Бүгінде астанамыз ұлтымыздың ұясына, азаттық аңсаған елдің символына айналып үлгерді. Кезінде Әлихандар Алаштың орталығы етуді көздеген Қараөткелдің тұсынан аспанмен таласқан зәулім ғимараттары бар көз тартар шаһар бой көтерді.
Талайды тамсандырған таңғажайып шаһардың бір күнде пайда болмағаны белгілі. Кеңес дәуірінде «Мәскеу бір күнде тұрғызылған жоқ» деп айтушы еді ғой. Сол секілді Сарыарқаның төрінде орын тепкен елордамыз жыл санап өзгеріп келеді. Шаһардың осылайша көркеюі, ең әуелі, қаланың бекітілген Бас жоспарына байланысты.
Осы орайда елорда салудағы Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың еңбегін атап өткен жөн. Жаңа астананың іргетасы қаланған күннен бастап, қаланың болашақ жоспарын мұқият ойластырып, архитектуралық доктринасына дейін қалыптастырды.
Қаланың Бас жоспарын жасау үшін халықаралық байқау жүргізілгені есімізде. Елбасының сәулетті шаһар салу идеясына әлемнің мықты архитекторлары да қызығушылық танытып, көптеген ұсыныс келіп түскен-ді. Жаңа астананың басты авторы – Н.Назарбаев өзінің «Еуразия жүрегінде» атты кітабында осы оқиғаны былай деп еске алады:
«Конкурсқа айтулы сәулет компанияларынан және бұл тұрғыда әлемге жайылған атақтары бар: Жапония, АҚШ, Аустралия, Италия, Франция, Германия, Ресей, Финляндия, Корея, Болгария, Пәкістан, Польша, Чехия, Украина, Өзбекстан, Қырғызстан және Латвия сияқты елдерден 50-ден астам жоба түсті. Барлық жоба Конгресс-холлға қойылды, сөйтіп олармен әркімнің танысуына толық мүмкіндік туды. Ұсыныстар топтамасының ішінен халықаралық конкурстың шарттары мен талаптарына жауап бере алатын 27 жоба іріктелді. Сөйтіп конкурс қорытындысы бойынша, Қазақстанның жаңа астанасын салудың бас жоспары ретінде заманымыздың аса көрнекті сәулетшілерінің бірі, жапон концептуалисі Кисе Курокаваның жобасы қабылданды».
Таңдаудың «Күншығыс елінің» сұңғыла сәулетшісіне неліктен түскенін Елбасы Н.Назарбаев былайша түсіндіреді:
«Өз атымнан қосар болсам, қаланың тарамдалған-сақиналы композициясы мен оның өрісті нысанын ұсынатын Курокаваның Бас жоспары біздің көшпелі ата-бабамыздан жеткен ұлттық серпінді сезімді ескеретіндіктен және қаланың орталық бөлігінің ландшафт ерекшелігі номадтардың ежелгі көшпелі тұрақтарының пішінін еске салатындықтан, көп жағдайда жаныма жақын сезіледі».
Курокаваның концептуалдық идеясы – шаһарды ғаламдық үдеріс тұрғысынан қарастыра отырып, оның табиғатпен байланысын жоғалтпай, жасыл желекті мекенге айналдыру. Курокава мырзаның өз сөзімен айтсақ, «ХХ ғасыр механикалық принциптер үстемдік алған дәуір болса, ХХІ ғасыр өмір принциптеріне көшетін дәуір болады. Ендеше, Қазақстанның жаңа астанасы «симбиоз» атты шешуші ұғымды арқау етуі тиіс». Осыны басты қағидат етіп жасалған Бас жоспардың нәтижесінде, елордамыз аз уақыт ішінде урбандалу мен табиғи орта әсем үйлескен қала ретінде бой көтерді.
