Петрарка мен қазақ кітапханасы

«...Кез келген қаламгер кітапты шексіз сүйеді, бұл – табиғи құбылыс. Өзінің жеке кітапханасын қалдырмаған жазушыны тарихтан іздеп табу мүмкін емес шығар. Әдетте мұндай кітапханалардың тағдыры өте қайғылы жағдайда аяқталып жатады. Егер ұрпағына арнайы тапсырумен үлкен кітап қорларына қосылмаса,   оны сараң, бейғам «мұрагерлері» талан-таражға түсіреді. Бағалы жәдігерлер шатырларда шашылып, я әрбір букинистерде саудаға түсіп, кітапқа жаны ашымайтындардың қолдарында тоз-тозы шығады. Әдебиет зерт­теушілері оларды сарсаңға түсіп ізд­еп тауып, кітап жиегіндегі қаламгердің ес­кер­тпелеріне жолыққанда, жазушы шығар­машылығына жаңа мағына үстейтін құнды пікірлерді тауып та жатады. 

Петрарканың жеке кітапханасының тағ­дыры белгілі ғой. 1374 жылы ақын өмір­­ден озғанда Еуропадағы ең бай кітап­ха­на болатын. Соғыс кезінде Италия мен Фран­­цияның қалаларына алма-кезек кө­шіп, бір билеушінің қолынан екіншісіне ауы­сып жүрді. Пьер де Ноляк мұқият ка­­талогын құрастырып, ұлы гуманистің ойына жолығу үмітімен әр кітапты па­рақ­­таумен болған. Осыған ұқсас Бир­кен­майер Коперниктің кітапханасын жіті  зерттеумен айналысты. Бұл ісі өте сәтті болып, әр кітаптың қолға түскен мерзімін тау­ып, оны ғалымның мұрасын зерттеуде ұтымды пайдаланды. Сент-Бев туралы монографияның авторы Боннеро, тіпті әріге кетіп, Париж кітап­ханаларының ар­­хивін ақтарып, Сент-Бев тапсырыс бер­­ген бүкіл кітаптарды тауып, оның жұ­­­мыс күндерінің дәлме-дәл күнтізбесін жа­­­саған». 

Ян Парандовскийдің «Сөз алхи­мия­сы­нан».

* * * Анау бір жылы соғыс ардагері Бибінұр Тынысбекқызымен әңгімелесуге барған едім. М.Төлебаев көшесіндегі үйіне кіріп барғанымда, ең алдымен ескі кітап сөресіндегі байлыққа көзім түскен. Әлем әдебиетінің классиктері серия бойынша қаз-қатар тұр екен. Кітап біткен серия бойынша, біркелкі түспен тұрғанда, тіпті көздің жауын алады. Драйзер мен Толстойдың, Достоевский мен Лондонның көптомдықтары қанша ынтықтырғанмен менің қолыма түспейді ғой. Өздеріне адам қолы тимегеніне біраз уақыт бол­ған­дай әсер қалдырған. Бақанастағы бір до­сымның үйіндегі жетпіс шақты әлем, қазақ жазушыларының кітаптары да мені дәл осылай арбап еді. Кітаппен достығы жараспаған жолдасыма қолқа салып едім анасы жинаған әдебиеттер екен. Бергісі келмеді. 

Бұрын кітап оқу мәдениеттіліктің белгісі саналған дейді үлкендер. Әрбір қойшының үйінде кітап болған заманнан алыстап кеттік. Қазір небір зәулім үйдің ие­лері салтанатымен мақтанғанымен, сон­ша дүниенің ішінде шын байлық – кі­тап­қа орын табыла бермейді. Қазір қа­зақ­тың үйінде кітапхана жоқ. Өткен заман­да мыңдаған таралыммен шыққан, бі­рақ қалада біз қолымызға түсіре алмай жүр­ген классиктердің кітабы қай ауылда, қай қазақтың шатырында жатыр деп ой­лаудың өзі – азап. Оны іздейтін біреу бар ма?

P.S. Жазушы Нұрғали Ораз «бала-ша­ғасы кітапқа қызықпайтын жазу­шы­лар­д­ың ұрпақтары: «әкеміздің кітап­ха­на­сын алсаңдаршы, үйге сыймайды» деп өтінген кездер болды», деп еді. Сол кезде Петрарканың кітапханасы мен өзім қызығуға ғана дәрменім жеткен классиктер есіме түскен. 

Бағашар ТҰРСЫНБАЙҰЛЫ, «Егемен Қазақстан»