Әдебиет • 15 Наурыз, 2023

Ер Едіге

Қилы-қилы заман екен, заман көркі адам екен. Жер қайысқан Дешті Қыпшақ әскері кең сахараны билеп, кемеліне келген тұсы екен. Жанған оттың сөнер кезі, атылған жебенің қайта төнер кезі болмас па? Алты құрлыққа айбатын шашқан Алтын Орда ыдырап, түркі халқы жеке хандықтарға бөлінді. Белі бүгілді, беделі қашты. Осы тұста атадан асып туған ер Едіге аймаңдай империяның жоқтаушысына айналды, қайта күш біріктіруді көкседі.

Әдебиет • 15 Наурыз, 2023

Қайдасың, Гауһар?

Оқырманның қолынан түспей, жаппай оқылған суреткер жазушылардың да тасада қалған, яки уақыт өте келе ұмытылған көпке беймәлім жақсы бір шығармасы болады. Мәселен, бәрімізге сүйікті Бердібек Соқпақбаевтың «Менің атым Қожасын», «Балалық шаққа саяхаты» мен «Өлгендер қайтып келмейдісін» оқымаған жан кемде-кем. Ал сонау 1966 жылы жазылған «Қайдасың, Гауһар?» деген мөп-мөлдір повесін қазіргі жұрт көп біле бермейді.

Әдебиет • 12 Наурыз, 2023

«Қара кемпір»

Музыка мәтініндегі драма ойыңды онға бөлетіні, жан әлеміңді тас-талқан ететіні рас. Бұл әнде пафос та, лирика да жоқ. Есесіне ұлттың трагедиясынан аза бойың қаза болғандай күй кешесің. Бір ғасырдың қасіреті көз алдыңнан кино сюжеті секілді өтіп жатады. Талғамсыздық салтанат құрған ғасырда «Қара кемпір» секілді шығармаларды бір мезгіл тыңдап тұрғанның артықтығы жоқ.

Әдебиет • 12 Наурыз, 2023

Тұлпар махаббатынан туған күй

Күйдің бір қасиеті аңыз шақырып тұратынында, бәлкім аңыздың өзі күй тілеп тұра ма екен? Анығы, қазақтың өмірі аңызға бергісіз, күй тіліндей көңіл баурағыштығында шығар. Көңіл күй деп айта ма әйтпесе? «Бүкіл қазақ даласы ән салып тұрғандай» деген атақты сөзді өткенде басқаша түсіндірген жазбаға кездестік.

Әдебиет • 09 Наурыз, 2023

Қолмен жазудың құдіреті

Біздің бала күнімізде әдемі жазу жалпыға бірдей ортақ ереже еді. Тіпті сол сәтте көңіл күйіміз қандай болғанын ақ парақ бетінде кестеленіп қалған қолтаңбамыздан танитын. Алғашқы сыныптарда жүрген кезде көркем жазуды үйрететін арнайы пән де болды. Ұмытпасам, «Жазу үлгісі» деп аталатын. Қалыңдығы дәптердей ғана сол кітапшадағы маржандай тізілген әріптерді айнытпай жазу талай баланың арманы еді.

Әдебиет • 09 Наурыз, 2023

Жалған Пафос немесе қазақ өлеңіне суицидтік сарын қайдан келді?

Абай туралы ең көп айтылатын сөз қайсы? «Абайдың қозғайтыны – іштің қайғысы». Байқайсыз ба, бұл өте ыңғайлы позициядан айтылған сөз. Ешкім жоққа шығармайды, дауласпайды. Сөзсіз мойындалған пікір кейде әдебиетте қауіпті болады. Әрі қарай ойлай алмайсың, ойыңды дамыта алмайсың. Ал бұған біздің аздаған уәжіміз бар.

Әдебиет • 07 Наурыз, 2023

Ақбілек сұлу

XX ғасырда қазақ жазушылары көтерген «әйел теңдігі» мәселесі ауқымды тақырыпқа айналды. Мұхтар Әуезов пен Жүсіпбек Аймауытов бірігіп жазған «Адамдық негізі – әйел» мақаласында: «Әйелдің басындағы сасық тұман айықпай халыққа адамшылықтың бақытты күні күліп қарамайды. Ал, қазақ, мешел болып қалам демесең, тағліміңді, бесігіңді түзе! Оны түзейім десең, әйелдің халін түзе!» деп ұлтқа үндеу тастады. Сол тұста дінді дұрыс түсінбеген әм түсіндіре алмаған дүмше молдалар себебінен әйелдер дәрменсіз, орайы келсе сабап алуға болатын, мал сау­дасын үдетер тиімді зат секілді дәрежеге түсті. Жеке құқықтары аяққа тапталды. Бұл жайлы «Қалың мал», «Бақытсыз Жамал», «Шұғаның белгісі», «Ақбілек» секілді шығармаларда жазылған болатын.

Әдебиет • 05 Наурыз, 2023

Арыстар туралы атаулы еңбек

Наурыздың 5 жұлдызы ұлт көсемі, Алаш арысы Әлихан Нұрмұхамедұлы туғаны, бәлен жыл өткенде Сталиннің дәл осы күні өлгені тарихи факт. Ал кезінде Қарағандыдағы Октябрь ауданы Әлихан Бөкейхан есіміне ресми берілген 13 желтоқсан – дүниеге Алашорда үкіметі келген күн. Мұны сол кездегі билік басындағылар біліп-білмей істегенінен хабарымыз жоқ. Алайда кеше, 5 наурыз – Алаш арысы туған күні Астанадағы музыкалық жас көрермендер театрында көрермендерге жол тартқан «Әлихан Бөкейхан – ұлт азаттық күрескері» деректі фильмі біз үшін жаңалық болды.

Әдебиет • 02 Наурыз, 2023

Мұхтар Әуезовтің шығармалары татар тілінде жарық көрді

Татарстан Республикасының Ұлттық кітапханасында қазақтың көрнекті жазушысы Мұхтар Әуезовтің татар тіліндегі кітабының жарық көруіне арналған ғылыми-тәжірибелік конференция өтті. Оның туғанына 125 жыл толуына орай шығарылған жинаққа «Көксерек», «Қараш-қараш оқиғасы», «Қилы заман» атты үш шығармасы енген, деп хабарлайды Egemen.kz Қазан қаласындағы Қазақстан елшілігіне сілтеме жасап.