Марқасқа математик

Сенбі, 10 қараша 2012 7:02

Ұстаз болу – өз уақытын аямау, өзгенің бақытын аялау.Ж-Ж.Руссо.

Қазақтың аса көрнекті ғалы­мы, математик, техника ғылым­да­рының докторы, профессор, Қа­зақстан Республикасы ғылы­мы­на еңбек сіңірген қайраткер Серікбай Әбдіғалиұлы Айсаға­лиев ағамыздың өмір жолы Қос­танай облысы Жангелдин ауданы, Шұбалаң ауылынан бастау алады. Қара сирақ, бөкен бас, бұйра шаш қазақ баласы ауыл мектебін ойдағыдай бітіріп, Ресейдің Че­ля­бі қаласындағы политехни­ка­лық институттың физика-техни­калық факультетіне оқуға түседі.

Сенбі, 10 қараша 2012 7:02

Ұстаз болу – өз уақытын аямау, өзгенің бақытын аялау.Ж-Ж.Руссо.

Қазақтың аса көрнекті ғалы­мы, математик, техника ғылым­да­рының докторы, профессор, Қа­зақстан Республикасы ғылы­мы­на еңбек сіңірген қайраткер Серікбай Әбдіғалиұлы Айсаға­лиев ағамыздың өмір жолы Қос­танай облысы Жангелдин ауданы, Шұбалаң ауылынан бастау алады. Қара сирақ, бөкен бас, бұйра шаш қазақ баласы ауыл мектебін ойдағыдай бітіріп, Ресейдің Че­ля­бі қаласындағы политехни­ка­лық институттың физика-техни­калық факультетіне оқуға түседі. Оны үздік бітірген Серікбай аға­мыз алған білімін тереңдете және кеңейте түсу мақсатында РСФСР-­дегі А.Горький атындағы Орал мемлекеттік университетінің математика фа­культетінде оқуын жал­ғастырып, оны да табысты аяқ­тайды. Бұл 1966 жыл болатын.

