Осылай деп айтуға тура келіп тұр. Мамандығымыз журналист болған соң сапарға жиі шығуға тура келеді. Өкінішке қарай, биыл тұсаулы аттай болып іссапар тек түске енгендей. Дәл биылғыдай ұзаққа созылған (желтоқсаннан бері) кей күндері түнде 41 градусқа дейін жеткен Арктиканың қатты аязы табандап он бес күнге дейін жылжымай тұрып алған суықты жиырма-отыз жылдан бері кездестіре қойған жоқпыз десек, ешкім дауласа қоймас. Алтайдың арқыраған ақшұнақ аязы сәл сынып, Өр Алтайдың төріндегі Катонқарағай ауданына сапар шегуді ұйғардық.
Биік таулар жан-жағына тәкаппарлана қарайтындай. Облыстық кеңестің депутаты, есімі елге белгілі сыйлы азамат Темірбек Исабаев осыдан алты-жеті жыл бұрын “Өскемен-Зырян-Үлкен Нарын-Катонқарағай-Рахман қайнары” республикалық трассасына Северный деген елді мекен арқылы 46 шақырымдық төте жолды салып тастаған. Жол салудың шебері шынында да сапаға қатты көңіл бөлген екен, осы уақытқа дейін асфальттың мұрты қисаймастан сол теп-тегіс қалпы жатыр. Алайда, қалың қар көп жерді басып қалған. Жол бойындағы биіктігі төрт-бес метрлік омбы қатты боран соға қалса басып қалатын түрі бар. Северныйдан аса бере “Абайлаңыз: қар көшкіні жүретін жер” деген тақтайшаны көрдік. Зырян қаласына жеткенше осындай бірнеше қауіпті бекеттер бар көрінеді.
Зырян қаласында жанталасқан халық. Қолдарына күректерін ұстап алған аула қызметкерлері қарды аршып жатыр. Зырян ауданының әкімі Рымхан Мусин биыл қар мөлшерінің жылдағыдан үш-төрт есе көп түскенін тілге тиек етті. Қар тазалауға бюджеттен арнайы қаржы бөлінбейді. Бірді-бірге жалғастырып, тұйықтан шығып жатырмыз, дейді аудан әкімі. Зырян қаласынан 25 шақырым жердегі Богатырев деген ауылға атбасын бұрдық. Бұл жерде Грехов кенішін ашқан атақты геолог Анатолий Федорович Кудрявцев деген қария тұрады. Сол кісіге сәлемдесіп, қала болашағы, кен қорының қанша жылға жететіні жайлы дерек алмақпыз.
КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Кудрявцевтің үйіне жету оңайға түспеді. Бір-екі жерде “Джип” қардан шыға алмай батып та қалды. Қарт геолог бізді жылы қарсы алды. “Дәл биылғыдай қысты ширек ғасырдай көрмеппіз. Өткен күзде де жауын-шашын мол болып, астықты әрең жинап алдық. Биыл да аманшылық болса, ылғал мол, демек, молшылық бола ма деген үміт бар, деп қария ағынан жарылды.
Ендігі бағытымыз – Катонқарағай ауданы. Жол-жөнекей қалың қарды бұрқыратып аспанға атып келе жатқан екі “оноханы” жолықтырдық. Алып трактор биіктігі бес-алты метр қарды бұйым көрмей, алысқа лақтырып тастайды. Үш-төрт жерді қар басып қалыпты. Ұзақ тұрған жоқпыз, тез өте шықтық.
Үлкен Нарын ауылы да қалың қардан тазаланған, тіпті көшелердегі плита мен асфальт жарқырап көрініп жатыр. Аудан әкімі Серік Зайнулдин әр ұжымда, мекемеде сенбілік ұйымдастырылып тұратынын айтты. Зейнеткерлер де қар тазалағаны үшін көк тиын талап етпейді. Өз ауылдарының тазалығы үшін еңбек ететіні көрініп-ақ тұр.
Катонқарағай ауылында көп істер тындырылып жатыр. Аурухана құрылысы аяқталып қалған. Т.Исабаевтың пантымен емдейтін шипажайы бүгін-ертең ашылмақ. “Қаратай” деген саябаққа өткен күзде үш жүз түп шырша отырғызылыпты. Мектеп пен бала бақшалар аулалары да тап-таза, көз сүйсіндіреді.
– Осыдан екі-үш күн бұрын ауа температурасы түнде – 45 градусқа жетті. Облыс әкімі Б.Сапарбаев төтенше жағдайлар жөніндегі штаб құрған. Оған облыс әкімінің орынбасары С.Тәукебаев жетекшілік етеді. Ол кісі бізге бірнеше рет келіп, жұмыспен танысып қайтты. Қазір күндіз-түні техника қырағы күзетте, рас, кей кезде бірнеше сағатқа жолдың жабылып қалатыны бар, – деп аудан әкімі С.Зайнулдин жағдайдан хабардар етті.
