Антониу Гутерриш – БҰҰ Бас хатшысы. БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі соған тоқтап, Бас Ассамблеяның бекітуіне ұсынған еді. Соңғы турда онымен таласқа түсетін де ешкім жоқ.
Бұдан біраз бұрын ондайлар болған. Және таңдау басқаларға түседі деген пікірлер де басым еді. Жазылмаған ережелер болады. Сол бойынша енді бас хатшы болу кезегі Шығыс Еуропа өкіліне тиеді деген. Содан кейін бұл жолы әйел қайраткерлер сайлануға тиіс екені де айтылды. Мұны қазіргі Бас хатшы Пан Ги Мун негіздегендей де болған еді. Сөйтіп, жұрт нақты үміткерді әйел қайраткелер арасынан іздегені де бар.
Сірә, сондай пікірдің әсері де болған шығар, бұрынғыдай емес, бұл жолы әйел қайраткерлер көбірек ұсынылды. Тіпті, бір Болгариядан екі қайраткер әйел жарыса түсті. ЮНЕСКО-ның жетекшісі Ирина Бокова бұрыннан аталып жүрсе, Еуроодақтың Жоғарғы комиссары Кристалина Георгиеваның да айтарлықтай үміті бар еді. Бұл екі кандидатура, сонымен бірге, кезек күтіп отырған Шығыс Еуропа өкіліне де сай келер еді. Словакияның экс-президенті Даниил Тюрктің да айтарлықтай мүмкіндігі бардай көрінген. Сөйтсе де, Батыс Еуропа өкілі, Португалияның бұрынғы премьер-министрі Антониу Гутерриш барлығын да ығыстырды.
БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне қазіргі уақытта жетекшілік ететін ресейлік Виталий Чуркин алты рет дауысқа салғаннан кейін, Антониу Гутерриштің жеке-дара шыққанын жариялады. Мұндағы тәртіп бойынша әр дауыс берген сайын үміткерлердің ең соңғы орындағысы шығып қалып отырады. Сөйтіп, ақырында 15 мүшенің 13-і болашақ Бас хатшыға дауыс берсе, екі мүше қалыс қалып, қарсылықсыз жеңіп шыққан.
Бұл, әрине, үлкен жеңіс, үлкен сенім. Мұнда кездейсоқтық жоқ екені де белгілі. Бәрін де үміткердің әлем алдындағы беделі, қабілеті шешеді. Оны 67 жастағы Антониу Мануэль де Оливейро Гутерриш өзінің өмір жолымен дәлелдеген. Лиссабонда туған ол жоғары техникалық институтты бітіріп, оқытушылық қызметті таңдайды. Бірақ көп кешікпей, ол саясатқа бет бұрып, өзінің католиктік сенімін социалистік идеяларға алмастырады. Ақыры Социалистік партияның жетекшісіне айналып, 1995 жылы партиясы жеңіске жеткен кезде өз елінің үкіметін басқарады. Осы қызметтегі жеті жыл оны әлемдік деңгейдегі қайраткер ретінде танытты. Бұдан кейін ол Социнтерннің төрағасы да болды. Сірә, 2005-2015 жылдардағы БҰҰ жүйесінде босқындар жөніндегі Жоғарғы комиссарлық қызметі бүгінгі жеңіске жеткізген де шығар. Тағдырдың тәлкегіне түскен адамдарға қамқорлық жасау оның өмір мәніне айналды.
Сарапшылар қазір оның социалистік көзқарасын ғана емес, азаматтық келбетін де көбірек сөз етеді. Жалғандыққа төзбейтін ол өз ұстанымына берік, қолға алған істі аяғына жеткізгенше қасқайып күресетін қайраткер ретінде танылған. Аса мәртебелі қызметке БҰҰ Бас Ассамблеясының бекітуін күтіп отыр. Ол бекітті. «Сайланған күнде мен өз бағыт-бағдар, ұстанымымнан айнымаймын», деп мәлімдеме де жасады. Сарапшылар ол ресми жоғары лауазымның иесі ғана емес, нақты іс-әрекеттің адамы болады деп санайды.
А.Гутерриш алдағы жылдың алғашқы күнінен қазіргі Бас хатшы Пан Ги Мунды алмастырып, қызметке кіріседі.
