Баспасөз мәслихатына Ішкі істер министрінің орынбасары Ерлан Тұрғымбаев, Әділет министрінің орынбасары Жанат Ешмағамбетов, Жоғарғы Соттың жанындағы Соттардың қызметін қамтамасыз ету департаментінің басшысы Нұрсерік Шәріпов және Бас прокуратураның Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитеті төрағасының орынбасары Бағлан Бекбауов қатысып, атқарылған шаруалар жөнінде айтып берді. Бірінші сөз алған Әділет министрінің орынбасары Жанат Ешмағамбетов Ұлт жоспарының 27-қадамында аталып өткен жекеменшік сот орындаушылар институтын одан әрі дамыту, сот орындаушыларының мемлекеттік қызметін біртіндеп қысқартуға қатысты шараларға тоқталды. Оның айтуынша, осыдан 6-7 жыл бұрын материалдық-техникалық базаның жеткілікті түрде қамтамасыз етілмеуі, нормативтік базаның дұрыс жетілдірілмеуі, жалақының аздығы мен кадрлардың тұрақтамауы саладағы жұмысты ақсатып, соның салдарынан еліміздегі сот актілерінің 30 пайызы мүлдем орындалмаған немесе шала-шарпы орындалған. Мұндай енжарлық халықтың наразылығы мен сенімсіздігін туғызғандықтан жағдайды түбегейлі өзгертетін реформа қажет болды. Осылайша, Қазақстанда шетелдік тәжірибені ескере отырып, жекеменшік сот орындау институтына көшу қолға алынды, дейді министрдің орынбасары. 2015 жылы «Атқарушылық iс жүргiзу туралы» заңға тұжырымдамалық өзгерістер енгізіліп, осыған байланысты былтырдан бері мемлекеттік сот орындаушылары тек мемлекеттік мүддені қорғайтын құжаттарды ғана қарай бастаған. Қалған құқықтар мен міндеттер жекеменшік сот орындаушыларының құзыретіне берілген. Олар қазір жеке тұлғалардың банктегі шоттары туралы ақпарат сұратуға да құқылы әрі республикалық жеке сот орындаушылар палатасының негізінде біліктілігін де жетілдіріп тұрады. Өкілеттілігі мен құқығы кеңейгеннен кейін жекеменшік сот орындаушыларының саны да артыпты. Мысалы, 2015 жылдың соңында олардың саны 1 мыңдай болса, қазір 1 458-ге жеткен. Осы саладағы көмекшілер мен іс жүргізушілерді қоса есептегенде, жалпы 4 мың жаңа жұмыс орны ашылыпты. Жалпы, жекеменшік сот орындаушылар институты енгізілгеннен кейін 4 784 лицензия берілген екен. Ал 27-қадамның екінші бағытын жүзеге асыру аясында былтыр мемлекеттік сот орындаушылардың 30 пайызы қысқартылған. Бұл – 374 бірлік деген сөз. Биыл да дәл осындай шамада мемлекеттік қызметкерді қысқарту көзделіп отыр. 2018 жылы тағы 15 пайыз азаяды. Осылайша, барлығы 303 мемлекеттік сот орындаушысы қалады. Соның нәтижесінде бюджет қаражаты 1,8 млрд теңгеге үнемделмек. Санды азайту арқылы сапаны көтеруге ниеттеніп отырған министрлік жұртшылықтың сынына жиі ұшырайтын алимент өндіру мәселесіне де айрықша ден қойып отыр. Сала министрлігі жекеменшік сот орындаушыларымен бірлесіп, алиментті мәжбүрлі түрде өндіріп алу шараларын қарастыратын арнайы кеңселер құрған. Бұл төленбей жүрген қарызды 10 пайызға азайтуға мүмкіндік береді. Мысалы биылғы жарты жылдың өзінде 3 800 проблемалы өндірістен 1 миллиардтан астам сомада алимент өндірілген. Соған сай сот орындаушыларына айтылатын арыз-шағымдар да азайған. Ал Ішкі істер министрінің орынбасары Ерлан Тұрғымбаев Ұлт жоспарының 30-қадамын іске асыру үшін министрлік «Жергілікті полиция қызметінің жұмысына қатысты мәселелер бойынша кейбір заң актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы әзірленгенін, соған сәйкес былтырғы 1 қаңтардан бас-тап, жергілікті полиция қызметі құрылғанын жеткізді. Бұл құрылым қоғамдық қауіпсіздікті күзетіп қана қоймай, көше және тұрмыстық деңгейдегі қылмыспен күреседі, құқық бұзушылықтың алдын алып, ұсақ бұзақылыққа «мүлдем төзбеушілік» қағидатын қалыптастыруға күш салады. Жергілікті полиция қызметінің құрылуына байланысты жергілікті әкімнің құзыреті де арнайы заңдармен кеңейтілген екен. Әкімдер ЖПҚ басшысын қызметке тағайындауға немесе босатуға құқылы. Ал жергілікті полиция басшысы әкімдік пен мәслихаттың алдында жылына екі рет есеп беруге