Еуразия бірлігіндегі Елбасының рөлі

Н.Назарбаев өз баяндамасында тарихтан мысал келтіре отырып, бәсекелес күштердің текетіресі әлемді бірте-бірте қақ­тығыстарға алып келетінін жеткізді. Шындығында АҚШ, Ресей, Қытай және Еуропа ода­ғы­ның мемлекеттері ара­сын­­дағы саяси тартыс эконо­микаға нұқсан келтіріп жатыр. Бәсекеде жеңімпаз бол­майды. Әлбетте, аталған мемлекет­тер­ге оның салдары әсер ететіні сөзсіз. Сон­дықтан мемлекет басындағы саясаткер­лердің ымыраға келуі кемел келешекке бастайды. Н.Назарбаевтың баяндамасынан көп уақыт өтпей АҚШ президенті Дональд Трамптың Ресеймен КСРО кезін­де қол қойылған қару­сыздану келісімінен бас тартатынын жариялауы қауіптің күшейе түскенінің дәлелі. АҚШ пен Ресей әскер­лерінің оқу-жаттығу жиын­дарын жиі өт­кізуі де бекер емес. 

Жаһандық ойыншылар арасындағы бәсекелестік терроризмнің артуына да себеп. Украина, Сирия, Таяу Шығыс, Йемен, Иран сияқты мемлекеттерде терроризмнің өрши түсуі, әр елдің шешімді өз стратегиясы шеңберінде із­деуі, террорлық топ­тар тура­лы ақпараттың түрлі болуы әлемдегі қауіпсіздікке нұқ­сан келтіріп отыр. ДАИШ құрыл­ғанда бас ауыртпаған Еуропа елдері террористік әрекеттер өзіне келгенше мәселенің ма­ңыз­дылығын түсінбеген еді.

Бірінші дүниежүзілік со­ғыс­тан кейін құрылған Бірік­кен Ұлттар Ұйымы күн тәр­­тібін­дегі мәселелерді шешу­де әлі де шарасыз. Мұ­ның се­бебі БҰҰ Қауіп­сіз­дік Ке­ңе­сінің тұрақты мүше­лері­нің қарар қабылдаудағы еркін­дігі. Әлем­де бейбітшілік ор­нату үшін БҰҰ-ға мүше ел­дер­дің құқығы тең болуы шарт. Сирия­да, Украинада мың­да­ған адамның өмірін жал­маған соғыстың соңы жоқ. Дегенмен үлкен күштердің бұл мәселелерді шешпестен, өзара тартысуы аталмыш проб­­ле­маларды одан әрі у­шық­­­тырып, жаңа ұрпақтың үмі­тін сөндіреді. 

Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2019 жылдың 19 қазанында Брюс­­сель­де 51 мемлекет пен үкімет басшы­ларын жинаған Азия-Еуропа самми­тінен бұрын «Еурактивтің» бас редак­торы Грегорий Готевке берген сұх­ба­тында жаһандануға бас­тар мүмкіндік­термен бөлісті. Қазақстан Президентінің бас­та­масымен құрылған Еура­зиялық экономикалық кеңес, Жі­бек жолы экономикалық белдеуі мен Еуропа одағы жо­ба­лары­ның «Үлкен Еуразия» деген ат­пен бірың­ғай интеграция жо­ба­сы аясында бір­ле­суге мүм­кін­дік бар еке­нін айт­ты. 

Бұл се­рік­тестік құ­ру үшін ай­­тыл­­­­ған алғашқы ой. Үл­кен Еу­­ра­­зия мәдениеті деп си­­­пат­­­­­­та­­латын ұсы­­ныс негі­­зін­­­де зер­т­­теу жасап, әре­кет ету, кон­­­­фе­­­р­ен­­­циялар өт­кізу мүше мем­­­­ле­кеттерге пай­далы болмақ. 

Жаһандық бәсекелестік дамы­­маған мемле­кет­тер­дің ке­дей­­лене түсуіне әкеп соға­­ды. Қытай ұсынған Жаңа Жібек жо­лы жобасы, Ресей ұсын­ған Еура­­зия­лық эко­но­микалық одақ, Еуропа кеңесінің жобалары сын­ды ұсыныс­тардың мақсаты – өмір сүру деңгейін артты­ру, даму, демократия мен адам құқық­­тарының сақталуы.  Бұл үш жобаның да көздегені бір. Еуро­па-Азия мемлекеттерінің серік­тестігі барысында уақыт­ты да, мүмкіндікті де тиімді пайдалану маңызға ие. Жаңа Жібек жолы жобасы аясында Қазақстанның ор­­та­лыққа айналуы көптеген сала­лар­ды дамытуға мүмкіндік береді. 

Қытай соңғы жылдары тех­нологиялық инвестиция мен технология өндіру тұрғы­сында ілгеріледі. Алайда шы­ғар­ған тауарларды сату үшін нарық қажет. Еуропа ода­­ғы­ның мемлекеттері бұл тұр­­ғы­да тиімді. Яғни, Еуроо­дақ пен Қытай арасын­дағы бай­ланыс екі тарап үшін де ұтымды бо­ла­ды. Мемлекеттер ара­сын­да­ғы экономикалық серік­­тес­тік уақыт өте мәде­ни әріптес­тік­ке ұлас­пақ. Осы­лай­ша, Азия-Еу­ро­па ар­асын­дағы эконо­ми­­­ка­­ның іл­герілеуі сияқты Еу­ра­зия мәдениеті де алға басады.

Қазақстан Орталық Азия мемлекеттерінің дағдарысын шешуші көшбасшы ретінде таныл­ды. 2017 жылы нау­рызда Астанада Орталық Азия кеңе­сінің алғашқы жиыны өтіп, өңір­дегі серік­тестік мәселелері талқы­ланды. Шекара туралы түйін тар­қап, өзара бәсекелестік серік­тес­тікке ұласты. Бұл қадам Қытай­дың Жібек жолы жобасын Орталық Азияның басқа елдерінің пайдалануына мүмкіндік береді. Азия­дағы проблемалардың шешім табуы Еуропамен эко­но­микалық және саяси серік­тестік құруға мүмкіндік бере­ді. Сондықтан  Қазақстан ұсын­ған сыртқы саясат стратегиясы Еуразия құрлығына тыныштық, бейбітшілік пен жандану алып келмек.

Н.Назарбаев айтқандай, бүгін және келешекте адам­зат­­ты сақ­таудың жалғыз жолы – әлем мемлекеттері мен көш­б­ас­шы­­ларының келіс­­­­сөз жүр­гізуі. Қазақстан тәуел­­­сіз­­­дігі­нің ал­ғаш­­қы жылдары­нан халықара­лық диалогты жақ­сарту үшін барын салуда. Түркия мен Ресей кейінг­і жыл­дары бұл мәсе­леде Қазақ­станмен ынты­­мақтаса жұ­мыс істеп келеді. Осы­лай­ша барлық әлемді жұмыл­дыр­уға ниеттіміз. Жаһан­дағы мә­селелер қарумен емес келіс­сөз­дермен шешіледі. 

Салих ЙЫЛМАЗ,

Анкара Йылдырым Баязит университеті, Ресей зерттеу институтының басшысы, профессор

Мақаланы аударған Светлана ҒАЛЫМЖАНҚЫЗЫ,

«Егемен Қазақстан»