Ол бұдан кейін өзі білім алған Орал мемлекеттік университе­тін­де қызмет етті. Университеттің «Ұшу аппараттарын автоматты басқару жүйелері», «Жоғары математика» кафедраларында кіші ғылыми қызметкер, аға инженер, аға оқытушы лауазымында жү­ріп, жоғары оқу жүйесін, оқыту, білім алу әдістемесін, ғылыми жұмыстарды атқару принцип­те­рін жетік меңгерді. Ресейдің ос­ын­дай өзіндік тарихы бар беделді ғылым ордасында шыңдалып, ал­дағы үлкен ғылыми-педагогика­лық істерге қажетті тәжірибе жи­нақтады. Әуел бастан сәтті бас­талған еңбек жолын одан әрі жал­ғастыра беруге болар еді, бі­рақ бойға сіңген отансүйгіштік қасиет, ұлтқа қызмет етуге деген құлшыныс елге оралуға себеп болды. Отанына үлкен білім олжасымен оралған Серікбай Әбді­ғалиұлы 1972 жылы әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық универ­ситетіне қызметке орналасады. Сол уақыттан бүгінге дейін бір жерде үздіксіз еңбек етіп келеді. Өзі негізін қалаған «Басқару теориясы» кафедрасында 1972 жылдан бастап 35 жыл, одан беріде «Дифференциал теңдеулер және басқару теориясы» кафедрасында еңбек жолы жалғасуда. Кафедраны 35 жыл басқарғанда жыл сайын жаңа ғылым кандидаттарын дайындады. Бүгінде олардың 12-сі ғылым докторы дәрежесіне жетіп отыр.Серікбай Әбдіғалиұлы канди­даттық диссертациясын «Бейсы­зық басқару жүйелерін талдау­дың кейбір әдістері» деген тақы­рыпта 1970 жылы Алматыға келгенге дейін қорғаса, 1978 жылы «Автоматты басқару бейсызық жүйелерін талдау және талғау әдістері» тақырыбында доктор­лық диссертацияны сәтті қорға­ды. Бұл диссертациялар Н.Э.Бауман атындағы Мәскеу ТЖУ ғы­лы­ми кеңесінде дәйектенді. Демек, Се­­­­­рікбай Әбдіғалиұлы Одақ кө­ле­­мінде ғылым әлеміндегі танымал тұлға болды десек жарасады. Танымал ғалымның Қазақстан ғы­лымын өркендетуге қосқан сүбе­лі үлесі мемлекет тарапынан ес­ке­ріліп, оған 1992 жылы «Қазақ­стан ғылымына еңбек сіңірген қай­раткер» құрметті атағы бе­ріл­ді. Әрине бұл атақ ғалымдардың бәріне беріле бермейді. Үздіктер­ ғана алатын мемлекеттік белгі. «Ұстаздан шәкірт озар» қағида­сына сүйсенсек, сондай шәкірт­терінің бірі һәм бірегейі – физика-математика ғылымдарының докторы, профессор Мұва­шыр­хан Жиенәлиев дер едік. Ол бір­неше жыл ҚР ҰҒА Математика институты директорының орынбасары, директор, оған қоса зертхана меңгерушісі қызметтерін атқарып келеді.Ұстаз шәкірттерінің жетіс­тік­теріне шын жүректен қуанады, оған одан да зор табыстар ті­лей­ді. Олардың өскендігін өз мәр­те­бесінің көтерілгеніндей көреді. Бұл ірілік белгісі, мұндай қасиет тек үлкен адамдарға ғана тән қасиет болса керек.Математикалық зерттеу әдіс­те­рін жетік меңгеру арқылы ға­лым Қазақстанда, Қазақстан ғы­лы­мында тұңғыш рет жаңа ғы­лыми зерттеу бағытын ұсын­ды. Ол тиімді басқару теориясы һәм практикасы, техникалық білімнің математикалық білімге сұраны­сынан туындаған ғылыми бағыт еді. Екі ғылым саласын ұштас­тыра білген, оларды өзара сабақ­тастықта зерттеп-зерделеген оқы­мысты жаңа ғылыми бағыттың орнығып одан әрі дамып өркен­деп-өсуіне үлкен күш жұмсап, қайрат-жігерін сарп етті. Бүгінде соның жемісін көріп отыр. Тиімді басқару кафедралары, зертханалары, тіпті институт ашылып, бұл бағыттағы ғылыми-зерттеу жұмыстары зор қарқынмен алға қарыштап қадам басуда.1995 жылы ұстазымыз Серік­бай Әбдіғалиұлы халықаралық Ақпараттандыру академиясының толық мүшесі болса, ал 1996 жылы Қазақстан Жоғары мектебі ғы­лым академиясының толық мү­шесі болып сайланды. Мінеки, бұл ғұлама ға­лым­ның жан-жақты ерен еңбе­гі­нің жанғандығының, таныл­ған­дығының, мойындал­ған­дығының көрінісі. Академия ең жоғары дәрежелі ғылыми мекеме болса, оның толық мүше­лі­гіне алыну – ғылымға деген зор құрмет, оның еңбегінің жоғары бағалануы болып табылады. Сонымен, ұста­зымыз информатика және педагогика саласында же­тек­ші ғылым сапында.Ал енді Серікбай Әбдіғали­ұлының ғылым жолын, ғылым­дағы іздерін, яғни ғылыми ба­ғыттарын тарқатып айтар болсақ, ол – динамикалық жүйелердің бас­қарымдық теориясы; тиімді басқару шеттік есептерінің конс­труктивтік теориясы; жөндемді жүйелердің абсолютті орнықты­лығы, басқарылымдығы және олар­ды тиімді басқару; фаза кеңістігі цилиндрлі динамикалық жүйелердің ауқымды абсолют орнықтылығы, басқарылымдығы және оларды тиімді басқару; бірінші текті Фредгольм интеграл теңдеуі және оның жылу һәм диффузиялық үдерістерді бас­қарудағы қолданыстары. Біз мұнда негізгі бағыттарды ғана атадық. Аталған салалардың әр­қай­сысынан қомақты да терең мазмұнды теориялық һәм тәжі­рибелік нәтижелер алынды. Ма­тематикалық зерттеу әдістерінің қолданыс аясы кеңейе түсті, жаңа оңтайлы да ықшам әдістер дү­ниеге келді. Қолданбалы математика нысандары арта түсті. Осы бағыттардың қалыптасып, одан әрі дамуына ғалым шәкірттерінің де қосқан үлесі мол.Профессор С.Айсағалиев 200-ден астам ғылыми еңбегін жариялады. Оның 30-дан астамы импакт-факторы бар журналдарда жарияланған. Бұған қоса 11 монография мен 6 оқулық (төртеуі орыс тілінде, біреуі қазақ, біреуі ағылшын тілінде) авторы. Хал­қы­ның дарынды ұлы Серікбай Әбдіғали­ұлының осындай үлкен еңбектері мен кітаптары бұл күнде ұрпақ қазынасына айналып отыр.Профессор С.Айсағалиевтің ғылыми һәм қоғамдық жұмыс­тары «Еңбектегі ерлігі үшін» медалімен, КСРО Жоғары және орта білім беру министрлігінің «Жоғары білім үздігі» төсбел­гі­сімен аталып өтті. 1996 жылы Сорос-Қазақстан халықаралық сыйлығы берілді. Сонымен қатар, ол ғылым саласындағы Қ.Сәт­ба­ев атындағы (1998ж), білім бе­ру­дің қазіргі қалыбына сай келетін жаңа буын оқулықтар жазу ісін­дегі жемісті еңбегі үшін А.Бай­тұрсынов атындағы сыйлықтар­дың лауреаты (2000 ж), «ЖОО үздік оқытушысы » мемлекеттік грантының иегері (2005 ж).Ал енді марқасқа математик Серікбай Әбдіғалиұлының адами қалпына келер болсақ ол өзінен кейінгі жастардың тәжірибелі ұстазы, жары Нағима Ғұмарқызы екеуі ұл-қызының ардақты әкесі, аяулы анасы, немерелерінің құр­метті атасы, сүйікті әжесі. Қызы София физика-математика ғы­лым­­дарының кандидаты, Қаржы министрлігінде жұмыс істейді. Немересі, Айсағалиев Жәнібек – университет студенті. Міне, ба­қыт деген осы.Мақсат ҚАЛИМОЛДАЕВ,физика-математика ғылым­да­ры­ның докторы, профессор,Әсем ҚАБИДОЛДАНОВА,физика-математика ғылым­дарының  кандидаты, доцент.