«Қымбатты отандастар! Сіздердің назарларыңызға Ресей Федерациясына шетелдерден өз еріктеріңізбен қоныс аударғанда демейтін мемлекеттік бағдарлама жайында толық ақпаратты ұсынамыз» деген хабарламаны интернеттен көрдім. Әрі қарай жылжыта отыра нақты мәліметке жолықтым. Онда «Егер сіз Ақмола, Солтүстік Қазақстан, Қарағанды және Қостанай облыстарының тұрғыны болсаңыз, Нұр-Сұлтан қаласында орналасқан Ресей Федерациясы Елшілігінің Консулдық бөліміндегі уақытша топқа хабарласуға болады» делініпті.
Көрші мемлекеттің миграциялық саясатына қатысты құжат көлемді екен. Онда шетел азаматтары болғанымен, орыс мәдениеті аясында тәрбиеленген, өз тілінде сөйлейтін отандастарымыз көшіп келсе, ортаға кірігіп кетуінде көп қиындық тумайды, осы тұрғыда мемлекеттік бағдарламаның қабылдануы Ресейдің әлеуметтік-экономикалық дамуына оң ықпалын тигізеді деген сипатта жазылған. Ал алға қарай өрістеуді қазіргі демографиялық ахуалға өзгеріс енгізбей жүргізу қиын. Ресей үшін стратегиялық маңызы бар аймақтарда халықтың азаюы, оның ішінде еңбекке жарамды жастағы адамдардың басқа жаққа қоныс аударуы даму жолына қолбайлау болуда, сол себептен ол кемістікті көшіп келгендермен толтыру көзделіпті.
2025 жылға дейін жүргізілетін осы бағдарламаға солтүстіктегі көршіміздің 8 федералды аймағындағы 61 субъектінің нақты ықыласты екені, бұған қоса Башқұртстан, Саха, Татарстан қатысатынын да білдік. Құжатта мемлекет тарапынан елдің қарыштап дамуына үлес қоса алатын әлеуеті мол, ғылыми және технологиялық проблемаларды шешумен айналысатын ғалымдар мен білімге құштар талантты жастарға, студенттерге қолдау көрсетілетіні айтылыпты. Бұған қоса бағдарламада адамдарды тек жұмысқа орналастыру ғана емес, кәсіби білім беру, жеке кәсібін ашуға көмектесу, экономиканың түрлі салаларында инвестициялау, ауласында мал өсірушілердің ниетін қолдау сынды нақты бағыттар қамтылып, көшіп келгендердің жеңілдетілген түрде тез арада Ресей азаматтығын иелетіні де жазылған.
Қош, сонымен тінтуірге дамыл бермей әрі қарай өзге елдерде сырттан келушілерге қандай жағдай қарастырылғанын іздеуге көшкенбіз.
Франция, Шан-дю-Бул. Нормандиядағы осы шағын коммунадан жастар басқа жаққа кетіп, соңында 380 адам ғана қалады. Амалы құрып, қайткенде коммунаны сақтап қалуға болады деп басы қатқан мэр Патрик Мадлен 900-ден 1000 шаршы метр аралағындағы жердің әрбір шаршы метрін 1 еуро көлемінде сатылымға шығарады. Хабарламаға қызыққан 300-ден аса отбасы жер сатып алып, қоныстанады. Шан-дю-Буль керегесінің кеңейгенін көрген көрші Конфлан-сюр-Анний коммунасы да дәл осылай жасайды. Оларда да жаңа жер иеленушілер шығып, егесіз, жатырқап жатқан жерлерге жан бітеді. Шарт біреу ғана – бір жыл көлемінде үй тұрғызып, осы жердің тұрғылықты адамына айналасыз.
Жапония, Мисима ауылы. Кагосимада орналасқан ауылға келіп қоныстанушыға бірден 4530 АҚШ доллары беріледі екен. Оның сыртында жол шығыны ретінде 900 доллар, жалғызбастылар үшін ай сайынғы жәрдемақы 760 доллар, отбасы барға 896 доллар, әр балаға 90 доллар мен медициналық көмек пен бала тууға қаржылай жәрдем тағайындалған. Әрбір жаңа қоныстанушыға тегін бір сиыр бөлініп, ал оны алмаса 4530 доллар төленеді. Тек ауылдың жаңа тұрғынының жасы 55-тен аспауы, еңбексүйгіш және отбасылық құндылықтарды бағалайтын жан болуы шарт. Сондай-ақ жалғызбасты болса үйленіп, үй болуына да көмек көрсететін арнайы жоба қарастырылған.
Италия, Бормида ауылы. Савонаның Лигурия таулы аймағынан орын тепкен сұлу табиғатты Бормиданың тұрғыны боламын деушіге ауыл мэрі 2000 еуроны бір реттік төлем ретінде берілетінін және жеңілдетілген бағамен аптасына 12-15 еуролық баспанамен қамтитынын айтады. Ал ауылдың айналасында 20 шақырым мен 100 шақырым аясында атақты Портофино, Вариготти жағалаулары – туристер ағылып жататын өңір. Оған қоса Лигурияда қолдан жасалған террасаларымен әйгілі Ұлттық «Чинкве-Терре» саябағы қоныстанушы үшін таптырмас олжа екені айтылыпты.