міндетті. Ерлан Тұрғымбаевтың айтуынша, жергілікті полиция қызметінің құрылуы әкімдердің де белсенділігін арттырған. Бүгінде олардың көмегімен жол-патрулдік саптық бөлімшелері 10,7 мың бейнетіркегішпен қамтамасыз етіліпті. Осы жылдың аяғына дейін тағы 2,9 мың мобильді және полициялар тағып жүретін бейнетіркегіш алу жоспарлануда. Бейнетіркегіштердің көмегімен биылғы жылдың басынан бері 100 мың құқық бұзушылық анықталып, оның 1 мыңнан астамы қылмыстық іс ретінде тіркелген. Ұлт жоспарын жүзеге асыру барысында соттар жұмысының да тиімділігі артып, азаматтық істерді қарау мерзімі екі есеге қысқарыпты. Бұл туралы журналистерге Жоғарғы Сот жанындағы Соттардың қызметін қамтамасыз ету департаментінің басшысы Нұрсерік Шәріпов айтып берді. «100 нақты қадам» Ұлт жоспарына сәйкес, Жоғарғы Сотқа барлығы 10 қадамды іске асыру жүктелген. Осы 10 қадамның барлығы 2015-2016 жылдары табысты іске асырылды», деді ол. Оның айтуынша, соттардағы азаматтар істерінің жалпы өту мерзімі 2 есеге қысқарып, олардың 83,5 пайызы бірінші сот отырысында аяқталған. Бұйрықтық өндірістегі істердің саны – 25 пайызға, дауларды шешудің балама әдістерін қолдану арқылы аяқталған істер – үштен бірге, ал медиацияны пайдалану арқылы аяқталған істер 1,6 есеге ұлғайған. «Азаматтық істердің 62,5 пайызы тараптарды сотқа шақырмастан-ақ жеңілдетілген өндірістік тәртіппен қаралады. Прокурорлардың сотқа қатысуы 7,8 пайызға қысқарды. Қысқартылған тәртіппен қаралған істер 3,5 есеге артты. Медиацияны қолдану арқылы аяқталған істер 2,5 есеге көбейді», деді Нұрсерік Шәріпов. Департамент басшысы сот жүйесі үшін жоғары білікті судьялар корпусын қалыптастыру аса маңызды мәселе екенін айта келіп, судьялыққа кандидаттардың жасы 25-тен 30 жасқа дейін ұлғайтылғанын жеткізді. Биыл осы жаңа ереже бойынша 191 кандидат іріктеліп, жергілікті соттардың судьясы лауа-зымына тағайындалған. Енді судьялар өз біліктілігін жұмысының алғашқы жылынан кейін және әрбір бес жыл сайын растап отыруы керек. Бас прокуратураның Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитеті төрағасының орынбасары Бағлан Бекбауов өз кезегінде «100 нақты қадам» Ұлт жоспарын жүзеге асыру аясында Қылмыстық құқық бұзушылықтар картасын құру нәтижелері туралы айтты. Оның мәлімдеуінше, қазір әлемнің көптеген елінде қылмыстық істер статистикасы картада бейнеленеді. Осындай карта күйінде жұртшылық ақпаратты жеңіл қабылдайды әрі керекті мәліметті жылдам алуға, қалалардың, аудандардың қауіпсіздік деңгейін салыстыруға болады. Аталған комитет бұл картаны былтырғы желтоқсан айында жасапты. Онда еліміздің облыс және аудан орталықтары анық көрсетілген. Кез келген адам комитеттің Qamqor.gov.kz порталына кіріп, барлық қажетті ақпаратты алуға мүмкіндігі бар. Картаның тиімділігі сол, онда сотқа дейінгі тергеулердің бірыңғай тізілімі де енгізілген, яғни қылмыстық құқық бұзушылық туралы арыз полицияда тіркеле сала, автоматты түрде осы картада пайда болады. «Картада қылмыс жасалған орын мен уақыт және қылмыс түрі көрінеді. Сонымен қатар, ел өңірлеріндегі қылмыстардың динамикасымен де танысуға болады. Адамдар белгілі бір ауданда, қалада қылмыс қаншалықты екенін қарап, сол арқылы қай өңір қауіпсіз екенін іштей бағамдай алады. Тіпті салыс-тырмалы түрде қай көше, қай аула қауіпсіз екенін де біле алады. Карта арқылы өз ауданыңызда қандай қылмыс түрі көбірек жасалғанын білгеннен кейін учаскелік инспектордан тәртіп сақталуын қадағалауды, қараңғы аулаға жарық қоюды, бейнекамера орнатуды талап етуге болады және полицияға, басқа да органдарға тиісті шаралар қабылдау үшін арыз да бере аласыз», дейді Бағлан Бекбауов. Жиында сөйлеп, ақпарат құралдары өкілдерінің сауалдарына жауап берген спикерлер Ұлт жоспарын жүзеге асыру аясында жұмыстың тиімділігін арттыратын, заңның үстемдігін қамтамасыз ететін шаралар қолға алынғанын атап өтті.
Қымбат ТОҚТАМҰРАТ, «Егемен Қазақстан»