Патриотизм мен популизм

Не өзгерді яки өзгеру керек еді?

Ширек ғасыр ішінде ұлттың рухани сапасы түледі (ме?)... Ұрпақтың тарихи са­насы алмасты (ма?)... Өлшемдер мен құндылықтар өзгерді (ме?)!

Бірақ, 1990 жылдарға, тіпті 1985-89 жыл­дарға тән тақырып неге әлі өзекті? Мысалға, тіл тақырыбы...

Анығы мынау: «Қазақ тілі құрып барады, мемлекеттік тілдің тағдыры алаңдатады...» деген жалаң ұраннан бас тартуымыз керек. Ол күлкі шақыратын популизмге айналғалы қашан...

Бірақ, ана тілімізге өзіміз өмір сүріп отыр­ған ортада құрмет көрсетілуін қуат­таймыз әрі талап етеміз! Бұл – тал­қы­лан­байды! Бұл – патриотизм!

Үй сыртында ХХІ ғасыр екендігін ес­тен шығармайық. Қазір адамзат ғы­лым мен техниканың жетістерін мең­геріп үлгермей жатыр. Ғылым мен тех­никаның ықпалына алдымен тілді бейі­м­деу мен күшейтуге жұмыс істеу – уа­қыт талабы! Бұл жердегі мәселе – қа­зақ тілінің әлемді өрмекшінің торындай шырмаған компьютерлік технология кеңістігінде қалай дамып отырғандығында. Рас, қазақ тілі  интернет тіліне айналған жоқ. Ол мүмкін де емес шығар. Өйткені, компьютерлік тех­нологияда тек қана ағылшын тілі ба­сым­дық мәнге ие. Уақытша шығар деген «арам ой» бар. Ол енді басқа әңгіме әрі бас­қа ұрпақтың еншісі...

Бірақ, ғаламтордағы тұтыну, іздеу қыз­метіндегі қолданыс тілдерінің ара­сында қазақ тілінің болуы – үлкен  мәр­тебе! Есімізде болса, Google іздеу жүйесінің а­у­дарма қызметіне қазақ тілі толықтай қо­сылды. Бұл отандық мамандардың табысы. Бірақ, осы тұрғыда мәселе бар. Ол интернеттегі қазақ тілді мәліметтердің саны мен мазмұндық сапасына қатысты. Керек ақпараттардың дерекқоры жұтаң. Көп жағдайда мағыналы ақпарат табу қиындық тудыруда.

Үміт те әрине, бар: ғаламторда жыл­дан жылға қазақ тілді сегментті тұ­ты­нушылар артып келеді. Соған лай­ық, ұлттық құндылықтардың да де­рек­қоры толығып отыр. Мысалға, бұ­ған дейін өзім қызмет атқарғанмын, біле­мін, Алматыдағы Ұлттық кітапхана құ­ры­лымында құжаттарды цифрлы түр­ге көшіру орталығы жұмыс істеп жа­тыр. 2013 жылдан бері орталықта кі­таптар электронды пішімге көші­рі­ліп, элект­рондық басылымға қол­же­тім­ді­лік­ті қамтамасыз етеді. Аз жыл бұрын 20 мыңнан астам басылымның 2 миллионнан астам беті электронды түрге көшірілгенін көзіміз көрген. Сайып келгенде, осының бәрі интернеттен іздеуші оқырман мүддесі, қазақ тілінің игілігі үшін жасалып жатқан жақсылықтар.

Сондай-ақ, қазіргі күні адамның ажырамас бөлшегіне айналған ұя­лы те­лефон құралдарына да қа­зақ ті­лі­нің қажеттілігі артып ке­ле­­ді. Кей­де, мына бір шағын теле­фон­дар­дың қол­даныстағы тілдік бағ­дар­ла­ма­ла­­­ры­ның қатарында ана тіліміздің де жүр­ге­ніне мақтануымыз керек сияқ­ты. Бі­рақ, клиент құқы­ғын сыйлай­тын кез-келген өнім өнді­ру­ші ең ал­ды­­­мен сол тұтынушының дәс­түр­лі құн­­ды­лық­тарын бағалауы тиіс. Де­мек, гад­жет өндірушілердің телефон ин­тер­фей­сі­не қазақ тілін енгізуін мем­­ле­кет пен оның тұрғындарына де­­ген құр­меті деп біл­г­ен жөн. Қазір смар­­тфон­дар үшін­ қа­зақ қаріптерін қол­да­нудың еш қи­ын­­­д­ы­ғы жоқ.  

Мұны неге айтып отырмыз? Мем­ле­кет­тік тілдің дамуы мен қолда­ныс аясы ту­ралы көп жағдайда жалаң айып­таулар айтылып жатады. Ал, же­тіс­тіктер туралы, оның ішінде қа­зақ ті­лінің жа­һан­дық деңгейде табысы жай­ында ес­керілмейді. Бұл «Тіл құ­рып барады...» де­геннен әлдеқайда на­нымды себеп емес пе?

Қазір әлемде санаулы адамдар ға­на сөйлейтін 50 шақты  тіл бар екен. Де­мек, сол жекелеген адамдарға 50 тіл­дің тағдыры байлаулы тұр. Шүкір, қа­зақ тіліне қазір ондай қауіп төніп тұр­ған жоқ. Біздің ендігі міндетіміз ті­­ліміздің мол қорын келешек ұрпаққа мұ­­ра етіп қалдырудың жайы болса керек. Соның бір сүбелі жағы – әліп­би таңдау! Еліміздің латын әліп­би­іне көшуі жайлы бұрындары жиі тал­қы­ла­нып жүрген-тін. Бір анығы, латын қар­піне көшу талабы  ұзақ мерзімді бағ­д­арлама ретінде жүзеге асырылып жат­қан сияқты еді. Ендігісінен бейхабармыз... Бірақ, елдегі мемлекеттік тілдің мә­се­лесі өршіп тұрған тұста да біз латын әліп­биіне көшуді тездету керек деп са­наймыз.

Неге латын тілі?

Латын – әлем өркениеті мен тех­ни­ка­лық прогрестің әліпбиі. Ал...

Қалмаханбет МҰҚАМЕТҚАЛИ, «Егемен Қазақстан»