Жер бетінде ең көп таралған металл саналатын алюминий – өнеркәсіпке қажетті негізгі шикізат. Бұл металл бокситтен алынады. Ал Қазақстан боксит қоры бойынша әлемде 12-орынға ие. Оның біздегі қоры шамамен 365 млн тоннаға тең. Сөйте тұра, Қазақстан жоғары деңгейде қайта өңделген алюминийге мұқтаж.
Біздің ел өңделген алюминий өнімдерін шетелден импорттайды. Сауда және интеграция министрлігінің ресми мәліметіне сүйенсек, 2020 жылғы қаңтар-қазан аралығында алюминий қаптамаларының импорты 32,4 млн АҚШ долларын құраған. Бұл 2019 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 6,1 пайызға аз. Сол секілді алюминий сымының импорты 20,2 млн АҚШ долларына тең болған. Аталған көрсеткіш бір жыл бұрынғы деңгейден 11,5 пайызға жоғары. Шетелден әкелінетін металл конструкциялардың импорты да 14,2 пайызға ұлғайып, өткен жылдың қаңтар-қазанында 18 млн АҚШ долларын құрады.
Сарапшылардың айтуынша, импортқа тәуелділіктің бірден-бір себебі – ел ішінде өндіріс орындары жетіспейді. Қазақстанда бастапқы алюминий өндіретін жалғыз кәсіпорын бар. Бұл – Павлодардағы Қазақстан электролиз зауыты.
«Қазақстан электролиз зауыты» АҚ деректеріне сүйенсек, 2019 жылы кәсіпорында 263 мың тоннадан астам бастапқы алюминий өндірілген. Өнімнің 90 пайызға жуығы экспортқа кетеді екен. Негізгі сатып алушылар – Түркия, Грекия, Өзбекстан және Грузия. Жалпы, зауыт іске қосылған сәттен бастап 2,5 млн тоннадан астам бастапқы алюминий өндірген.
«Қазақстанда жоғары деңгейдегі қайта өңдеу өнімдері өндірісін ұйымдастыру ұзақ уақытты алады және көп шығынды талап етеді. Яғни, экспортқа шығару үшін көлік шығындары, білікті мамандар мен технологиялардың жетіспеушілігі секілді мәселелер қолбайлау. Алайда ол өзін толығымен өтейді. Қазақстан аумағында машина жасау, электронды өнеркәсіп салаларының әлемдік деңгейдегі алыптары үшін жиынтықтауыштар мен бөлшектер өндірісін ұйымдастыру үлкен әлеуетке ие. Сонымен бірге өндіріс барысында алюминий компоненттері көп қолданылатын IT өнімдері, электромобильдер және жасыл технологияларға да басымдық берілуі керек», деп хабарлады Сауда және интеграция министрлігі.
Сондықтан Қазақстанда алюминийдің жоғары деңгейде өңделген өндірісін қамтамасыз ету қажет. Себебі Қазақстан қазірдің өзінде негізгі үлесі шетелден жеткізілген алюминийден жасалған бөлшектер құрайтын өнімдер экспортын жандандыруда. Мәселен, 2020 жылдың он айында елімізде құрастырылған жеңіл автомобильдердің экспорты 98 млн АҚШ долларын құраған немесе 5 422 көлік шетелдіктерге сатылған. Бұл 2019 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 2,7 есе көп. Сондай-ақ жылжымалы құрам бөліктерінің экспорты өткен жылдың қаңтар-қазанында 88,9 млн АҚШ долларына тең болды. Бір жыл бұрынғы жағдаймен салыстырғанда өсім 82,3 пайызды құраған.