Доктор Курокаваға өзі ұсынған қала құрылысы тұжырымдамасы негізінде Астананы дамытудың 2030 жылға дейінгі Бас жоспарының жобасын әзірлеу ұсынылды. Бұл тапсырыс Жапонияның Халықаралық ынтымақтастық жөніндегі агенттігі (ЖХЫА) мен Астананы дамыту корпорациясы арасындағы келісім аясында жапон үкіметінің грантына орындалды. Кисе Курокаваның басшылығындағы жобалық топ ұсынған эскиз-идеяны ел Үкіметі 2001 жылдың 15 тамызында бекітті.
Қала құрылысының осындай доктринасы алғаш рет Нұр-Сұлтан қаласында іске асырыла бастағанын талай мәрте тамсана жаздық. Бүгінде өңірдің экологиялық жүйесіне басымдық беріле отырып жасалған жоба нәтижесінде елорда маңында жасанды орман алқабы қалыптасты.
Жыл сайын қала сыртындағы 5 мың гектар жерге ағаш отырғызылады. Қазіргі таңда аталған орманның көлемі 50 мың гектардан асты. Елбасының тапсырмасымен құрылған «Жасыл аймақ» мемлекеттік кәсіпорны бас қаланың аумағын көгалдандыруға тікелей жауапты. Келешекте елорданы қоршаған қалың ағаш Бурабайдың табиғи орманымен қосылады. Бұдан бөлек, шаһарды жасыл желекке айналдыру жұмысы да назардан тыс қалған жоқ. Жыл сайын қала ішінде де ағаштар отырғызылып, көгалдандыру жұмыстары жолға қойылған.
Айтпақшы, Курокава жасаған Бас жоспарға кейінірек өзгерістер енгізілді. Өйткені жапон сәулетшісі қаланы жобалаған кезде тұрғындардың саны тез өсетінін болжамаған сыңайлы. Бұған таңғалудың реті жоқ. Өйткені кез келген жоба бұрынғы тәжірибелерге сүйеніп жасалады. Ал осыған дейін ешбір елде аз ғана уақыт ішінде әлемге танымал астана салынған емес. Оның үстіне, Қазақстанның өзіндік жолы бар екенін, шартарапқа жайылған қағидаттар «тоғызыншы территорияға» келгенде мүдіретінін қайдан білсін?!
Осылайша алғашқыда 2030 жылға дейін тұрғыны 1 миллионға жетеді деген шаһар бұл межені 12 жыл бұрын орындап тастады. Бұл – ел халқының 5 пайызы. Салыстырып көріңіз, 1997 жылы елорда жаңа ауысып келгенде қаланы небәрі 300 мыңға жетер-жетпес адам мекен еткен-тұғын.
Өзгертілген Бас жоспарға сәйкес, шаһардың өзін ғана емес, Нұр-Сұлтан агломерациясын толықтай дамыту көзделген. Осы аумаққа Ақкөл қаласы мен Ақкөл, Аршалы, Целиноград және Шортанды аудандарының бірқатар елді мекені кіреді. Қазіргі таңда агломерацияның аумағы 2,18 мың шаршы шақырымды құрап отыр. Халық саны 1,2 миллионнан асты.
Астана қаласының 2019-2023 жылдарға арналған жинақы құрылысы жөніндегі кешенді жоспары бойынша, халық саны жыл сайын орташа есеппен 2,5 пайызға ұлғаяды деп жоспарланған. Осыған сәйкес, 2030 жылы елорда тұрғындарының саны 2 миллионға жетпек.