Қолға алған ісін аяғына дейін жеткізбек
Биыл Бейбітшілік жөніндегі Нобель сыйлығы Колумбия президенті Хуан Мануэль Сантосқа берілді. Өз елінде жарты ғасырға созылып келе жатқан азамат соғысын тоқтатуға бағытталған іс-әрекеті үшін.
Осыдан екі аптадай бұрын сол соғысқа біржола нүкте қойылатындай көрінген. Бірақ олай болмады – 2 қазан күні өткен референдумда колумбиялықтардың 50,24 пайызы сол көтерілісшіл партизандармен ымыраға келуді қаламады, оларды біржола жоюды жақтады. Соған қарамай, Норвегияның Нобель кабинеті осынау аса жоғары атаққа президент Сантосты лайық деп тапты.
Осы жерде ұлы Абайдың мына нақыл сөзі ойға оралады. Ол өзінің отыз жетінші сөзінде «1. Адамның адамшылығы істі бастағанынан білінеді, қалайша бітіргендігінен емес» деген. Яғни, бәрі де ниетке байланысты. Жақсы ниетті адамды қолдаған жөн, бағалаған жөн. Колумбия президенті Хуан Мануэль Сантос – сондай адам. Ол бастаған бүкіл әлемге өнеге болғандай ақ ниетті әрекеттің нәтижесі біршама бөгеліп қалды. Бәрібір оның құптауға, марапаттауға лайық екені анық.
Әлемде қантөгіс көп. Көпшілігі билік үшін таластан туып жатады. Сол таластан көбіне қарапайым адамдардың қаны төгіледі. Колумбияда да осыдан жарты ғасыр бұрын басталған коммунистердің әскери қанатының (Колумбияның революциялық қарулы күштері) билікке қарсы қарулы күресінен 220 мың (басқа бір деректе 260 мың) адам қаза тауып, 45 мың адам із-түзсіз жоғалған, 6,9 млн адам мекендерін тастап кеткен екен. Президент Сантос соны біржола тоқтатпақ. Өзі билікке келген соң-ақ оны қолға алған. 2012 жылдан Куба астанасында радикалды көтерілісшілермен келіссөз жүргізіп, 24 тамызда келісімге де жеткен. 26 қыркүйекте КРҚК басшысы Родриго Лондоньо Эчеверри екеуі бітімге қол да қойған. Оған БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мун, Латын Америкасы 15 елінің басшылары қатысты.
Жоғарыда айтқандай, колумбиялықтар бұл бітімді қолдамады. Оның себебі бар еді. Ең алдымен, халық сол көтерілісшілердің адам өліміне душар еткен әрекеттерін кешпеді, сонан соң біршама беделді саяси қайраткерлер келісімге қарсы болып, оны жүзеге асырмауға күш салды. Бұл ретте Сантостан бұрынғы (2002-2010 жылдарда) президент Альваро Урибені атап айтқан жөн. Ол өз билігі кезінде КРҚК-ні жоймақ болған, бірақ шамасы келмеді. Бір қызық жайт – сол кезде Сантос елдің Қорғаныс министрі еді. Кейін ол сайлауда жеңіске жетті де, ұзаққа созылған шиеленісті келісім жолымен шешуді қолға алды. Мұны Урибе кешпестен, келісімге қарсы белсенді әрекетке көшті. Тіпті, оған өзінен бұрынғы президент Андрес Пистрананы да қосты. Мұның кешегі референдум нәтижесіне ықпалы болды.
Президент Сантос қолға алған ісін аяқсыз қалдырмады. Бітімнен басқа жол жоқтығын жұртқа ұқтырудың амалын іздестірді. Ең алдымен, оған басты қарсы адам бұрынғы президент Урибені кездесуге шақырды. Бұлар Сантос жеңіске жеткеннен кейін (2010 жыл) бетпе бет кездеспеген еді. Урибе бұл жолы ұсынысты қабылдап, бұрынғы қарсыласының қолын алды. Нендей әңгіме болғаны белгісіз, ал жұртшылық мұны тіл табысу деп қабылдады. Сантос: «Колумбияда тыныштық орнауға жақын, оған жетеміз», деп мәлімдеме жасады.
Мамадияр ЖАҚЫП, журналист