Әдебиет • 29 Маусым, 2022

Уақытпен бірге түлеген

«Сөз тоқтаған жерден ән басталады» деген сөз Мұқағалидың мәңгі өлмес өмірінің бір сыпаты секілді. Ақынның өзі «әнсіз өмір өмір ме, қаңсымай ма?» деп жазыпты Шәмілге хатында. Ән тілеп, жан түлетіп өткен жүректің өлеңдеріне жазылған әндерді біреулер жүзге жеткізсе, біреулер бес жүзге шамалайды. Оны сөз етпек емеспіз. Сөз етпегіміз, Мұқаңның сөзіне жазылған аңыз ән, ғажап туынды.

Әдебиет • 28 Маусым, 2022

Жеті түрлі сөз

Еуропада жыл сайын қайта-қайта басылып шығатын елу кітап болса, соның басым көбі бақыт туралы кітап екен. Неге бақыт жайында? Сонда еуропалықтар бақытсыз ба, әлде бақытты болуға ұмтылып жүр ме? Жоқ, мәселе мұнда емес. Мұның жауабы бақыт іздеушілердің ұлт пен ұлысқа, нәсіл мен текке бөлінбейтінінде. Кітап сөрелерінде мызғып жатқан кітаптар қаншама? Тіпті соның кейбірін сан жылдар бойы оқырман қолына алмайды. Қалам иесі мен ақ қағаздың обалы кімге екенін де ешкім дөп басып айта алмайды. Ой мен сезімнің жүгін арқалаған сәтті шыққан туындылар да адамзаттың бір досы іспетті. Қайта-қайта оқисың, сырласасың, сосын оған мәңгілік деген ұғымды қатар қоясың. Кенеттен қолға түскен кітаптың бірі Сұлтан Раевтың «Жанжаза» атты романы еді. Оқырманын бірден жетелеп әкететін аталған туындыны қазіргі көрнекті қырғыз жазушысы жазғанын да ескере кеткен жөн сияқты. Мейлі, кім жазса да, роман өз мұнарасын өзі биіктетіп тұр.

Әдебиет • 28 Маусым, 2022

Жүректің жұмсақ күлкісі

Ол да бір жастық элексирі. Жастық элексирі дегенде, әдетте, әңгіме ауаны әбілхаят суы жайына ойысса керек-ті. Алайда біз жастықтың жойқын қуаты, жүз жасаған жүректің өзін алқынта, жүйрік атша жұлқынта жүрдек соқтырған жастық рухы жайын айтсақ дейміз. Жамбыл-Жәкеміздің жасы алпыстан асқан шағында, алып жүректің аманат шағындағы ақырғы соғысына дейін бүлкілдеп тұрған уағында да кәрілікті мойындамауы, қарттыққа мойымауы, буыннан алса да бойұсынбауы жастың өзін жасқантар жасампаз қуатқа ие.

Әдебиет • 27 Маусым, 2022

Падиша-жырға ғашық шайыр

Есіл дүниенің есігін іңгәлап ашқан сәбидің бәрі өскеннен кейін өмірге емірене қарайтын адамға айналмайтыны өкінішті. Я тіршілік қалыбы, я өскен орта, көрген тәрбие, туған топыраққа байланысты адам баласы әр­түрлі қалыптасады. Тауға қа­рап тебірене алмайтын, жел гуілін, су сылдырын естімейтін, гүл сұлуын көрмейтін, адамдар қарым-қатынасындағы жүздеген, бәлкім, мыңдаған нәзік ағыстарды сезбейтін жүректер тым көбейіп кеткендей әсер қалдырады. Кейде өзге түгілі өзің де мына жарық әлемнен адасып қалғандай, бар сезу мүшеңнен айырылғандай, әйтеуір қозғалатын тасқа айна­лып бара жатқандай бола­­сың. Сырласуға жарамайтын, мұң­дасуға татымайтын, қуа­ныш-қай­ғыңды түсінбейтін ұрпаққа ұқсап барамыз. Кейде осындай жиілеп кет­кен құбылыстарды ойлағанда, жан дү­ниеңді жұмсартатын, сәулесін түсі­­­ретін, жүрегіңді қозғайтын себеп із­дей­сің. Біздіңше, екі нәрсе бар: Жа­­рат­­­қанның аяты, жаратылғанның өлеңі.

Әдебиет • 26 Маусым, 2022

Шабандоз тақым қысып оқитын жыр

Әдебиетте жаңадан кейіпкер жасап, образ тудыру оңай емес. Небір мен деген ақын-жазушылар кейіп­керсіз кетуі мүмкін. Әрине, кейіпкер тудырмай қоймайды ғой ақын-жазушы, алайда Бейімбеттің «Мыр­қымбайындай», Жұматайдың «Ләйләсындай» ел арасына кең тарап кеткендері кемде-кем. Қазақ поэзиясындағы кейіпкерлер аллеясына Жұматай Жақып­­баев қадау-қадау кейіпкерлер әкелді. Жаңа образдар тудырды. Ләйлә мен Кенежиренді қосты жыр бәйгесіне. Біреуі адамзат баласында, біреуі жылқы бала­сында маңдайы жарқырап шыға келді де, ақынды өлместің кемесіне мінгізді де жіберді.

Әдебиет • 26 Маусым, 2022

Біздің Сайын

Бұл, бәлки оқырманның Сайынды алғаш көруі. Қаншама жыл шығармаларын ынтыға оқып, кейіпкерлерімен бірге сағынған, қуанған, мұңайған көп оқушы автордың даусын да алғаш рет естіп отырған болар. Сонау өмірді енді тани бастаған бозбала шақта «жарғақ сары тоны қаудырлаған, тобығы тайған сол аяғын сүйрете жүгіретін, шілбиген арық ақсақ қара бала» Аянмен бірге есейген біз үшін жазушы Сайынның әңгімесін тыңдау сұмдық әсерлі болды.

Әдебиет • 26 Маусым, 2022

Мағжанның қарасөздері

Осыған дейін қарасөз деген ұғым Абайға тиесілі болып келді. Сөйтсек, бізде басқа да ақындар қарасөз жазып, айтар ойын ашып айтқан екен. Солардың бірі – Мағжан Жұмабаев. Былайғы жұрт ең алдымен Мағжан ақынды отты өлеңдерімен, сосын тартымды прозалық шығармалары арқылы жақсы біледі.

Әдебиет • 22 Маусым, 2022

Жазушы сурет салғанда...

Жақсы шығарма, әдемі картина, әуезді ән, сұлу мүсін – бәрі-бәрі шын таланттан туады. Біз мұны өнер дейміз. Кейде шығармашыл жандардың өз өнерінен бөлек тағы бір талантты қыры танылып жатады. Мүсінші балшық илеп отырып, ән салуы мүмкін. Композитор ыңылдап отырып, сурет салуы мүмкін. Яки суретшілер де жақсы жаза алады. Әлқисса.

Әдебиет • 20 Маусым, 2022

Паустовский мен Париж

Жазушы Паустовскийдің «Телеграмма» деген шағын ғана әңгімесі бар. Қаладағы жалғыз қызын күткен жалғыз шеше күнде хат жазады. Ал қыздың жұмыстан өмірі қолы тимейді һәм хат жазуға да, ауылға баруға да аса пейілді емес. Бірде кәрі шешенің есігін түнде біреу қаққандай болады. Қызы келді екен деп қуанған шеше тұра жүгірсе, есікті қаққан ауладағы үйеңкінің бұтағы екен.