Өнер қалыпқа бағынбайды. Театр талғамды, сахна жаңашылдықты сүйеді. Хас сұлудың көз жасындай мөлдір өнерге (Ғ.Мүсірепов – авт.) тән осы бір даралықты ту еткен еліміздің ерекше театрларының бірі – Нұр-Сұлтан қаласының Жастар театры ХІІІ театр маусымының шымылдығын Уильям Шекспирдің «Асауға тұсау» комедиясымен түрді.
Шекспирді сахналау – шеберлік сынағы
Әр қойылым өзіндік ерекшелікке ие десек те, Жастар театры репертуарындағы үздік спектакльдердің көшін режиссер Нұрқанат Жақыпбай сараптауында қойылған айтулы комедия бастайды деп батыл айта аламыз. Сондықтан да болса керек, 6 жыл бойы аншлагпен өтіп келе жатқан әйгілі комедия бірнеше жыл қатарынан маусымашар жаңалығына айналып, әр жаңа маусымда көрерменін мерекелік көңіл күйде қарсы алып келеді. Ұжым биыл да сол дәстүрінен жаңылмады. Ғимарат фойесіндегі мерекелік концертпен басталған театр думаны әрі қарай италиялық карнавал стилінде қойылған жарқын бояулы «Асауға тұсау» комедиясына жалғасты.
Әлемдік классиканың алтын қорынан ойып орын белгілеген ағылшын драматургі У.Шекспирдің «Асауға тұсау» комедиясы қазақы табиғатпен етене үндесетін бірегей туындылардың санатында. Ұлттық сахнада ең алғаш 1943 жылдың 16 қазанында Мәскеудің А.Луначарский атындағы театр және өнер институтының тәжірибелі мұғалімдері О.Пыжова мен Б.Бибиковтың қолтаңбасында көрермен назарына ұсынылған қойылым 2013 жылдың желтоқсан айында Жастар театры төрінде Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Нұрқанат Жақыпбай режиссерлігімен заманауи үлгі, жаңашыл лепте үн қатқан болатын.
Драматургия дүлдүлі Қалтай Мұхамеджановтың сөзімен айтсақ, Шекспир шығармасын сахнаға қою – әрбір өнер иесінің бұғанасы бекіп есеюіндегі ұлы емтихан. Ал Жастар театрының осы сынаққа батылдықпен келіп, классикалық комедияның пернесін дөп басуы үлкен жетістік дер едік.
Қойылымның әуелгі ерекшелігі сахналау жұмысына қоюшы режиссерден бөлек, Бекболат Құрманғожаев пен Дәурен Серғазин қолтаңбасының кіріктірілуі дер едік. Үш бірдей режиссердің жұмыла жасасқан жұмысы Жастар театры сахнасына астарлы әзіл мен көтеріңкі көңіл күйдің атмосферасын алып келді. Режиссерлік ұтқыр шешімдер, музыка мен би үндестігі, декорация жанр ерекшелігіне сай ұтымды ұйымдастырылған. Қоюшы суретші Ерлан Тұяқов бейнелеген сахна суретінен анау айтқандай классикалық картина мен бай реквизитті көзіңіз шалмауы мүмкін. Есесіне мұнда кеңістік бар, тірі сахна бар, қажырлы еңбек бар. Әрбір актердің дем алысы мен жүрек лүпілі біте қайнасып, біртұтас дүниеге айналып кеткенін шымылдық ашылғаннан-ақ айқын сезінесіз. Сөйтіп Люченцио (Дәурен Серғазин) мен Транио (Ербол Тілеукенов) сүйреп шығар дөңгелектей замана керуенімен бірге спектакль тізбегі де дөңгеленіп жүре береді. Сол көшке ілесіп комедия ішіне қалай еніп кеткеніңізді тіпті аңғармай да қаласыз.
Катарина – мықтылардың үлесі
Әне, сахнаға қамшысын оңды-солды сілтеп, адуынымен, тентектігімен талайды тайсалдырып асау да ерке Катарина шықты. Рөл жауапкершілігі театрдың талантты актрисасы Айнұр Рахиповаға жүктеліпті.
