Бұл елде саяси күштердің күресі белсенді жүреді. Біреулер оны демократияның жоғары деңгейі санаса, екіншілер демократияға жат, көпшіліктің пікірімен санаспау деп есептейді. Өткен жұмадан бері Польша сейміндегі қақтығысқа да солай баға беріліп жатыр.
Иә, қақтығыс жұма күні басталды. Сеймде келесі жылға бюджет талқыланып жатқан. Мінберге оппозициялық «Азаматтық платформа» партиясынан депутат Михал Щерба көтеріліп, күн тәртібіндегі мәселе емес, БАҚ еркіндігі мәселесін қозғады. Спикер Марек Кухцински оған күн тәртібі мәселесіне ауысуды екі рет ескертеді. Тыңдамаған соң, оны талқылауға қатысудан шектейді. Бұған жауап ретінде оппозициялық депутаттар мінберді басып алып, оған ешкімді жібермей қояды. Бұдан кейін не істеу керек еді? Спикердің шешімі мәжілісті басқа залға барып жалғастыру болды. Онда дауысты электронды есептегіш жоқ, шешім қол көтеріп дауыс берумен шешілді. 234 дауыспен бюджет қабылданды. Парламентте 460 депутат бар. Біразы дауыс беруге қатыспады. Бірақ шешімді жақтағандар саны – көпшілік. Бәрі бір оппозиция тәртіп бұзылды деп байбалам салды. Ал шын мәнінде парламенттің жұмысын бұзған, сессия мәжілісін жүргізуге мүмкіндік бермеген оппозициядағылардың өздері еді. Бұл дау – қақтығысқа соқтырған желеу ғана. Оның негізгі себебі басқада – бұдан бұрынырақ сейм журналистердің парламенттегі жұмысы жайында, белгілі дәрежеде БАҚ еркіндігін шектеу жөнінде заң қабылдаған. Онда парламент үйіне аккредиттеу алғандар ғана кіру, әр редакциядан екі журналисті белгілеу, парламент депутаттарымен белгілі бір жерде әңгімелесу, тікелей сессияға қатыспау, мәліметтерді баспасөз қызметі адамдарынан алу талап етілген. Мұнымен толық келіспеуге де болар, бірақ оны білдірудің де демократиялық жолы бар емес пе? Ал оппозицияға керегі басқа еді. Олар мұны бүкіл парламент жұмысын ақсатуға пайдаланды. Парламент үйінің есіктерін жауып, іштен биліктегі «Заң және әділдік» партиясынан сайланған депутаттарды, сол партия көсемі Ярослав Качинскиді, үкімет басшысы Беата Шидлоны сыртқа шығармай, «қамауда» ұстады. Оқиғаға полиция араласып, соның арқасында Качински «босағанмен», үкімет басшысы және басқалар таң ата босады. Келесі күні де үрең-сүрең басылған жоқ. Көшеге шыққандар парламент үйінен президент сарайына ауысты. Шерушілер арасында былтыр сайлауда жеңілген бұрынғы президент Бронислав Комаровски, сонау жылдардағы президент Лех Валенса да жүр. Сонда мұны қалай түсінесің? Бүгінгі билік былтыр сайланған. Я.Качинскидің «Заң және әділдік» партиясы бұрынғы биліктегі «Азаматтық платформа» партиясын жеңіп, үкімет құрды. Демократиялық жолмен. Президент Анджей Дуда да сайлауда жеңді. Демократиялық жолмен. Комаровски өз жарлығымен зейнет жасын ерлер, әйелдер үшін де 67 жасқа көтеріп еді, Дуда оны әйелдер үшін 60 жасқа, ерлер үшін 65 жасқа түсірді. Демократия кімнің жағында, халықтың қамын кім ойласа, соның жағында, әрине. Премьер-министр Беата Шидло теледидардан халыққа үндеу арнады. Қарсылыққа шыққандардың бұл әрекетін демократияны құрту деп бастап, оппозицияны жауапкершілікке шақырды. Оппозиция үшін де, билік үшін де ел біреу, ол – азат та демократиялық Польша, ортақ игілігіміз, соның мүддесін ойлайық, деді үкімет басшысы. Жөн сөз.Манила мен Вашингтон келіспейтін сыңайлы
