Адами капиталды қаржыландыру

Соның ішінде Президент әлемдегі әртүрлі жағдайларды ескере отырып, нақты есептелген, елдің макроэкономикалық, қаржылық және әлеуметтік тұрақ­тылығын сақтау жө­нін­де кешенді шаралар әзір­леуді тап­сыр­ған болатын. Бұл ретте «Қазақ­стан-2050» Страте­- гия­сының қазіргі кезеңге тиесілі міндеттемелерін орындау өте маңызды. Сондай-ақ мем­ле­кеттік шешімдер қабылдау бары­сында сараптамалық жұ­мыс­тарды түбегейлі күшейту қа­жет­тігі сөз болды. Президент па­йы­мы мен пәрмені отандық эко­но­ми­каны әртараптандыру арқылы нәтижелі дамуды көздейді.

Осы ретте FinReview және Ranking.kz агенттіктерінің Қазақстанның болашағына арналған сараптамасына сүйенсек, еліміз адам капиталын қаржыландыруды арттыру арқылы ұлттық экономикалық өсімді 1,5 пайызға ұлғайта алады. Тұңғыш Президент – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев екі жыл бұрынғы халыққа Жолдауында да адам капиталын нығайту арқылы әлемдік бәсекеге түсе алатын зияткер ұлт қалыптастырудың өзектілігін айтқан болатын. Қазір елімізде жасанды интеллект, роботтандыру және ақпараттық бағдарламалармен қамтамасыз ету бойынша жүйелі жұмыс жүргізіліп жатыр. Бүгінде білім, денсаулық сақтау және әлеуметтік көмекке бөлінетін қаржы ІЖӨ-нің 9,5%-ын құрайды. Дегенмен салыстыра қарар болсақ, дамыған елдерде бұл көрсеткіш 3-4 есеге жоғары. Бір жағынан, бұл жайт инвестициялық ағындардың жеткіліксіздігін көрсетсе, екіншіден, қаржыландыру көлемі ұлғайған жағдайда экономиканың өсу қарқынының мүмкіндігі де ашылатынын байқатады.

Осы ретте FinReview және Ranking.kz агенттіктерінің Қазақстан­ның болашағына арналған сараптамасына сүйенсек, еліміз адами капиталды қаржыландыруды арттыру арқылы ұлттық экономикалық өсім­ді 1,5 пайызға ұлғайта алады. Тұң­­ғыш Президент – Елбасы Нұр­сұл­тан Назарбаев екі жыл бұрынғы халыққа Жолдауында да адами капиталын нығайту арқылы әлемдік бәсекеге түсе алатын зияткер ұлт қалып­тастыру­дың өзектілігін айтқан болатын. Қазір елімізде жасанды интеллект, роботтандыру және ақпарат­тық бағдарламалармен қамтамасыз ету бойынша жүйелі жұмыс жүргізі­ліп жатыр. Бүгінде білім, денсау­лық сақтау және әлеуметтік көмекке бөлінетін қаржы ІЖӨ-нің 9,5%-ын құрайды. Дегенмен салыстыра қарар болсақ, дамыған елдерде бұл көрсеткіш 3-4 есеге жоғары. Бір жағынан, бұл жайт инвестициялық ағындардың жеткіліксіздігін көрсетсе, екіншіден, қаржыландыру көлемі ұлғайған жағдайда экономиканың өсу қарқынының мүмкіндігі де ашылатынын байқатады.

Рас, Президент Қ.Тоқаев айт­­қандай, әлемдік экономи­каның өсуіне қатысты болжамдар тұрақсыз. 2020 жылы нары­ғы қалыптасып келе жатқан ел­дер мен дамушы елдер­дің экономикалық өсімі 2019 жыл­ғы 4%-дық көрсеткішпен са­лыс­­тырғанда 4,6%-ға дейін ар­та­ды деп күтілуде, алайда оның болашағына сауда мен қар­жылық дағдарыс қаупі төніп тұр. Осыған орай, көптеген елдің ал­дында экономикалық өсуге қол жеткізуде шешуші рөлге ие адами капиталды дамыту секіл­ді өзекті міндет туындайды. Әлеу­­меттік-экономикалық және қар­­жы­лық ресурстары дамыған ел­дерге мүмкіндіктерді тиімді бас­қа­ра алатын білімді, дені сау ұлт қажет екені анық.