Шекспир суреттеген, ұлы жазушы Мұхтар Әуезовтің тәржімасында бізге жеткен Катарина қандай еді? Пьеса желісі әу баста актрисаға тұрпайы, тілге өткір, бірбеткей болуын міндеттейді. Алайда ол кейіпкер Катаринаның табиғи болмысы емес еді. Бұл мінез оның өзі өмір сүрген надан да екіжүзді ортаға, маңын торуылдаған тоғышар топқа көрсеткен іштей қарсылығы болатын. Бойжеткен бойында асаулық та, тентектік те, еркелік те бар. Оны көптен ерекшелейтін катариналық қасиеті – жан, рух еркіндігі. Күйкі, бишаралық өмір оған жат. Айнұр кейіптеген Катарина, міне, бізді осыған илантты. Кезінде аталған бейнені бүтін образ биігіне көтерген халық әртісі Хадиша Бөкеева жолын жалғаған Айнұрдың кейіпкер болмысын барынша бойына сіңіруге тырысқаны көрініп тұр. Бұл – актерлік шеберліктен бөлек, шынайы маңдай тер, толассыз еңбектің Катаринасы! Петручиодай жігіт серісінің сүйгенін ойнау сахнагерден ішкі тереңдіктен өзге, физикалық күш-жігер мен пластикалық органиканы талап етеді. Одан басқа, М.Әуезовтің құнарға бай поэзия тілімен аударылған тәржімасын қосып қойыңыз. Осының бәрінің басын біріктіріп, шашауын шығармай сайрату – кез келген актрисаға қол емес. Катарина – мықтылардың үлесі.
Есімі аңызға айналған Хадиша Бөкеевадан кейін Шекспирдің «ақылды тентегін» тұп-тура 70 жылдан кейін Айнұр өзгеше жаңғыртты. Дұрысы, жарқыратты. Жай ғана ойнап қойған жоқ, ол Катаринаны ғаламат бейне биігінде бедерледі. Актрисаның Катарина бейнесіне келудегі осы есепсіз еңбегі лайықты бағаланып, қазақтың тұңғыш режиссері Ж.Шаниннің 125 жылдығына арналған Түркі әлемі театрларының халықаралық фестивалінде «Үздік әйел бейнесі» жүлдесін еншіледі.
Петручио: Аймановтан Ахметовке дейін
Ал қойылымдағы негізгі жетекші кейіпкер – Петручионың қай кезде де бәсі биік. Шәкен Айманов салған тұңғыш сүрлеуді кейін Ыдырыс Ноғайбаев жалғаса, бұл спектакльде эстафета дарынды актер Әділ Ахметовке тиіпті. Фактура, қимыл-әрекет, сыр-сымбат жағынан кейіпкер болмысын тап басып таныған режиссер таңдауы дөп түскен. Өзіне жүктелген жауапкершілікті актердің де жіті сезінгендігі сөз саптасы мен сахнадағы жүріс-тұрысынан айқын аңғарылады. Сөзі анық, әрекеті нық. Кейіпкерін барынша жанды етіп шығаруға тырысқан. Серілік пен сергектік, фактура мен ішкі тереңдік қатар өрілген Петручио бейнесі Әділ Ахметовтің кейіптеуінде, шын мәнінде, көркемдік биікке көтерілген. Актер кейіпкер кілтін дөп тапқан. Ойымызды белгілі ресейлік шекспиртанушы ғалым Алексей Бартошевичтің: «Асауға тұсауды» автор жастық шағында жазған, сондықтан да пьесаның өн бойы жастық жалынға тұнып тұр. Осы ерекшелікті режиссер Нұрқанат Жақыпбай театрдың жас ерекшелігіне, аудиториясына сай өте ұтқыр да дөп таңдаған. Жастардың ішкі энергия, жалынды жасампаздығы, сахнадағы көз ілестірмес шапшаң қимылы шын мәнінде сүйсінтеді. Әсіресе Петручиоға (Әділ Ахметов) тәнті болдым. Актер тек бой сұңғақтығы, сыртқы келбет көркемдігімен ғана емес, ішкі актерлік шеберлігімен де, дауыс мәнерімен де көңілге берік орнығып, көрермен қойылым соңында Петручиосымен қимай қоштасады. Менің де көңілімде сондай бір қимастық сезім қалды», деп қойылымның көркемдік сапасын жоғары бағалап, тамсана жеткізген осы бір пікірі бекіте түседі. Ал санктпетербургтық театртану маманы Надежда Стоева болса: «Мені қойылымның карнавалдық жарқын бояуы, актерлердің басқа әлемді ұмытып, өз рөліне жан-тәнімен берілуі, сахнадағы небір цирктік қимылдармен эстетикалық көркем көрініс түзуі, жарқын музыка, көңілді тентектікпен астасқан комедиялық шуақты атмосфера бірден баурап алып, назарымды басқаға бұрғызбай, бір жарым сағат бойы қойылым өзіне байлап тастады. Спектакльде театрға тән сан қилы өнер түрінің бәрі сәтті қабысып, уақыттың қалай өткенін аңғармай қаласыз», деп жоғары бағалаған болатын.
