Sońǵy jyldary elimizde bosaný úshin aýrýhanaǵa kelgen analardyń qaitys bolý jaǵdaıy jıilep barady. О́tken jazda medısınasy jetilgen qalalar sanatyndaǵy Astananyń ózinde tórt birdeı qaıǵyly oqıǵanyń oryn alýy osy sózimizge dálel. Al Qazaqstan boıynsha 2018 jyldyń segiz aıynda ǵana ana óliminiń 40 faktisi tirkelgen eken. Onyń sebebi nede? Bul jóninde oılanyp, belgili bir sharalar qabyldap jatqan adam bar ma? Shynyn aıtsaq, bul jaǵy óte kúmándi. Eger adamdar jumysta jibergen kemshiligi úshin jazalanbaıtyn bolsa, ondaı jaǵdaıdyń qaıtalana bermesine kim kepil?
Osy oraıda osydan 40-50 jyl burynǵy zaman eriksiz eske oralady. Sol ýaqytta aýrýhanasy joq alys aýyldarda turyp 10-11 balany ómirge ákelgen analar az bolǵan joq. Keıin kele, ıaǵnı 60-shy jyldardyń sońy men 70-shi jyldardyń basynda aýyldarda ýchaskelik aýrýhanalar paıda bola bastady da, júkti analar kóbine sol aýrýhanalardyń kómegine júginetin. Al ol aýrýhanada ári ketse orta arnaýly bilimi bar feldsher-akýsher ǵana boldy. Mine, osy akýsherler aıy-kúni jetken áıelderdi onsha qınalmaı-aq bosandyryp alatyn. ótken ǵasyrlarda belgili bir bilimi bar akýsher emes, eshqandaı oqýy joq, álipti taıaq dep bilmeıtin kempirlerdiń de talaı analardy aman-esen bosandyryp alǵan kezderi bolǵanynan habarymyz bar.
Olaı bolsa biryńǵaı joǵary bilimdi dárigerler jumys isteıtin, zamanaýı medısınalyq jabdyqtarmen tolyq jaraqtanǵan, onyń ústine áıeldi bosandyrýǵa arnaıy mamandandyrylǵan aýrýhanalarda ana óliminiń oryn alýynyń syry nede?
Analar óliminiń josparlanǵan mejeden áldeqaıda joǵary ekenin moıyndaı kelip, ondaı qaıǵyly oqıǵalarǵa áser etetin faktorlardyń kóp ekendigin, medısınalyq qyzmet sapasynyń sol faktorlardyń biri bolǵanymen, odan basqa da sebepterdiń bar ekendigin aıtqan bolatyn Densaýlyq saqtaý mınıstri E.Birtanov ótken jyly ózi qatysqan bir brıfıńde. Ol ondaı sebepterdiń qatarynda júkti áıelder densaýlyǵy ındeksiniń óte tómen ekendigin, ıaǵnı júktilik kezde naýqastanyp qalý táýekeliniń joǵary bolǵandyǵyn atap kórsetken. Mınıstrdiń aıtýynsha, qaıtys bolǵandardyń arasynda densaýlyq jaǵdaıyna baılanysty tipti bala kóterýge bolmaıtyn áıelder de bolǵan. Bul da oılanarlyq jaıt. Sońǵy jyldary dimkás jandardyń kóbeıip bara jatqandyǵy týraly, kóptegen aýrýlardyń «jasaryp» bara jatqandyǵy jóninde az aıtylyp jatqan joq. Endeshe, júkti áıelder arasynda densaýlyqtary syr bergenderdiń kezdesýi de zańdy qubylys. Biraq solaı eken dep olarǵa salǵyrt qaraýǵa, sóıtip bar kináni ana densaýlyǵyna jaba salýǵa bola ma?..
Ana ólimine qatysty ahýal joǵarydaǵydaı bolsa, sábı ólimine qatysty jaǵdaı da alańdatarlyq dárejede. Máselen, ótken jyldyń toǵyz aıynda bir ǵana Soltústik Qazaqstan oblysynda dúnıege kelgen 50 náreste shetinegen. Bul oqıǵaǵa qatysty da naqty jaýap berip, jaýapkershilikti óz moınyna alyp jatqan bir jan joq. Ártúrli syltaý aıtýmen, jaýyrdy jaba toqýmen is aıaǵy qurdymǵa kete barady.
Jalpy, osyndaı ókinishti jaǵdaılardyń báriniń jumysqa degen nemketti kózqarastyń saldarynan, qyzmetker tarapynan tártip pen jaýapkershiliktiń joqtyǵynan, al basshylyq tarapynan suraý men talaptyń joqtyǵynan oryn alyp jatqandyǵy búginde eshkimge de qupıa emes. О́kinishtisi, bul jalǵyz medısına emes, ómirdiń barlyq salasynda oryn alǵan jaǵdaı. Qazirgi tańda eshkim eshteńege jaýapty emes. Árkim óziniń qara basynyń qamymen álek. Kóptegen tártip buzýshylyqtardy joǵary jaqta tamyr-tanystary bar adamdardyń jasaıtyny da belgili bolyp otyr. Ondaılar bir jerden jumystan shyqsa, ekinshi jerge baryp odan góri jaqsyraq qyzmetke ornalasady. Búginde óz mindetine salǵyrt qaraǵany úshin eshkim de jazalanbaıdy. Ondaı mysaldy maı shammen izdeseń de taba almaısyń. Baıaǵy zamanda ǵoı, aldymen eskertý alady, odan keıin eńbek kitapshasyna jazylǵan sógis alady, oǵan da bolmaı jatsa jumystan shyǵarylady nemese qyzmeti tómendetiledi.
Buryn uıat, obal-saýap degen uǵymdar bolatyn. Adamdar bir-birine «uıat bolady», «obal bolady», «olaı aıtpa», «olaı jasama» dep jatatyn. Sońǵy jyldary «uıat bolady», «obal bolady» degen sózderdi múlde estimeıtin boldyq. Sóıtsek ol uǵymdar naryqtyq qoǵam zańdaryna múlde qaıshy eken. О́ıtkeni uıatty, obal men saýapty oılaǵan adam baıýdyń jolyna túse almaıdy. Al baıýdyń jolyna túspeı, adal ómir súrýdi maqsat etken adam kapıtalıst bola almaıdy. Demek, saǵan bul qoǵamda oryn joq. Mine, gáp qaıda jatyr. Adamdardyń bir- birine degen janashyrlyǵy men qamqorlyǵynyń sırep bara jatqanyn kórgende bizdiń aǵaıyndarymyz da kapıtalızmniń osy bir jabaıy zańyn jaqsy meńgergen be dep oılap qalasyń.
Basqa basqa, aq halat kıgen dárigerler Gıppokrat antyna adaldyqtyń syrtynda, adam taǵdyry úshin jaýapkershilikti sezinýi kerek. Aldynda otyrǵan naýqastyń ómiri belgili bir dárejede óz qolynda ekenin túsinip, soǵan sáıkes is-qımyl jasaǵan dáriger ǵana adam janynyń arashashysy bola alady.