Ұлыстың ұлы күні – Наурыз мейрамы қарсаңында Парламент Мәжілісінің ұйытқы болуымен “Мемлекеттік тіл – ел бірлігінің кепілі” атты ғылыми-практикалық конференция өтті. Ұзақ жылдардан бері арқауы ұзарған әңгімеге заң шығарушы органның жіті мән беруін жақсылықтың нышаны деп білдік.
Алғашқы сөз алған Парламент Мәжілісінің Төрағасы, “Нұр Отан” ХДП фракциясының жетекшісі Орал Мұхамеджанов тәуелсіз еліміздің арғы-бергі тарихындағы тілдің тағдыр-талайы туралы таратып айта келіп, осы уақыт ішінде біз бір жерді шиырлап тұрмыз ба, әлде тындырғандарымыз бар ма деген көкейкесті сұрақты ортаға тастады. Оған нақты дәлел-дәйектермен өзі жауап берді. Тілдің тірегі отбасы, балабақша, мектеп екенін еске салып, он жылда 648 балабақша ашылғанын, 900-ден аса мектеп бой түзегенін, бір кездері мемлекеттік тілде оқитын бала 22 пайызды құраса, бұл көрсеткіш қазір 62 пайызға жеткенін, қазақ балаларының 84 пайызы өз тілінде білім алатынын назарға салып, жалпы әңгімені қойып, нақты іске көшетін кез жеткенін, терминологиядағы ала-құлалықтан арылу, аударма мен сөз жасалымды бір ізге келтіру мәселесін, теледидардағы олқылықтарды оңалтуды, қазақ мектептерінің, оның ішінде ұлт мектептерінің беделін көтеруді, бір тілде сөйлеу – бірлік бастауы, өзімізді-өзіміз жаттай сыйлағанда ғана, ел тілін білетін, ел патриоты болып шығатынымыз туралы тайға басқан таңбадай етіп жеткізді.
Білім және ғылым министрі Жансейіт Түймебаев ұлттық білім беру жүйесіндегі мемлекеттік тілді дамытудың бағыт-бағдары жайлы айтып, тілді жетілдірудің бес бағыты бойынша атқарылатын жұмыстарға тоқталды. Мәдениет министрі Мұхтар Құл-Мұхаммед мемлекеттік тілдің жайын тереңнен тартып, кеңінен қамтып, тілді меңгерту бойынша министрлік 11 бағыт бойынша жұмыс жүргізіп жатқанын, нақтылай түссек, мектепке дейінгі мекемелерде, яғни балабақшалардағы бүлдіршіндерге арналған осы заманғы кешенді әдістемелік жүйе жасау және соған қарай қажетті оқу құралдарын шығару Елбасы Жолдауында тапсырылған “Балапан” бағдарламасымен ұштастырылатынын көлденең тарта келіп, қазақ тілінің мемлекеттік қызмет жүйесіндегі өрісін кеңейту, ең бастысы – мемлекеттік қызметшілердің тіл білу жөніндегі жауапкершілігін арттыру, мемлекеттік тілді заманға сай ақпараттандыру, теледидар бағдарламаларындағы оралымсыздықты оңтайландыру, тағы басқалар туралы нақты тұжырымдары мен ұсыныстарын ортаға салды.
Ал тіл туралы заңның орындалу барысы жайлы Бас прокурордың орынбасары Мұхтар Жөргенбаев ой сабақтап, 2001 жылдан бері мемлекеттік тілге бөлінген қаржының миллионнан миллиардтаған теңгеге артқанын, бірақ іс қағаздарын жүргізу мен құжат алмасу әлі де болса ресми тілде (75 пайыз) жүретінін, соңғы төрт жыл ішіндегі тексерулерге қарағанда мыңға тарта заң бұзушылықтардың орын алғанын атап көрсетті. Тіпті тілге бөлінген ақшаның талан-таражға түсіп, орынсыз жұмсалғаны да анықталған. Сол секілді заң талаптарына жүрдім-бардым қарайтын азаматтардың да аз кездеспейтінін, кейбір шетелдік фирмалардың отандастарымыздан ағылшын тілін білуді талап ететінін, прокурорлық тексеру барысында ондайларға шара қолданылғанын атап өтіп, тіл мәселесіндегі тәртіп заң аясында мүлтіксіз орындалуы қажет екеніне екпін түсірді.
Негізгі баяндамалардан кейінгі жарыссөзге Парламент Сенатының депутаты Ғ.Есім қатысып, қазақ тілі – елдіктің рухани өлшемі деп ел тұтастығы тіл тұтастығында жатқанын, кеңес заманында қазақ тілі ұлт тілі делініп келсе, қазір мемлекеттік тіл дәрежесіне көтерілгенін көлденең тартты. Халықаралық “Қазақ тілі” қоғамының президенті, академик Ө.Айтбаев тілді дамытудағы қоғамдық ұйымдардың рөліне тоқталып, елдік мәселелерді көтерді. Әсіресе, Байқоңырдағы қазақ балаларының өзге мемлекеттің білім бағдарламасымен оқып жатқанына алаңдаушылығын білдірді.
Павлодар облысының әкімі Б.Сағынтаев жергілікті билік органдарының іс қағаздарын мемлекеттік тілге көшіру жөніндегі жұмысы және өзге ұлт өкілдерінің мемлекеттік тілді меңгеруге қол жеткізуінің әкімшілік ұйымдастыру тетіктері жайлы ой өрбітсе, Мәжіліс депутаты Б.Бекжанов тіл туралы заңды жетілдіру туралы мәселе қозғады. Мәжіліс депутаты Е.Тарасенко тіл намысы — ел намысы деді. А.Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институтының директоры Ш.Құрманбайұлы тіл саясатын ғылыми тұрғыдан қамтамасыз ету мәселелерін, ал Абай атындағы Қазақ ұлттық университетінің кафедра меңгерушісі Ф.Оразбаева қазақ тілін оқыту әдістемесі мен стандарты туралы ащы да болса ақиқатты алға тартты.
Мәжіліс депутаты В.Вишниченко мемлекеттік тілді дамыту ісінде Қазақстан халқы Ассамблеясы қосып отырған үлеске тоқталды. Әл-Фараби атындағы Ұлттық университеттің магистранты А.Данченко сөзін өзі шығарған өлеңмен бастап, қазақ тіліне жастай тәнті болғанын, қазір мемлекеттік тілдің жанашырлары тіл тағдыры туралы айтып та, жазып та жатқанын жеткізді. Өзге тілдерді білген сөзсіз жақсы, бірақ Қазақстанда тұратын қазақтарға өз ана тілін білмеу – ұят. Өзін өз елінің азаматымын деп есептейтін қандайда өзге этнос өкілінің мемлекеттік тілді білуі – басты міндет, деді.
Ғылыми-практикалық конференция пленарлық отырыстан кейін секцияларда жұмыс жасап, мемлекеттік тілді дамытудың заңнамалық негіздері, өзге де мәселелер бойынша пікір алмасылды.
Алқалы жиын туралы толыққанды материал газеттің алдағы нөмірлерінің бірінде жарияланатын болады.
Сүлеймен МӘМЕТ.