Германия, Оттенштейн. Төменгі Саксониядағы бұл қауымдастықта 1000 адам қоныс тепкен. Жастар қалаға бет бұрып, жергілікті мектептің жабылып қалуына қауіп төнгенде бургомистр әрқайсысы 10 мың еуро тұратын жер телімдерін балалары бар жас отбасыларға тегін беруге шешім шығарыпты. Талап – жас отбасы Оттенштейнде 3 жыл ішінде үй тұрғызып, балаларын мектепте оқытуы тиіс.
Қарап отырсақ, ауылдар бос қалып, оған адамдар тарту үрдісі АҚШ, Жаңа Зеландия, Канада сынды елдерде де бар екен. Осылайша ауылдар мен тұрғыны азайған шағын қалаларға жаппай қоныстандыру саясаты жемісін де бере бастапты. Мал малданып, жан жанданып, жаңа қонысқа сіңіп, бірі жер еміп, енді бірі мал бағып, қоңданып, жонданып, өздерін де, барған жерлерін де жұтындырып жіберіпті.
Біздің елге бұл проблемалар шет пе? Оңтүстікте тығыз қоныстанған халық малын қайда жаятынын білмей бастары қатады. Әлеуметтік желі қолданушылары бұл проблеманы өздерінің мысалында айтатынын талай кездестірдік. Ал солтүстіктегі құйқалы, сулы-нулы, егін ексең егін жайқалар, мал бақсаң ішінен ақтарылып май түсер, еті мен сүтінің дәмі таңдайыңды жұлып түсірер қаншама ауылдарда бұрынғы жұрттың қатары сиреп, жұтаң тартқан. Айыбы, қысы ұзақтау демесең, нағыз мал ұстайтын жерлер. Жуырда туысқан ағайым ауылға барып қайтты. «Шөп қалың, аттың сауырынан келеді, мал семіз, ағып жатқан қымыз, сүт, әр күні бір марқадан бұқпа жеп, ауыл тұрғындарының малдылығына разы болдым. Алдының отар-отар қойы, жүздеген жылқысы мен елу-алпыстан сиыры бар. Бірақ ауылда адам аз, малдылар қалып, жастар жағы қала жағалап кеткен. Енді ауылдастар жиылып, бізге оңтүстіктен көпбалалы отбасылар көшіп келсе, тіпті Үкімет беретінінен тыс, қазақылық жолмен үй басы тоқты-торым, тана-баспақ ерулікке бергендей байлап, алдарына мал салып берер едік, әйтпесе ауылда мектеп жабылып қалса, біздің де көшуімізге тура келеді деп қамығып отыр», деді.
Ет-сүт өнімдерін қалаға апарып сатамыз, ал жүнге обал-ақ. Теріні бұрын жиыстырып алып кетушілер болатын. Қазір олар да жоқ. Қашанғы шұлық-қолғап тоқисың, артылған жүнді көміп немесе өртеп жібереміз, депті ауылдастар. Бұл бір ғана ауылға тән проблема емес. Солтүстікте жатқан көршілеріміз өз қандастарын шақырып алып жатқан Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Павлодар, Ақмола, Қарағанды облыстарына таныс жағдай десек еш қате айтпаспыз.
Алайда елімізде жұмаққа бергісіз де ауылдар бар екен. Оның бірі – Ақмола облысындағы Родина ауылы болса, енді бірі – Қызылорда облысындағы Нағи Ілиясов атындағы ауыл. You Tube желісінен Нағи Ілиясов ауылы жайлы бейнематериалды көрсеңіз, ауыл емес, қала көшелерінде жүргендейсіз. Ауылды көтерген Қазақстанның Еңбек Ері Абзал Ералиев. «Шынында керемет, өткен жылы Қызылорда облысына іссапар барысында барып көрдік, туған жер перзентінің өз кəсібі арқылы ауылдың əлеуметтік-экономикалық жағдайына үлкен мəн бергені көрініп тұр. Суретке түсіріп алып келгенмін, нағыз үлгі аларлық жағдай. Қаншама адам сол шаруашылықта жұмыс істеп отыр. Ералиевтердей ауылына қаражатын құятын азамат əр ауылда болса, керемет болар еді. Әр кәсіпкер туған жерін дәл солай сүйіп, дәл солай гүлдендіруге барын салса, ең алдыңғы елдің қатарына қосылар едік. Халыққа жағдай жасап, әрқайсысына жұмыс тауып беріп қойған. Қиыншылық туса, алдағы айлықтарының есебінен қаржы да алады. Ауылдың инфрақұрылымы таңдай қағарлықтай. Бұл – Қазақстан үшін үлгі боларлық жағдай», дейді сауалыма жауап берген Ләззат Зейнекина, Әдемау Толысбаева, Райхан Есіркепова сынды желі қолданушылары.
Шынында, ауыл керемет, көздің жауын алар гүлзарлар, аспанға суы атқылаған хауыздар, супермаркеті мен стадионы, мейрамханасы мен медициналық қызмет көрсету орындары – барлығы ойластырылаған ауылдың ең басты жетістігі осында тұратын адамдар психологиясының өзгеруі дер едім. Тап-таза ауыл, айнала жамылған көк жасыл желек, әр үйдің ауласының тазалығы соны айғақтайды. Жанашырлыққа іскерлік қосылса, қаражаты бар бір тұлғаның өзі ауылды гүлдендіре алады. Қолдан келмейтін дүние емес, адамның жасағанын адам жасай алады. Тек қалауын табумен бірге үлкен жанашырлық керек. Оны алыс-жақын елдердегі жоғарыда келтірілген мысалдар да дәлелдейді.