Соңғы жылдары Қазақстан­да адами капиталды дамыту­ға ерекше көңіл бөліне бас­тады. Мемлекеттік бюджет­тің атқарылуы туралы есепке сәйкес, 2018 жылы білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет, әлеуметтік көмек пен қамтама­сыз етуді қаржыландыру жалпы шығын көлемінің 55,7%-ын құрады. ІЖӨ-ге шаққанда оның жиынтық үлесі 9,5%-ды құрады. Интеллектуалдық серпіліске жету үшін адами капиталдың әлеуетін пайдалану денсау­лық сақтау мен мәдениеттің дам­уынсыз мүмкін емес. Соңғы 10 жыл ішінде денсаулық сақ­тау және әлеуметтік қызметтер­ге инвестициялардың жыл сайын орта есеппен 12%-ға артуы байқалады. 2018 жылы инвестиция көлемі 113,2 млрд теңгені құрады, ал 2019 жылдың соңғы 7 айында 57 млрд теңгеге жетті. Инвестициялардың негіз­гі көлемі республикалық бюджет пен кәсіпорындардың мен­шікті активтері есебінен құрыл­ды, олардың үлесі сәйкесінше 38,3% және 36,6%-ды құрады. Жергілікті бюд­жеттің қаражаты оның тек бес­тен бір бөлігіне ғана тиесілі. Бы­лтыр ден­сау­лық сақтау саласына мемле­кет­тік бюджеттің шығыстары 1,17 трлн теңгені, ал әлеуметтік көмек­пен қамтамасыз етуге 2,75 трлн тең­гені құрады. Бұл ІЖӨ-ге шаққанда сәй­ке­сінше тек 1,9% және 4,5%-ға тең. Са­лыс­тырар болсақ, ЭЫДҰ елдерінде бұл көрсеткіш 3-4 есеге жоғары екен.

Денсаулық сақтау саласы­ның адами ресурстарды дамытудан бастап, жаңа технологияларды енгізуге және жоғары технологиялық медицина­лық көмекті жетілдіруге дейін жал­ғасып жатқан өзгерістері сала алдына тиімді және қолжетімді денсаулық сақтау жүйесін құруға бағытталған түбегейлі жаңа мін­деттер қоюға мүмкіндік берді. Бұл жаңғыртудың нәтижесін­де денсаулық сақтау сапасы бо­йынша Bloomberg агенттігінің әлемдік экономика рейтингін­де Қазақстан 44-ші орынға (әлем­нің 56 елінен) қол жеткізді. Зерт­теу­ге сәйкес, Қазақстан Германия, АҚШ, Ресей, Беларусь, Бол­гария елдерінен алға озған. Қазақстандық медицинаның Еуропа және Батыс елдерінен басты артықшылығы – қолжетім­ділігінде.

Жалпы, дәстүрлі, адами капиталды қалыптастыру бірқатар елдерде тек білім беру мен денсаулық сақтау салалаларын дамытумен ғана шектеледі. Мәдениет саласын дамытуға жұмсалатын шығын, шын мәнінде аз. Алайда мәдениет саласына құйылатын қаржы қоғамдағы қылмыс деңгейінің азаюына, адами тұлғаның шығармашылық әлеуетінің артуына септесе­ді, адами құндылықтарды қалып­тастырады. Мұның барлығы экономиканың өсуіне бастайтын активтер. Қазақстанда өнер, ойын-сауық және демалыс саласы бойынша негізгі капи­талға бөлінген инвес­тиция көлемі былтыр 104,2 млрд тең­гені, ал биыл 7 айда 72,1 млрд тең­гені құрады. Мәдениет, спорт, туризм мен ақпараттық кеңістік­ке мем­лекеттік бюджеттен жұм­салған шығын көлемі 449,3 млрд теңгені құрады. Бұл ІЖӨ-ге шаққанда оның тек 0,7%-ын құрайды.

Елімізде 2019 жылдың бірінші тоқсанының нәтижесі бойынша еңбекке қабілетті тұрғындар­дың саны 9,2 млн адамды құраса, олар­дың ішінде 8,8 млн-ы жұ­мыс­пен қам­тыл­ған. Жұмыспен қамтылғандар саны барынша көп өңірлердің қатарын­да Алматы облысы (995,2 мың адам), Алматы қаласы (935,2 мың), Түркі­стан облысы (776,7 мың) тұр. Жалпы, барлық өңір бойынша жұмыспен қамтылғандардың үлесі 95%-ды, ал республикада жұмыссыздық деңгейі 4,8%-ды құрайды.

Яғни Мемлекет басшысы эко­но­микалық кеңесте айт­қан­дай, еңбек өнімділігін кемінде 1,7 есеге арттыруға және өң­дел­ген қазақ­стан­­дық өнімнің экспортын өсіруге басым­дық беру үшін әуелі адам капиталын дамыту­ға жан-жақты қолдау көрсетілуі қажет.