Филиппин президенті Родриго Дутертеден әр нәрсе күтуге болады. Сөйтсе де оның: «Ей, Америка, білесің бе сен, Филиппиннен табаныңды жалтыратуға дайындал!» деген сөзінен кейін бұл екі елдің арасында жағдайдың мықтап шиеленіскенін аңғарасың. Бұған дейін де Дутерде АҚШ-тың, оның басшыларының атына біраз ғайбат сөз айтып үлгерген. Бұл елдің елшісін «иттің баласы» десе, Барак Обаманы жезөкшенің баласы деп сипаттаған. Соған қарамай, АҚШ президенті «20 мықты ел» басшыларының басқосуында филиппиндік әріптесімен кездесіп, әңгімелескенде, жұрт мұны Обаманың кеңдігіне балаған. Содан кейін Дутерде де Вашингтонға қарай тым зәр шаша бермеген. Тіпті, жаңа сайланған президент Трамптың атына біраз мақтау сөз де айтқаны бар. Мұны жұрт АҚШ-пен қарым-қатынасты жақсартпақ ойы болған-ау деп қабылдаған еді. Сонда Филиппин басшысының мына айқайының сыры неде? Сірә, Вашингтонның да шыдамы таусылған болар. 15 желтоқсанда АҚШ «Мыңжылдық бағдарламасы» бойынша жүзеге асырып келе жатқан Филиппинге қаржылық көмек беруін тоқтататынын мәлімдеді. Оған себеп – бұл елде заңды мойындамау және азаматтық еркіндік нормаларының бұзылуы екен. Мұны бұзған да ел басшысының өзі болып отыр. Бұрындары елде есірткіге қарсы күрес ұранымен мыңдаған адам сотсыз өлтірілді дегенді ақпарат құралдары, оппозиция айтып жатса, Дутерде оны енді өзі айтып отыр. Вашингтон соған сүйеніп мәлімдеме жасады. Иә, Филиппин президенті 12 желтоқсан күні жұрт алдында сөйлеген сөзінде қылмыскерлерді сотсыз өлтіруге өзінің қалай қатысқанын айтып берді. «Мен мұны Даваода (сонда ол мэр болған) жасадым. Полициядағы жігіттерге көрсету үшін. Егер мен жасай алсам, сендер неге жасай алмайсыңдар, дедім», деді. Оның бұл сөзі әлемге тез тарады. Оны есітісімен Вашингтон жоғарыдағы мәлімдемесін жасады. Бірақ бұған Дутерде айылын жиятын емес, «біз Американың ақшасынсыз да күн көреміз...» деді. Және оған «егер сендер осылай жасасаңдар, біз де солай жасаймыз» дегенді қосып қойды. Ондағысы – екі ел арасында 1998 жылы жасасқан келісім бойынша бұл елде АҚШ өзінің әскери базасын ұстай алады. Дутерде сол келісімді бұзамыз деп қорқытқан сыңайлы. Жоғарыда аталған бағдарлама бойынша АҚШ Филиппинге 434 миллион доллар қаржы көмек берген екен. Әрине, енді олар көбірек бермесе де, Филиппиннің күн көретіні белгілі. Бірақ дос елін жауға айналдырғаннан бұлар не ұтады дейсің. Дос дегеннен шығады, Дутерде АҚШ-қа осы шүйлігуі кезінде Ресеймен одақтасу мүмкіндігін де алға тосты. Сендер болмасаңдар, басқалар табылады дегені ғой. «Олар (орыстар) кемсітпейді, ішкі ісіңе араласпайды», дегенді де айтып үлгерді. Кім біледі, БҰҰ-ның Бас хатшысын ақымақ деп, Еуроодақты сайтанның сапалағы деп, бір елдің елшісін иттің баласы деп сипаттайтын адаммен, соның елімен одақтасып, абырой табу да қиын-ау. Жалпы, Филиппин президенті өзінің ақылға сыймайтын әрекеттерімен, мәлімдемелерімен ерекшеленген басшы болып отыр. Ол билік құрған жарты жылдай уақытта елде есірткіге қатысты деген айыппен 5,6 мың адам сотсыз өлтіріліпті. Мұны әскердің, полицияның, еріктілердің қолымен жүзеге асырған көрінеді. Әсіресе, еріктілер белсенділік көрсетіп, 3,6 мың есірткішіні жойған екен. Мұндай жосықсыздық алда жалғаса бере ме деген сұрақ туады. Жауабы қиын сұрақ. Мамадияр ЖАҚЫП, журналист