Үкімет
«Егемен Қазақстанның» апталық қосымшасы
Қазақстанда тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы жаңғыртылуда Баспанаң болмаса, бағың жанбайды. Құс екеш, құстың да ұясы бар. Ал, адам тұрағы болса, мына заманда ерекше мәнге, сәнге ие. Кереметті қараңыз, ару Астанада әлемдегі озық елдердегідей, «ақылды үйлер» де салына бастады. Оның ғажабын көрген де, көрмеген де арманда... Десек те, мұндай баспаналар баршамызға бірдей жетпейді және кез келгеніміздің оны сатып алуға әзірге мүмкіндігіміз жоқ. Сондықтан, барды бағалап, қолдағыны қадірлеуіміз ләзім. Билік осыған бас болып, елдегі тұрғын үйлерді жөндеуге, жаңартуға ден қойды. Ресми статистикаға жүгінер болсақ, көп қабатты тұрғын үйлердің кем дегенде 32 пайызы күрделі жөндеуге мұқтаж. Бұл дегеніңіз, тығырыққа тірелудің аз-ақ алды. Шиыра айтар болсақ, мемлекетке елдегі тұрғын үй қорының үштен біріне күрделі жөндеу жұмыстарын ұйымдастырып, ойдағыдай жүзеге асыру міндеті тұр. Бұған ағымдағы жөндеуді қажетсінетін көп қабатты үйлерді де қосыңыз. Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықтың келесі бір көкейкесті мәселесі – жылумен қамтамасыз ету. Қазақстанда жылуды тасымалдау кезінде оның 17 пайызы тұтынушыға жетпей, жоғалады. Бұған әбден тозығы жеткен коммуналдық жүйелер кінәлі. Неге десеңіз, оның 60 пайызы күрделі жөндеуді қажетсінеді. Статистика агенттігінің мәліметтеріне көз салсақ, Қазақстанның тұрғын үй секторы бөлінген жылудың бар болғаны 40 пайызын ғана пайдаланады. Бұған қоса, сарапшылардың есептеуінше, ғимараттардағы жылудың өндірістік емес шығындары 30 пайызды құрайды. Анықтап айтар болсақ, көшелерді жылытудамыз. Зерттеушілер өткен жылы анықтағандай, республикада жылудың шығыны жылына бір шаршы метрге 270 кВт., яғни еуропалық көрсеткіштен әлдеқайда жоғары. Жылдуды ысырап ету жағынан біз ТМД елдерінің алдындамыз. Олай болса, шығар жолы қайсы? Бұған жауапты Мемлекет басшысының 2011 жылдың қаңтарындағы Қазақстан халқына Жолдауында тікелей тапсырма ретінде айтылған міндетке орай дайындалып, қабылданған Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығын жаңғырту бағдарламасынан табамыз. Елбасы биылғы Жолдауында да «Көптеген жылдар коммуналдық сектор қалдық ұстанымымен қаржыландырылып келді. Осының салдарынан 2008 жылда коммуникациялардың 72 пайызы жөндеуді немесе алмастыруды қажет ететін деңгейге жетті. «Жол картасы» аясында біз 2009-2010 жылдарда ТКШ нысандарын жөндеуге қатысты үлкен жұмыстар жүргіздік. Енді осы жұмысты жалғастыру парыз. Су, жылу, электр және газбен жабдықтау жүйелеріне кең ауқымды жаңғырту жұмыстарын жүргізіп, сондай-ақ, тұрғын үй қатынастарының тиімді үлгілерін құруды қамтамасыз етуіміз керек», деп атап көрсетті. Осылай дей келе, Президент 2009 жылы құрылған Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері агенттігіне тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты жаңғыртудың 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған бағдарламасын әзірлеуді тапсырды. Бұл құжатты Үкімет үстіміздегі жылдың сәуір айында қабылдады. 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған бағдарлама үш бағыттан тұрады. Бірінші, «Жол картасы» талабына сай жылу-электр және газбен қамтамасыз етуді жаңарту. Екінші, көп қабатты үйлердің жөнделуін қамтамасыз ету. Үшінші, ТКШ саласының тиімділігін көтеру. Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері агенттігінің төрағасы Серік Нокин мемлекеттік инженерлік жүйелерді жаңарту бюджет қаржысына және тарифтік реттеуге негізделген кәсіпорындардың инвестициялық бағдарламаларын іске асырудың есебінен жүзеге асатынын айтады. Жеке меншіктегі инженерлік жүйелерді жаңарту тарифтер есебінен орындалады. Тұрғындардың коммуналдық қызметтерді пайдалануына жол ашатын жаңа инженерлік жүйелер құрылыстарын салу бюджеттік қаржы есебінен атқарылмақ. Кәсіпорындардың тарифтер есебінен қалыптасатын шығындары 71 пайыз, яғни 452 млрд.теңгені құрамақшы. Инженерлік жүйелерді жаңартуға бюджеттен 184 млрд. теңге бөлінеді. Оның республикалық бюджеттен бөлінетіні – 166 млрд. теңге де, жергілікті бюджеттен бөлінетіні 18 млрд. теңге болмақшы. Бағдарламаны әзірлеушілердің айтуларынша, жөндеу жұмыстарын қаржыландыру мен сапасын бақылаудың, пәтер иелері, кондоминиум нысандарын басқарушы органдар мен жергілікті билік секілді рынокқа қатысушылардың баршасы үшін де барынша оңтайлы жобалар мұқият іздестірілді. Олардың арасында анағұрлым тиімдісі ретінде екі механизм дұрыс деп танылды. Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері агенттігінің департамент директоры Василий Масловтың сөзіне қарағанда, үйлерді күрделі жөндеуге бағытталған бірінші механизм бойынша әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорацияларды капиталдандыру үшін республикалық бюджеттен жергілікті бюджеттерге трансферттер бөлінеді. Бұл жағдайда ПИК пен ӘКК арасында шарт жасалады. Пәтер иелері жөндеудің жалпы құнының 15 пайызы мөлшерінде алғашқы жарналық төлем жасайды. Бұл қаржыны ПИК мердігер орындаған жөндеу жұмыстарына төлейді. ӘКК мердігерге жалпы жұмыс көлемі құнының 85 пайызына төлем жасайды. Осы бірлескен қаржыландырудың есебінен мердігер үйдің жөнделуге жататын көлемінің бүкіл жұмысын атқарады. Шартта белгіленгендей, пәтер иелері көрсетілген мерзім аясында жинақтау есебінде ай сайынғы жарнаны аударып отырады. Жинақтау есеп-шотында қорланған қаржы орындалған жұмыстың төлемі ретінде ӘКК-ге аударылады. Тұрғындар тарапынан қайтарылған сома өзге үйлердің жөнделуіне жұмсалады. Келешекте ӘКК рөлін екінші деңгейлі банктер, халықаралық қаржы институттары, ТКШ-ның даму қорлары алатын болады. Бұған қатысты тұжырымдаманы Дүниежүзілік банк әзірлеуде. Екінші механизм бойынша тұрғын үйлерді ағымдағы жөндеу ісіне республикалық бюджеттен облыстық әкімдіктерге 7 жыл мерзімге 0,1% жылдық ставкамен несие ұсынылады. Қала әкімдігі мемлекеттің 100 пайыз қатысуымен мамандандырылған өкілетті орган – акционерлік қоғам немесе ЖШС құрады, болмаса қазіргі бар АҚ-тарды немесе ЖШС-ларды тартады. 2011 және 2012 жылдарда қала әкімдігі ЖШС-ларды капиталмен қамтамасыз етеді. Келесі жылдары оған әкімдік несиелер бере бастайды. Тапсырыс беруші саналатын ПИК пен аталған ЖШС өзара шартқа отырады. Пәтер иелерінің жалпы жиналысының келісімімен ЖШС жөндеу жұмыстарын атқаратын қосымша мердігерлерді жинайды. Бір сөзбен айтқанда, ЖШС өз күшімен және қосымша мердігерлерді тарту негізінде жылжымайтын ортақ мүлікті жөндеудің барша шаруаларына кіріседі. Тұрғын үйлерді жөндеудің аталған механизмдерін жүзеге асыруда мемлекет тұрмысы төмен азаматтарды да ұмытпайды. Табыстары аз зейнеткерлер мен бюджеттік сала қызметкерлеріне кондоминиум нысандарына қарайтын жалпы мүліктерді жөндеу мен жарналарды жинауға кететін шығындарды өтеу үшін атаулы тұрғынүйлік жәрдемдер көрсетіледі. Бұл мақсатқа Үкімет республикалық бюджеттен алдағы он жылда 109 миллиард теңге бөлмекші. Тұрғын үйлерді жөндеу бюджеттік қаржыларды пайдалануды көздейтіндіктен, олардың қайтарылуын қамтамасыз ету мақсатында 2011 жылдың шілдесінде Мемлекет басшысының қол қоюымен «Тұрғын үй қатынастары туралы» заңға түзетулер енгізілді. Дегенмен, қабылданған бағдарламалар мен құжаттарды пәтер иелерінің қолдауынсыз, яғни сіздер мен біздерсіз жүзеге асыру қиынға соғады. Жасыратын не бар, жылжымайтын ортақ мүліктерді бабында ұстап тұруға кететін шығындарды төлеуге қатысқысы келмейтін азаматтар арамызда баршылық. Қолданыстағы заңдарда негізінде оларды сот арқылы төлетуге мәжбүрлеу де қарастырылған. Мәселен, 2010 жылы басқару органдарының талап-арыздары негізінде жылжымайтын ортақ мүліктерді жөндеуге жұмсалатын жарналарын төлемеген пәтер иелерінен 350 миллион теңгеден астам сома сот арқылы өндіріліп алынды. 2011 жылы республиканың барлық облыс орталықтарында көп пәтерлі тұрғын үйлерді терможаңарту жұмыстары қолға алына бастады. Бұл дегеніңіз, төбені, кіреберістерді және ғимараттың іргетастарын жөндеу деген сөз. Осы шаралардың арқасында ғимараттың жылуды пайдалануы кей жерлерде екі есеге азайды. Осыдан барып коммуналдық қызметтер үшін жасалатын төлемдер ғана емес, жылу ресурстарының шығыны да қысқарды. Республикамыздың тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы саласындағы жаңа қатынастар үлгісін құру мен бірлесе қаржыландырудың арнайы тетіктерін жасау арқылы алдағы он жылдың аясында елдегі 11 620 көп қабатты тұрғын үйлерді жаңартуға болады. Сонда күрделі жөндеуді қажетсінетін нысандардың үлес салмағы 2015 жылы 32-ден 22 пайызға төмендейді. Одан соңғы 5 жылда бұл көрсеткіш тағы да 10 пайызға азаяды. Жалпы алғанда, республикалық бюджеттен он жылдың ішінде тұрғын үй-коммуналдық саланы реформалауға 533 миллиард теңге жұмсалмақ. Осы жұмыстар арқылы он жылдан соң елде 11 600 көп қабатты тұрғын үй жаңарып, жасарады. Смағұл РАХЫМБЕК, журналист. Астана.