Осы жобаларды іске асыру 3 бағытта жүзеге асырылмақ. Бірінші міндет − астана агломерациясын аумақтық және институттық дамыту. Осы міндет шеңберінде қала құрылысын жоспарлау құжаты – Нұр-Сұлтан агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасы әзірленіп, бекітілді. Екіншісі − республикалық және өңірлік нарықта Нұр-Сұлтан агломерациясын экономикалық орнықтыру. Бұл бағытта жоспарланған іс-шаралар бүгінде өз жемісін беріп отыр. Соңғы 20 жыл ішінде қаланың ішкі жалпы өнімі 190 есе көбейіп, 5 трлн теңгеге жетті. Өнеркәсіп саласы 30 есеге өсіп, орта және шағын бизнес субъектілері өндірген өнім көлемі 4,3 трлн теңгені құрады. Мемлекеттік бюджетке түсетін түсім 80 есеге артып, 1998 жылғы 13 млрд теңгеден 2017 жылы 1 трлн теңгеге жетті. Мұның өзі елорданың экономикалық тұрғыдан өте тиімді жоба екенін аңғартқандай.
Үшінші міндет бойынша қаладағы инфрақұрылымдық жобаларды үйлестіру жұмыстары атқарылып жатыр. Соған сәйкес, жаңа әуежай мен темір жол вокзалының құрылысы аяқталды. Қазіргі таңда LRT (жеңіл рельсті) жобасы салынып жатыр. Осы іс-шаралар жоспарын жүзеге асыру үшін республикалық бюджеттен 51,5 млрд теңге, жергілікті бюджет қаражатынан 771,3 млн теңге бөлінді.
Елорданың маңындағы ауылдық жерлерді де дамыту жоспарға енген. Нұр-Сұлтан қаласының елді мекендерін әлеуметтік-экономикалық дамытуға сәйкес, құны 105 млрд теңге болатын 194 іс-шара жүзеге асырылады. Оның ішінде сумен қамту, жол жөндеу, электр желісін тарту секілді халыққа қажетті қызметтер бар. Бұдан бөлек, білім ордасын салу немесе жөндеу, медициналық мекемелер, тұрғын үй салу секілді жоспарлар да бар.
Сонымен қатар алдағы 5 жылдың ішінде елорданың дамуына шамамен 6 трлн теңге жеке инвестиция салынбақ. Бұл өз кезегінде әлеуметтік және инженерлік инфрақұрылымның кеңеюіне, тұрғын үй құрылысының өсуіне жағдай жасайды. 2023 жылға дейін шамамен 10 миллион шаршы метр тұрғын үй салынады.
Бұдан бөлек, 121 км жол, 2 жол айрығын, 3 көпір, 1 жол өтпесін, 1 тоннель салу және 1 айналма жолды аяқтау жоспарланып отыр. Мұндай қадам елорда жолдарында көліктік коллапстың туындауына жол бермей, қаладағы негізгі магистральдардағы жүктемені 50 пайызға төмендетуге мүмкіндік береді.
Елордадағы өзекті мәселелердің бірі – кәріз жүйесі. Жауын жауса бас қаламыз шағын Венецияға айналып шыға келетіні жасырын емес. Бұл мәселені реттеуді Елбасы талай рет тапсырған болатын. Енді 2019 жылдың соңына қарай нөсерлі кәріздің қолда бар тазалау құрылыстарын реконструкциялау және жаңаларын салу жоспарланған. Бұл жер үстіндегі сулардың кедергісіз кетуіне мүмкіндік береді.
Бүгінде астана Қазақстан тәуелсіздігінің тұғырына айналды. Еліміздің елордасы Ақмолаға қоныс аударғаннан бергі уақыт − мемлекетіміздің қауіпсіздігін, геосаяси еркіндігін, территориясының мызғымастай беріктігін, ел экономикасының қарқынды даму стратегиясын қамтамасыз еткен тәуелсіз Қазақстан тарихындағы бетбұрысты кезең.
Ағылшынның мәшһүр ақыны Абрахам Каули бір шығармасында «Құдай алғашқы бақты жаратса, алғаш қала салған Қабыл болатын» деп жазған екен. Егер А.Каули елорданы көрсе, сол жолдарын өзгертіп, «алғаш заманауи астана салған – қазақтар» деп айтар ма еді, кім білсін?..