Пандемия һәм жаһандық саясат

Пандемияның салдары мен биылғы жылдың қаншалықты күрделі болғаны жайлы талай жазылды, жазыла да береді. Өйткені бір жылға жуық уақытқа созылған дағдарыстың салқыны тимеген сала жоқ. Оны толық зерттеу мен саралау болашақтың еншісінде.

Кібісе жыл әлем көшбасшы­лары үшін нағыз сынақ болды десек артық айтқандық емес. Десек те, жыл басы шетелдік іссапар­ларға толы болған еді. Қаң­тар­да Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Біріккен Араб Әмірліктеріне сапарлап барып, еліміздің Таяу Шығыстағы сенім­ді серіктесімен байланысты ны­ғайта түсті. Қ.Тоқаев жаңа лауа­зымда БАӘ-ға жасаған алғаш­қы ресми сапарында елдің ірі биз­нес өкілдерімен кездесіп, Қазақ­стан­ның экономикалық және инвес­тициялық әлеуетін таныстырды.

Ал ақпанда АҚШ-тың мемле­кет­тік хатшысы Майк Помпео Қазақстанға ресми сапармен келді. АҚШ-тың көршілес Ре­сей және Қытаймен күрделі қарым-қатынасына қарамастан, Қазақ­станмен дипломатиялық байланысты, екіжақты ықпалдастықты дамытуда табысқа жеткені белгілі.

Әлемдегі алпауыт елдердің кейінгі жылдары шиеленісе түсті. Бұл құбылысқа алаңдайтындар көп. Қауіпсіздік – сыртқы саясатты жүргізуде басты назарға алатын мәселелердің бірі. Бұл туралы Мемлекет басшысы қа­тысқан қауіпсіздік жөніндегі 56-шы Мюнхен конференциясында да сөз болды. Жылда 70-тен астам елдің көшбасшылары жиналатын бұл келелі кездесудің мақсаты – қауіпсіздік және қор­ғаныс салаларындағы өзекті мә­селелерді талқылау. Мұндай жоғары деңгейлі жиындарды мемлекеттер басшыларына сындарлы диалог орнатуға мүмкіндік беретін бейресми алаң десе де болады. Конференция аясында өткен панельдік пікірталаста гео­графиялық жағынан аса маңызды территорияда орналасқан ел­дің Президенті Қ.Тоқаев өңірлік қауіпсіздік мәселесі бойынша ойын ортаға салды.

Жалпы, Қазақстан дипло­маттарының беделді ұйымдардың мінберінде сөз сөйлеуі – халық­аралық қоғамдастық үшін Ор­талық Азияның даусы маңызды екенін аңғартады.

Қ.Тоқаев таяуда Қазақстан Тә­уелсіздігінің 30 жылдығын ке­зең-кезеңге бөліп, әрбір он жыл­дық атқарған миссиясы тұр­ғы­сынан ғасырдың жүгін арқа­лап тұрғанын мәлімдеген еді. Пре­зи­дент айтқандай, үшінші он жы­л­дықта мемлекетіміз шын мәнін­де, кемеліне келіп, әлемдік сая­саттың төріне озғаны рас.

Негізінде, халықаралық ынты­мақ­тастықтың ілгерілеуіне үміт арттырған жыл басы пандемияға ұласты. Өз мемлекетімен әлек болған басшылар шекараны жабу секілді аса қиын шешімді қабылдауы керек болды. Індетпен күресте қауіпсіздік шараларын енгізерде бір-біріне қарайласты, тәжірибе алмасты. Президенттің баспасөз хатшысы Берік Уәли жақында «Егеменге» берген сұхбатында Қ.Тоқаевтың биыл 9 халықаралық жиынға қатысып, телефон арқылы 30-дан астам елдің басшыларымен сөйлескенін мәлімдеді. Дәл осындай қиын-қыстау сәтте сыннан сүрінбей өту үшін Қазақстан алыс-жақын шет мемлекеттермен арадағы ын­тымақтастықты сақтап қалуға ерекше көңіл бөлді.

Биыл, сондай-ақ Қазақстан Республикасының «2020-2030 жылдарға арналған сыртқы саясат тұжырымдамасы» бекітілді. Онда «сыртқы периметрде мем­лекеттің, бизнестің, әрбір азамат­тың мүдделерін ілгерілету мен қорғауға назар аударуды күшейту қажет» деген жолдар бар.

