломын тапсырды.
Ақын О.Сүлейменовтің соңғы кездесуі Қазақстанның Түркиядағы елшілігінде өтті. Жиынды елші Ж.Түймебаев ашып, Йылдырым Баязит университетінің ректоры О.Сүлейменовке түркология саласына сіңірген еңбегі үшін «Құрметті доктор» дипломын тапсырды. Ректор Метин Доған: «Олжастай ұлы бар елдің ұлы екендігінде дау жоқ. Ұлы Дала Елінде осындай биік тұлғалардың шыққаны біздің де еңсемізді көтереді, рухымызды қайта оятады», – деді. Жиын соңында Ж.Түймебаев ақын О.Сүлейменовті «Қазақстан-Түркия Достығы» медалімен марапаттады.
Түркияда өткен төрт күндік сапар туысқан елдің қаншалықты бауырмал екендігін тағы да көрсетті. Анадолылықтардың қазақ ақынына көрсеткен риясыз құрметі – Қазақ еліне, әдебиеті мен руханиятына көрсеткен құрметі деп қабылдадық. Бауырмалдығымыз баянды болсын деп тілейміз.
Мәлік ОТАРБАЙ,
Қазақстанның ТҮРКСОЙ-дағы өкілі
АНКАРА