Qazaqstan – qashanda birlikke umtylyp kele jatqan el. Otanymyz óziniń táýelsizdigin jarıalap, derbes memleket retinde tanyla bastaǵan sátinen-aq oqshaýlanyp ómir súrýdiń aqyry jaqsylyqqa aparmaıtynyn túsindi. Al qazirgi halyqaralyq qoǵamdastyqta jahandaný úderisteri túrli sıpatta kórinis taýyp otyr.
Bulaı dep sóz saptaýymyzǵa Ulybrıtanıanyń Eýropalyq odaqtan shyǵýǵa keri qaıyrylmastaı bet burýy sebep bolyp otyr. Osyǵan qarap, álemdik damý úderisteri qandaı baǵytta basymdyq tanytatynynyń ózin dóp basyp aıtý qıyn. Árıne «Ortaq ógizden ońasha buzaý artyq» degen ustanymnyń búgingi kún shyndyǵymen úılespeıtindigine mysal kóp qazir. Máselen, joǵaryda aıtqanymyzdaı, Qazaqstan oqshaýlanyp ómir súrýdiń aqyry jaqsylyqqa aparmaıtynyn túsindi. Sóıtip, eń áýeli Táýelsiz Memleketter Dostastyǵyn qurýǵa bastamashy boldy. Osy kezge deın atalǵan saıası-ekonomıkalyq qurylymnyń bolashaǵyna kúmánmen qarap, túrli keritartpa boljamdar aıtylyp kele jatqanymen, TMD-nyń sońǵy ótken sammıti munyń bári eshteńege negizdelmegen qur dolbar ekenin kezekti márte kórsetip berdi. Qazirgi kezde TMD halyqaralyq qoǵamdastyq sanasatyn álemdegi beldi de bedeldi saıası-ekonomıkalyq qurylymdardyń birine aınaldy.
Elbasy Nursultan Nazarbaev dúnıe júzi elderiniń kúsh biriktirip qana damı alatynyn aıtýdan jalyqqan emes. Osy oraıda túrli shekaralyq tosqaýyldardy shekteýge múmkindik beretin Keden odaǵyn qurýǵa birden-bir bastamashy boldy. Munyń Dostastyqqa qatysýshy elderdiń saıası birligine ǵana emes, ekonomıkalyq alys-berisine de keń jol ashqanyna búginde eshkim daý aıta almas. Al Qazaqstan basshysynyń Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq qurý týraly bastamasynyń keń qoldaý tabýyn yqpaldastyq pen yntymaqtastyqqa ári ózara senimge qurylǵan birlestiktiń birinshi kezekte óńir elderine kerek ekenine bultartpas aıǵaq dep bilemiz.
Ulybrıtanıanyń Eýropalyq odaqtan shyǵýǵa umtylysy ortaq Eýropa ustanymyna múldem qaıshy keletinin búginde búkil Eýropa shýlap aıtyp jatyr. Jaqynda Eýropalyq odaqtyń astanasy – Brıýsselde ótken EO sammıtinde «Breksıtke» qatysty shıelenisken túın tarqatylǵan joq. Irgesi bir sógilgen dúnıeden qaıyr bolmaıtynyn EO-daǵylardyń bári de túısinetin sekildi... Tipti Ulybrıtanıanyń óz ishinde de «Breksıtke» narazylar sany kóbeımese azaıar emes. Mysaly, osydan úsh-tórt kún buryn Londonda 100 myńnan astam adamnyń qatysýymen beıbit sherý ótip, jınalǵandar Ulybrıtanıanyń Eýropalyq odaqtan shyǵýyna qatysty ekinshi qaıtara referendým uıymdastyrylýyn talap etti. Sońǵy bir-eki aı bederinde júrgizilgen zertteýler Ulybrıtanıa halqynyń 52 paıyzy eldiń EO-dan shyqqanyn qalamaıtynyn kórsetip bergen.
Ulybrıtanıa premer-mınıstri Tereza Meı búginde óz eliniń Eýropalyq odaqtan shyǵýyna baılanysty máselelerdiń 95 paıyzy sheshilgenin, bul úderiske tek Soltústik Irlandıa men Irlandıa arasyndaǵy shekara máselesiniń sheshilmeýi kedergi keltirip otyrǵanyn kóldeneń tartty. Ol Soltústik Irlandıa Irlandıa Respýblıkasymen birikken jaǵdaıda Eýroodaqqa qosylý múmkindigine ıe bolatynyn moıyndaıdy. Osymen bir mezgilde EO-ǵa múshe elder Ulybrıtanıanyń EO-dan shyǵýy jónindegi kelissózderdi aıaqtaýdyń negizgi sharttarynyń biri Irlandıa men Soltústik Irlandıa arasyndaǵy shekarany qalpyna keltirýge jol bermeý ekenin málimdep otyr.
Al el halqynyń Eýropalyq odaqtan shyǵý-shyqpaýyna qatysty pikiri ekige jarylyp otyrǵany sońǵy suraý salýlardan anyq ańǵarylady. Osy qazan aıynyń sońyna deın London men Eýropalyq odaq Ulybrıtanıanyń EO-dan shyǵý shartyna baılanysty kelissózderdi aıaqtap úlgerýi tıis. «Breksıt» sharty týraly kelissózder ótken jyldyń jazynan beri jalǵasyp keledi. Biraq áli naqty nátıje bere qoıǵan joq. Qazan aıy bolsa aıaqtalyp qaldy. Qalǵan az ǵana ýaqytta taraptar belgili bir ýaǵdalastyqtarǵa qol jetkizedi dep aıtý da qıyn.
Qoryta kelgende, Ulybrıtanıa jol aıryǵynda tur. Elde «Ortaq ógizden ońasha buzaý artyq» deıtinder sany ýaqyt ótken saıyn azaıyp barady. О́ıtkeni elde nesibe kúsh biriktirgende ǵana artatynyn túsinetinder kóbeıp keledi. Biraq keri sheginetin jol qalmaǵandaı Ulybrıtanıa aldaǵy 2019 jyldyń 29 naýryzynda Eýropalyq odaqtan irge ajyratyp shyǵýy tıis. Al oǵan deıin Eýropalyq odaq pen Ulybrıtanıa arasyndaǵy «Breksıtke» qatysty kelissózder tolyqtaı aıaqtalýy tıis. Osydan kein ótpeli kezeń bastalady. Qazirgi boljam boıynsha 2020 jyldyń sońyna deıin jalǵasýy kerek. Ári qaraı Londonda Eýropasyz ómir bastalmaq.
Samat MUSA,
«Egemen Qazaqstan»