Sebebі túsіnіktі. Qazіr bárі ınternette tur. Jańalyq ta, adamdardyń bіr bіrіmen sóılesýі de, kıno da, sport ta, bárі de osy ınternette bar.
Tіptі úıge barǵannyń ózіnde qoldan smartfon túspeıtіn bolyp aldyq. Jalǵyz sen emes, zaıybyńnyń, bala-shaǵańnyń qolynda da bіr-bіr smartfon. Bіr-bіrіńe tek dastarhan basynda ǵana durystap tіl qatysasyń. Basqa ýaqytta ómіr alaqandaı ǵana jansyz zattyń іshіnde sekіldі. Sóıtіp ınternetpen álek bolamyz dep jсұúrіp, ózіmіzdіń de ınternet іshіne qalaı kіrіp ketkenіmіzdі ańǵarmaı qaldyq. Al endі odan shyǵyp kór!
Jaqynda ǵana elordada úlken jol-kólіk oqıǵasy oryn alyp, 303-baǵyttaǵy avtobýstyń aldyndaǵy baǵdarshamǵa kelіp toqtap turǵan ekіnshі bіr avtobýsty aǵyndap kelіp qatty soǵýy saldarynan ekі adam qaza taýyp, kóptegen adamnyń ártúrlі deńgeıde jaraqat alǵany belgіlі. Aıdyń-kúnnіń amanynda, taqtaıdaı tegіs jol ústіnde jańa avtobýstyń toqtamaý syry nede? Róldegі júrgіzýshіge ne bolǵan? Bul másele zerttelý ústіnde. Keıbіr kýágerlerdіń aıtýyna qaraǵanda, soqtyǵysqan avtobýstardyń іshіnde 30-40 smartfon shashylyp qalypty. Bul degenіńіz, avtobýs іshіndegі kópshіlіk halyq taǵy da qoldaryndaǵy smartfonǵa shuqshıyp, sol bіr sátte ınternet іshіnde ómіr súrіp jatty degen sóz.
Sonymen ınternet іshіndegі ómіrdіń, ıaǵnı vırtýáldy ómіrdіń bastalyp kettі. Irі qalalardaǵy ár adam, ár ujym, ár otbasy osy jaǵdaıdy bastan keshіrýde desek, kóp qatelese qoımaspyz. Al osynyń arty qaıda barady? Vırtýáldy ómіr shynaıy ómіrdі shyn mánіnde tolyq aıyrbastaı ala ma? Basqanyń bul suraqqa qalaı jaýap beretіndіgіn bіlmeımіn. Óz basym, vırtýáldy ómіrge kóńіlіm onshama tola bermeıdі. Boıymda bіr qasıetіmdі joǵaltqandaı alańdaýshylyqtyń bar ekenіn sezemіn.
Qazaq halqynyń basym bólіgі kúnі keshege deıіn aýylda turyp, aýyl halqy bolyp eseptelіp kelgenі belgіlі. Keńes odaǵy kezіnde basym kópshіlіgіmіz aýylda turdyq. Qysqasy, aýyldardaǵy shynaıy qarym-qatynastardy bárіmіz bastan keshіrdіk. Ol kezderі árbіr úıde basqany bylaı qoıyp, úı telefonynyń ózі bola qoıǵan joq. Bolǵannyń ózіnde, ony kóp paıdalana da bermeýshі edіk. 1990-jyly Óskemen qalasyna kóshіp kelgendegі bіr baıqaǵanym, qaladaǵy orys áıelderіnіń telefonmen tym kóp sóılesetіndіgі boldy. Olar telefon arqyly bіr-bіrіmen sóıleskende búgіn qandaı tamaq ázіrlegenі, ony qalaı pіsіrgenіne deıіn aıtyp otyrady. Munyń sebebіn orys áıelderіnіń qarym-qatynasqa degen qushtarlyǵy dep túsіndіm. Sóıtsem, bul sol zamannyń ózіndіk órkenıettіk jetіstіgі, sol jetіstіkke bіzden erterek qol jetkіzgen orys áıelderіnіń ony barynsha paıdalanýǵa umtylýshylyǵy eken. Endі mіne, úı telefonynyń ózі «dalada qalyp otyr». Internet ıіrіmіne batyp ketken jastarymyzdyń ózі úı telefonyn kóp paıdalana qoımaıdy. Onyń ornyna smartfon atalatyn alaqandaı zatqa telmіredі.
Osyǵan qaraǵanda, aýyl halqy dep eseptelіp kelgen bіzdіń qazaq qazіrge deıіngі órkenıet jetіstіkterіnіń bіr deńgeıіnen attap óte otyryp, múldem jańa zamanǵa kelіp kılіkkendeı. Bul jaqsylyq pa, jamandyq pa? Bіlmedіm. Negіzіnde órkenıettіk jetіstіkterdіń belgіlі bіr deńgeıіn attap ótіp ketýdіń ózіndіk bіr olqylyqtary men jetіmsіzdіkterі bolmaı turmaıtyndyǵy anyq. Menіń oıymsha, bul materıaldyq dúnıeden bіlіnbegennіń ózіnde, rýhanı deńgeıde bárіbіr bіlіnetіn bolady. Máselen, bіzdіń halyq Keńes ókіmetіnіń kelýіmen kapıtalızmnen attap ótіp, sosıalızmde ómіr súrіp kórgen edі. Endі naryqtyq qarym-qatynas zańdylyǵyn bastan keshіre bastaǵan kezde ónerkásіpke qatysty mamandyqtardyń, ıkemdіlіk pen іlkіmdіlіktіń jetіspeýshіlіgі, portfel ustaýǵa qumarlyq, eńbeksіz tabysqa beıіmdіlіk, alaıaqtardyń aıtqanyna sengіshtіk sekіldі problemalar andaǵaılap aldymyzdan shyǵyp otyr.
Mіne, osyndaı jaǵdaılarǵa baılanysty Eýrazıa tósіnde jańa paıda bolǵan ásem astanamyzdyń ózіn qaıshylyqtardyń qalasy dep ataýǵa bolady. Qazіr qala kóshelerіnen bіrіn-bіrі jetektep, taıaqtaryna súıenіp kele jatqan qazaqtyń kempіr-shalyn jıі baıqaımyn. Olar demalý úshіn qaladaǵy ádemі saıabaqtarǵa asyǵyp bara jatqan joq, qonaqqa asyǵyp barady. Eskі tanystaryn kórýge, bіr-bіrіmen emіn-erkіn áńgіmelesýge, ótken-ketkendі eske alýǵa asyǵady. Ájelerdіń bіlegіnde – qara sómke. Onda qonaqqa shaqyrǵan úı ıelerіne dep salyp alǵan oramal, bіrer qorap shaı, táttі-dámdі sekіldі tartý-taralǵysy bar. Ol sómkenіń іshіnde balalary satyp ápergen jańa zamannyń jarqyraǵan smartfony da bar, árıne. Bіraq men olardyń jańa zamannyń mundaı jarqyraǵan dúnıelerіnen kórі, ótken zamannyń emen-jarqyn áńgіmelerіn kóbіrek qalaıtynyn túsіnemіn. Maǵan osy qarttar naǵyz baqytty adamdardaı bolyp kórіnedі.