Жас тұнды жанарға

Сезімге бөлейтін өнердің құді­ре­тіне құлдық ұрдық! «Қыз Жібек» фи­льміне кемсеңдемейтін кісі бар ма, сірә? Жүрегі тас адам болмаса, «Қараш-қараш оқиғасы», «Көксерек», «Заманай» мен «Қош бол, Гүлсары»... экрандық туындылары да тап солай, жанарыңызға жас тұндырады, жүре­гі­ңіз жаздағы уылжыған өріктей езіледі, ішкі сезімдер сапырылысып, алай-дүлей күй кештіреді. Бұрын үндінің фильмдерін тамашалап та ағыл-тегіл жы­лаған ғой сол кездің адамдары. Қазір айтсаң, күлкілі... Бір тамшы жас көкірегіңізді көк­темгі жасындай күңірентеді. Ал «Абай», «Ана-Жер-Ана»... спек­та­кль­­дерін сүлесоқ, бер жағыңмен тама­ша­лау тағы мүмкін емес. Бұлардан қазақ­тың сөз өнері құдіретінің қандай киелі, қасиетті екенін пайымдайсыз. Негізі айт­пағым, қазіргі орындалып жүрген әндердің жеңіл-желпі ырғаққа бой алдырып, байырғы тамырынан тым алшақтап кеткендігі туралы болатын. Бүгін қарап отырсаңыз, той-томалақта мәтіндері мәнсіз, көңіл сергітетін, ойсыз-мұңсыз сарындағы әуендер жиі орындалады. Той – қазақтың қа­зы­насы дейміз-ау, алайда бар гәп сондағы орындалатын әндерде ғой. Ойлы әннен гөрі тойлы әндерге көбірек бет бұруымыздың себебі неде? Өйткені, біріншіден, ән нағыз пайда табудың, бизнестің көзіне айналып отыр. Тұмсығымызды жарқабаққа соқ­тырып, жаралайтын тұсымыз осы. Бірқатар әншілер Еуропаның даң­ғаза әуеніне еліктеп, соларша ашық-шашық киініп, елірме үнге екі қолдарын ербеңдетіп ән салуды мәде­ниеттің биік сатысына көтерілу деп санайды. Сосын кейде бер жақта – әнші, ал ар жағында бір топ биші ал­қын-жұлқын, өз-өздерін жеп, мән-ма­ғынасыз құр бекер билейтініне күйі­несің. Ән мен би үйлессе, неміз бар өк­пелеп. Мәселен, шетелдің әншілері бұл жағынан қамшы салдырмайды, ал біздікілердің биі кешегі 70-ші жыл­дардың дискотекасындағы қимыл­дар­дан аумайды. Бишілер әнмен бірге қоз­ғалып, белдері жас шыбықтай майы­сып, иіліп тұрудың орнына оқтау жұт­қандай тіп-тік, қимылдарына қа­рап робот па дерсің. «Жібекті түте ал­ма­ған, жүн етедінің» кері. Америкалық Джими Хендрикс: «Біз музыка арқылы адамдарға гипноз жа­саймыз, оларды күйден-күйге құбы­лтып ең осал жерлерін анықтап ала­мыз. Ал содан соң оның миына не құям десең де еркің өзіңде» деген екен. Сол айтқандай, қазіргі жас қазақтың құ­ла­ғына батыстың бақырып-шақыр­ған әуездері құйылуда. Қан тобын анық­тамай адамға қан құю қандай қа­терлі десек, бөтеннің музыкасының сана­ға құйылуы да солай, қазір өте-мөте қауіпті. Ән өнері қазақта бұ­рын­нан тәрбиенің басты құралы, кісі бойындағы мүлгіген нәзік сезім­ді оятатын, миын демалтатын, сана сандығын маржан ойлармен көм­ке­ре­тін, рухтандыратын, жүзіне қан жү­гіртетін құндылық болып санал­ған­дық­тан, бізді бұл жайт қатты тол­ған­ды­руы тиіс деп ойлаймыз. Бүгінгі әндердің қадағалаусыз хал-ахуалы, бетімен кетушілік кім-кім­ді де толғантпай қоймайды. Біржан сал, Ақан сері, Мәди, Жаяу Мұса, Әсет, Балуан Шолақ, Абай, Иманжүсіп, Кенен, Нартай... әндерін алға оздырып, түрлі жанрда түрлентіп шыр­қасақ несі айып. Мұны қазіргі жас­тар қабылдай алмайды деп кім айта ала­ды? Билететін, бойды сергітетін, се­зім­ге жетелейтін әндерден гөрі бүгін ой­лантатын, толғантатын, құлақпен емес, жүректің қалқаншасымен қабыл­дай­тын әндердің бәсі биік тұрса несі жа­ман. Адамның ағзасына ағыла құйылып, ағыл-тегіл ойға шомдыратын ән гүлі шір­кін, мәңгі құлпырып ашылып тұр­са екен дейсің. Қазақтың баяғы ән­дерін жайғасып отырып, ойланып тың­дайтынсың, сағыныштан, аңсаудан жана­рыңнан жас таматын. Әдепті ән тыңдап өскен бала өмірдің мәнін түсі­ніп тұратын. Болашақта қандай адам болатының қандай әнді бойыңа сіңіріп өскендігіңе байланысты еді. Ал қазір өрендер кімдердің әнімен су­сындауда? Жүсіпбек, Манарбек, Ғарифолла, Құрманбек, Жәнібек, Ермек... тағы сол сынды әншілердің үн­дері түгілі есімдерін олар біле ме екен? Әй, қайдам! Қайрат Нұртас, Төреғали Төреәлі сынды эстрада өкіл­де­рі сахнада ән шырқағанда шы­дап тұ­ра алмай, ботадай боздап жылаған жас­өспірімдерді көргенде еріксіз ойға шомғанбыз. Екі көзден шынайы тө­гіл­ген баяғы жас пен еліріп, еліктеп пар­ла­ған мына жастың арасында қандай айы­р­машылық бар деп...

Қарашаш ТОҚСАНБАЙ,

«Егемен Қазақстан»