Аралды ғарыштан зерттеу өңірдің экологиялық және экономикалық ахуалын нақтылайды

Арал өңірі экологиясы мен теңіз­дің қазіргі жағдайы жайлы ақпарат жинақтап, мониторинг жасау үшін ғарыш спутниктерінің көмегі зор. Спут­никтер өте дәлдікпен түсірілген суреттер арқылы Арал өңірін­дегі табиғат құбылыстары мен эколо­гия­лық жағдайды айқындап, баян­дап береді. Осының негізінде өңірде болып жатқан табиғат құбылыстарын зерттеуге, яғни теңіз аумағы ше­ка­­­ра­сы­ның өзгеруі, су мен орман ре­сурстарының жағдайы мен аума­ғы, шөл мен шөлейттердің орналасуы, құм мен тұз борандарының қа­лып­тасуы, таралуы және басқа да көр­сеткіштер бо­йынша мониторинг жа­сап, ақпарат дайындауға мүм­кіндік мол.

Цифрландыру үдерісінде де спут­­­никтік технологиялардың рөлі жо­ғары. Цифрлы даму, қорғаныс және аэ­роғарыш өнер­кәсібі министрлігі құ­ры­лымының өзгеруі елімізде спут­­­­никтік жүйелер мен байланыс­­­тар­­дың дамуына, ел аумағын түгел дер­­лік телебайланыс­тармен қам­туға мүм­кіндік туғызды. Қа­зір­гі кезде кос­монавтиканың ғылы­ми-­техника­лық өр­кендеудегі алға сүй­реуші күш екені анық.

Халықаралық Аралды құтқару қоғамдық қорының атқарушы дирек­ция­сы қазіргі кезде «Қазақстан Ға­рыш Сапары» ҰК акционерлік қоға­мы­мен ынтымақтастық туралы меморан­дум­ға қол қоюға мүдделі. Арал дағ­да­ры­сы­ның ғаламдық деңгейіне қатысты тағы бір маңызды іс-шара биыл сәуір айында Бай­қоңыр қаласында «Арал теңізі және ғарыш» дөңгелек үстелі аясында жос­­парланған. Оған Қазақстан мен Ресейдің ғарышкерлері, сарапшылар, дипломатиялық миссиялар өкілдері қатысады. 

Арал теңізін құтқару мақсатында Орталық Азия мемлекеттерінің басшы­лары 1993 жылы Халықаралық Аралды құт­қару қорын (ХАҚҚ) құрғаны бел­гілі. Міне, осы уақыттан бергі ара­лық­та ХАҚҚ шеңберінде Орталық Азия елдері Арал теңізі бассейні мем­­лекеттеріне көмек көрсетуде АТББ-1,2,3 бағдарламаларын іске асырды. Қазіргі кезде төртінші жоба әзірленуде. Бағдарламалар су ресурс­тарын кешенді пайдалану, экология және әлеуметтік-экономикалық өркендеуді мақсат етеді. 

ХАҚҚ атқарушы дирекциясының әлеуметтік-экономикалық мәселелері департаментінің басшысы Досжан Нұрбатыровтың айтуынша, Арал теңі­­зін құтқаруда Қазақстанның  Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев­тың бастамасымен «Сырда­рия өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақ­тап қалу (САРАТС)» жобасының, сондай-ақ Кіші Аралды қайта қалпына кел­тіру бағытындағы жобалардың жүзеге асуының нәтижесінде аймақта эко­логиялық, әлеуметтік жағдайлар жақ­сарды. Жұртшылықтың көшу үде­рісі тоқтап, тіршілік жандана бастады.

Бүгінде өңірде балық аулау, өңдеу саласы жақсы дамып келеді. Аталған жоба нәтижесінде Еуроодаққа жылына 8 мың тоннадан астам балық өнімі экспортталады. ХАҚҚ жоспарында заманауи технологиялар енгізуге байланысты балық өнімдерінің экс­порттық қуатын екі есеге арттыру көзделіп отыр. 

Арал теңізінің құрғап қалған түбін кө­галдандыру жұмыстары 61 мың гек­тарда жүргізілген. Орманға зиян­сыз ауыл шаруашылығы түрлерін жүр­гізудің жаңа әдіс-тәсілдерін тексеру мақсатында жалпы аумағы 168 мың гек­тар болатын 20 көрсетілімдік учас­ке құрылған. Арал өңірінің қазақ­стандық бөлігінде 220 мыңнан астам халық тұратын 70-тен астам елді мекен сумен қамтамасыз етілген.

Соңғы кезде Солтүстік Арал те­ңізі суының деңгейі көтеріліп ке­леді. ХАҚҚ атқарушы дирекция­сы Солтүстік Арал теңізінің Көкарал бө­гетінде балық ресурстарын қорғау, санын арттыру және шығынын болдырмау мақсатында Халықаралық ынтымақтастық бойынша Герман қоғамымен (GIZ) бірлесіп маңызды жобаны жолға қойған. Жобаға сәйкес ірі балықтар мен шабақтардың бөгет­­тің жоғарғы бөлігінен төменгісі­не сырғып, ағып кетуін болдырмау мақ­сатында бөгеттің алдыңғы жа­­ғы­на балықты қорғайтын арнаулы қон­дырғы орнатылатын болады. Нәти­жесінде бірнеше миллиондаған ба­лық­­ты сақтап қалатын мүмкіндік туады.

Десек те, Арал өңіріндегі экожүйе­­лер­дің бұзылуы өңір табиғаты үшін әлі де өзекті. Өткен жылдың тамыз айында Түрікменстан қаласында өт­кен ХАҚҚ құрылтайшы – Мемлекет бас­шыларының ХII саммитінде Орта­лық Азия мемлекеттері басшылары Арал теңізі бассейнінде су ресурс­тары мен қор­шаған ортаны қорғау, бірлесе бас­қару және тиімді пайдалану бойын­ша шешімдерге мүдделі екенін мақұлдады. Саммит барысында Қазақстанның Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев ХАҚҚ ұйымдық құрылымын және құқықтық-келісімдік базасын жетіл­діру қажеттігіне назар аударды. Осы мәсе­лелер бойынша ұлттық және ха­лық­аралық сарапшылар жұмысы бас­талды. 

Сондай-ақ биыл Қы­зылор­да, Арал, Қазалы, Байқоңыр және Алматы қалаларында Арал теңізі күніне орай іс-шаралар ұйымдас­тырылып, жоғары деңгейде өтті.  Қорыта айтқанда, Арал өңірінде іске асырылып жатқан бағдарламалар мен жобалардың барлығы халық тұр­мысын жақсартып, экологиялық, әлеу­меттік-экономикалық мәселелерді шешуге бағытталады.