Жақыпбайдың жаңалығы
Қойылымда эпизодтық рөл болса да назарыңды аудармай қоймайтын Грумио (Жандәулет Батай), Люченцио (Дәурен Серғазин), Гортензио (Нұрлыбек Төлеген) бейнелері өзіндік бояу-бедерімен есте қалды. Бьянка рөлінде көрінген Наурыз Сабағатова да қойылым құрамына жақында кіріктірілгенімен, сәтті ізденіс нәтижесін көрсетті. Әсіресе бір спектакль бойында бірнеше рөлді бірдей игеріп жүрген Дәурен Серғазиннің шапшаңдығы, комедия жанры әртісіне тән тапқырлығы мен ұтқыр шешімдері езуге күлкімен қатар, көңілге құрмет те орнықтырды.
Нұрқанат Жақыпбай қолтаңбасына тән жаңашылдық пен тосыннан, тыңнан өрілер режиссерлік ұтымды шешімдер Шекспир шығармасының шырайын кіргізді. Атап айтар болсақ, комедияның көңіл марқайтқан тұсы – актерлік ансамбль өнерінің біртұтастықта жүйеленуі. Тұтастай театр труппасы қатысқан қойылым осы ұйымшыл ұжымдық бірліктің арқасында көкейге берік орнықты. Сахнадағы кеңістіктің көп бөлігін қимыл-қозғалысқа сай бос қалдырып, әртістердің өзі жанды декорацияға айналған. Әр актердің ішкі сезімімен бірге сергелдеңге түсіп, бірге толқып, бірге қозғалған сахна суретінен әрқайсысының жүрек лүпілін сезгендей боласыз.
Қойылымның келесі артықшылығы – пластикалық мүмкіндігі. Цирк артистеріне тән шеберлікпен сахнаның арғы бетінен бергі бетіне секіріп, шеңбер жасай, домалай қозғалған труппа таланты мен әртүрлі дыбыс шығаруда қақпақ, ожау, шылапшын сынды сан түрлі құралдардың көмегіне жүгінуі де эксперименттік театр элементтерін еске салды. Езуге күлкі үйіреді. Костюм суретшісінің (Ерлан Тұяқов) ашық түсті маталардан әдіптеп тіккен киім үлгілері де комедия табиғатынан алшақ кетпеді. Ертедегі Италия жеріндегі карнавалдарды бір сәтке көз алдымызға келтіргендей, еуропалық өнер думанының ішінде жүргендей әсерге бөлендік.
Театр – ұжымдық өнер десек, бүгін ұжымның сол ұйымшыл жұмысына куә болдық. «Асауға тұсаудай» классикалық туындыларға үлкен батылдықпен келіп және оны абыроймен алып шығуға деген ұмтылысы труппа еңбегіне бас игізді. Алдағы уақытта жас театрға көрсетілер қолдау мен қамқорлық еселенер болса, жаңашылдықты ту еткен жалынды Жастар театрының бағындырар белесінің бұдан да еңселірек, бұдан да мол болмағына сенеміз. Жас ұжымның оған мүмкіндігі де, қажыр-қайраты да әбден жетеді. «Асауға тұсау» комедиясы соның айғағы!