Мамыр айында Еуразиялық экономикалық одаққа (ЕАЭО) мүше елдердің президенттері видео­конференция арқылы өт­кіз­ген жиында Қ.Тоқаевтың ұйым­ның алдағы бес жылға арналған да­му стратегиясының  жобасы­на қатысты «ел үкіметтері мен парламентінің дер­бестігін шек­тейді» деп, құ­жатты қайта қа­рау керек екенін айтқаны көп­тің көңілінен шық­қаны есімізде. Сондай-ақ еліміздің сыртқы саясат ведомствосы Ре­сей Федерациясы Мемлекеттік Думасының Білім және ғылым жөніндегі комитетінің төрағасы Вячеслав Никоновтың сөзіне қатысты ұстанымын да нота ар­қылы жеткізді. Мұны соңғы кезде ресейлік саясаткерлердің Қазақстанға қатысты арандату­шылық әрекеттерінің жиілеп кетуіне байланысты жасалған қа­дам деп түсінеміз. Сәуірде Қытай сайтында жарияланған «Қазақстан неге Қытайға оралуды қалайды?» деген сипаттағы мақала да наразылық нотасына түрткі болған-ды.

Жалпы, технологияның, әлеу­­меттік желінің дамуымен халықаралық ынтымақтастық саласындағы ақпараттық кеңістік жылдан жылға шиеленісіп келе­ді. Бос қаңқу сөз бен араздық тудыруға тырысатын пікірлерді бақылау мүмкін емес. Осылайша ел арасында өзге мемлекеттерге қатысты теріс ой да қалыптасып жатады. Халықтың көңіл күйі мен пікірі сыртқы саясатқа әсер етпей қоймайды. Сол себепті де наразылық пен алауыздық тудырған мәселелерге қатысты жылдам әрекет еткен маңызды.

Пандемия халықаралық ынты­мақтастық саласында біршама қиындық тудырғанымен, індет­тің өршуі елдер арасындағы адам­гершілік, мейірім секілді құн­ды­лықтарды қайта жандандырды. Гуманитарлық көмек дегеннің өзі, ағылшын тілінен аудар­ғанда адамгершілік қағи­дасына сүйенеді. Көмек жіберу­дегі негізгі мақсат өзіңнің жо­март­тығыңды көрсету емес, қиын жағ­дайда қалғандарға риясыз ниетіңді білдіру. Қазақстанға қан­шама ел, халықаралық ұйым­дар мен қайырымдық қорлар гума­нитарлық көмек жіберсе, еліміз де шамасы келгенше өзгеге қол ұшын созып, жәрдемін аямады.

Биылғы айтулы оқиғалардың ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымы­ның 75 жылдық мерейтойын ерекше атап өтуге болады. Қасым-Жомарт Тоқаев БҰҰ Бас Ассам­блеясы 75-сессиясының жал­пы саяси дебаттарында сөй­леген сөзінде дағдарыстан шығу­дың жолдарын қарастырып, бір­қатар ұсыныс білдірді. Әлем елдерінің халықаралық қоғам­дастықтағы орнын нығайта түсуде Президент Қасым-Жомарт Тоқаев аз уақыттың ішінде көп еңбек сіңірді. Бұл саладағы жұ­мыстардың нәтижелі болуына Қасым-Жомарт Тоқаевтың халық­аралық қоғамдастықтағы жеке басының беделі де зор ық­палын тигізгені анық

Осы орайда, еліміздің ха­лық­аралық саясаттағы бас ве­дом­ствосының бір жылдық жұ­мысына да тоқталып өтсек. Биыл халықаралық аренадағы басты жетістіктің бірі – Қайрат Әбдірахмановтың ЕҚЫҰ-ның Аз ұлттар істері жөніндегі Жоғарғы комиссары лауазымына сайлану екені сөзсіз.

Қазақстандық дипломат Қай­рат Әбдірахманов ЕҚЫҰ-ның Аз ұлттар істері жөніндегі Жоғарғы комиссары лауазымына сайланды. Бұл бейбітшілік пен келісімнің қа­зақстандық үлгісі әлемдік дең­гейде мойын­далғанының дәлелі.