Қайтар жолда да қар тазалап жатқан бірнеше техниканы көрдік. “Міне, Арктиканың аязы Алтайға сағындырмай тағы келіп жетті. Бүгін, яғни сегізінші ақпанда Өскеменде түнде ауа температурасы – 41-ді көрсетіп тұрды. Солтүстік аудандарда – 47 градусқа дейін жеткен. Бүгін қаладағы, аудандардағы барлық мектептер мен кәсіптік оқу орындарында, лицейлерде, тіпті жоғары оқу орындарының барлық курс студенттері үшін сабақ болмай қалды. Біздің есептеуіміз бойынша шәкірттер кем дегенде жарты айға жуық сабақтан қалған сияқты. Облыстық білім беру департаменті бастығының орынбасары Думанғазы Арғынғазиннің айтуынша, мектептер сабақ бағдарламасын толықтырып, оқып жатқан сыңайлы.
Иә, Алтайда биыл қыс қатты. “Өскемен-Алматы”, “Омбы-Майқапшағай” республикалық деңгейдегі жолдар соңғы екі-үш айда қалың қар мен бұрқасынның салдарынан бірнеше рет жабылып, артынан ашылған. Мұнда да жол тазалаушы мекемелердің қажырлы еңбегін атап өткен орынды. Кеше түнде төтенше жағдайлар жөніндегі басқармада қызмет ететін Амангелді деген азамат хабарласып, аэромобиль қызметінің “Аягөз-Ақсуат” трассасында жолда қамалып қалған екі автобустың жолаушыларын аман-есен құтқарғанын хабарлады.
Ақпан айы да аязды болатын сыңайлы.
Оңдасын ЕЛУБАЙ, Өскемен.
СУЫҚТАН САҚТАНҒАН ЖӨН
Қазақстанда күн суытып тұр. Республика бойынша ауа райының ақпан айына арналған болжамына сәйкес, орташа ауа температурасы – 20 градус. Оңтүстік-шығыс, солтүстік аймақтарда күннің күрт суытуына байланысты ескертулер жасалуда. Сондықтан күтпеген жерден келуі мүмкін аязға дайын болған жөн. Сақтық танытпасаңыз, үсікке шалдығу, суық тию, тіпті суықтан болатын аллергияға да шалдығу қиын емес.
Дені сау адамның орташа температурасы 36,6 градусты құраса, температураның тіпті аздаған өзгерісі де адам үшін айтарлықтай жайсыздықтар тудырады. Адамдар көшеде ғана емес, үй мен кеңселерде отырып-ақ жаурап қалуы мүмкін. Мұндай жағдайда суықтан қалай қорғанып, жылы жүру үшін не істеу керектігін білген жөн.
Күн қатты суытып, аяз ұрған кезде денеге жабысып тұратын тар киімдер киюге әсте болмайды. Мұндай киім қан айналымын баяулатып адам ағзасы жылдам тонады. Сондай-ақ, қүн суықта арақ ішіп “бой қыздыратындар” да қатты қателеседі. Өйткені, спирттік ішімдіктің әсерінен қан тамырлары кеңейіп, соның салдарынан адам ағзасы жылуынан тез айырылады. Темекі шексеңіз де қан айналымы баяулап, қол-аяғыңызға жылу мен оттегі жетіспей қалады екен. Суықтан қорғану үшін бірнеше қабат киім киіңіз. Қабат-қабат киімнің арасында қалатын ауа денедегі жылуды сақтап қалуға көмектеседі.
Мамандардың пікірінше, аязды күні тоңып қалмас үшін жылы киініп қана қоймай, дұрыс тамақтану да керек. Біздің халқымыз әдетте, қыста ыстық сорпа мен ет жеп, көже ішіп үйренген. Мамандардың айтуынша, бұл өте дұрыс. Күн суықта диета ұстаған орынсыз. Өйткені, бізге белгілі диеталардың дені ауа райы жұмсақ елдерде ойлап табылған. Ал қаһарлы қыста адам ағзасындағы энергияның көбі денені жылытуға жұмсалады, сондықтан, күнделікті ас мәзірінде май мен протейннің мол болғаны жөн. Мұндай тағамдар жылу беріп қана қоймай, асқазан-ішек, жүрек-қан тамыры жүйелерінің жұмысына қажетті майлы қышқылдармен қамтамасыз етеді. Ауа райы күрт суытқан күндері сүт өнімдерін азайтқан дұрыс. Өйткені, сүт құрамындағы қышқылдар ағзаны суытатын қасиетке ие. Қала базарларында қыста қаптап кететін апельсин мен мандарин де адам денесіндегі жылуды тартып алады. Ал сусындарға келсек, қыста қара шай ішкен дұрыс. Оның адам бойын жылытатын қабілеті көк шайдан да жоғары. Аязды күндері абай болыңыздар!
Серік БЕЙСЕМБЕКОВ, Астанадағы ТЖД “Алматы” аудандық ТЖБ қызметкері.