Қайрат Әбдірахманов шетел саясаткерлеріне белгілі, ди­­п­ло­матиялық ортада өзін қалып­­тастырған тұлға. Ол Сырт­қы істер министрі, Қазақ­стан­ның БҰҰ-дағы өкілі, соны­мен бірге ЕҚЫҰ-дағы Қазақ­станның өкі­лі қызметін атқарды. Елші ре­тінде Әбдірахманов әр жылдары Израильде, Ауст­рияда жұмыс істеген.

Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының жар­ғысына сәйкес, Жоғарғы комиссар өз еліндегі бүкіл лауазым­дар­дан босатылып, тәуелсіз жұ­мыс істеуі керек. Сол себепті Қай­­рат Әб­дірахманов Швеция Король­дігін­дегі Төтенше және Өкілетті елшісі қызметінен, Қа­зақ­станның Дания Король­дігін­дегі Төтенше және Өкілетті елшісі қызметін қоса атқарудан босатылды.

Сыртқы істер министрлігінің биыл атқарған жұмыстарының ішінде шоқтығы биік тұрған – өлім жазасынан бас тарту жө­ніндегі хаттамаға қосылу. Нақ­тырақ айтсақ, Сенат күні кеше ғана Азаматтық және саяси құ­қықтар туралы халықаралық пактінің өлім жазасынан бас тар­туға міндеттейтін екінші фа­культативті хаттамасын ратификациялады. Соған сәйкес, бұдан былай елімізде өлім жазасы алынып тасталды.

Айта кетерлігі, бұл баста­ма­­ны Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев көтерген болатын. Биыл Президент БҰҰ Бас Ассамблеясы 75-сес­сиясының жалпысаяси дебаттарында сөй­леген сөзінде осы мәселеге ерекше тоқталды.

«Өмір сүруге және адам­ның қадір-қасиетіне деген ір­гелі құқықты жүзеге асыру мақ­сатында Өлім жазасынан бас тар­туға бағытталған азамат­тық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің екін­ші факультативті хаттама­сына қосылу жөнінде шешім қабыл­дадық», деген еді Қ.Тоқаев.

Бұдан бөлек, еліміз бірқатар халықаралық ұйымға төр­аға­лық етті. Мәселен, қыр­кү­йекте Сыртқы істер министрі Мұх­тар Тілеубердінің төр­аға­­лы­­ғы­­мен Азиядағы өзара іс-қи­­мыл және сенім шаралары ке­ңесіне (АӨСШК) мүше мем­ле­кет­­тер­дің Сыртқы істер ми­нис­­тр­лері кеңесінің бейнеконферен­ция форматында отырысы өтті. Кездесуде АӨСШК-тегі төр­аға­лық Тәжікстаннан Қазақ­станға табысталды.

Сондай-ақ Теңізге шығар жолы жоқ дамушы елдер тобы­ның (ТШЖДЕ) жыл са­йынғы министрлер арасындағы отырысы өтті. Қазақстан 2020-2021 жылдарға ар­налған ТШЖДЕ тобының жаһандық төрағасы болып сайланды. Кездесу қорытындысы бойынша топ елдерінің проблемаларын, оның ішінде әлемдік нарықтардан алыстығымен және транзиттік ел­дерге тәуелділігімен бай­ла­ныс­ты проблемаларды ше­шу­дегі прогресті жеделдету жө­­­ніндегі Жол картасы қабыл­данды. Қазақстан төраға­лы­ғының баста­масымен жасал­ған құжат 2024 жылға дейінгі кезең­де осы міндеттерді жедел іске асыру үшін бар­лық мүд­делі тараптардың күш-жі­герін біріктіруге ықпал етеді.

Биылғы жұмыстар­дың бір парасы коронавирус пандемиясынан зардап шеккен отандастарымызға көмек қолын созуға арналды. Мәселен, індет өршіп тұрған кезде Сыртқы істер министрлігінің тікелей қол­ғабыс көрсетуімен 30 мың­нан астам азаматымыз елге оралды. Ведомствоның ұйым­дас­тыруымен 380 рейс арқылы шет­елдерде қалып қойған қазақ­стандықтар елге келді. Сани­тарлық авиация Денсаулық сақ­тау министрлігімен бірлесіп, ден­саулық жағдайына байланысты көмекке мұқтаж 29 азаматымызды әкелді.

Меруерт БҮРКІТБАЙ,

Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,

«Egemen Qazaqstan»