Келешекте шикізат тапшылығы байқалады

Тау-кен өндіру және тау-кен металлургия кәсіпорындары қауымдастығының ақпаратына сәйкес, жоғарыдағы мәсе­ле­ні ескеріп, Қазақстанның бағалы ме­талл өндірушілері геологиялық барлау мен алтын өндіруді мемлекеттік тұр­­ғыда дамытуға арналған салық ша­­ра­ларының тұжырымдамасын ұсын­ды. Қауымдастықтың атқарушы ди­­рек­торы Ғани Сағиевтің айтуынша, арнайы зерттеу арқылы алтын өн­ді­рісі мен оны өңдеу ісінің отандық эко­номикаға және әлеуметтік дамуға тигіз­ген оң әсері бағаланды. Статистика көр­сеткендей, алтын өндіру өнеркәсібі өн­ді­рістік циклдің әр кезеңінде қосылған экономикалық құнды қалыптастыру арқылы ұлттық экономиканың дамуына тікелей әсер етіп келеді. Айталық, қауымдастықтың есептеуі бойынша 2019 жылы өнім шығарудағы тікелей үлес 1,5 млрд теңгеге жетті. Еліміздің ІЖӨ-де былтыр оның көлемі 618 млрд теңге мөлшерінде байқалып, 2019 жыл­дың қорытындысына сәйкес, тікелей салық салымы 133 млрд теңгені құрады.

«Қазақстанның ішкі нарығында ал­тын­ға сұраныс жоғары емес. Үндістан және Қытай сынды мемлекеттерден бас­ты айырмашылығымыз, елімізде алтын­ның тұтыну көлемі мардымсыз. Тұ­тас­тай алғанда, бізде бұл бағалы ме­­талл зергерлік бұйымдарды да­йын­­дауға көп пайдаланылады. Десек те Қазақстанның алтынға деген әлемдік инвестициялық сұранысты қанағаттандыруға қауқары жеткілікті. Алтын өндірісінің қымбат­та­ғанына қарамастан бұл металл құнды­лы­ғын жоғалтқан жоқ, сондай-ақ жоғары сұраныс сақталып отыр. Алтын өндірісі және оны өңдеу ісі әлі де пайдалы сала болып қалатыны даусыз», деді Ғ.Сағиев.

Оның сөзіне сүйенсек, егер де гео­ло­гия­лық барлауға инвестицияларды ынталандыру үдерісін қазір бастамаса, 10-12 жылдан кейін елімізде алтын өндірісіне қажетті шикізат қалмауы мүмкін.

Бүгінде геологиялық барлауға инвес­ти­циялардың жеткілікті деңгейде тартылмай келе жатқаны байқалады. Аталған бағытқа инвесторлардың іскерлік қы­зы­ғушылығы төмен. Атап айтқанда, юниорлық (шағын) компаниялардың барлауға қаржы жұмсауға ынтасы жоқ. Өйткені қолданыстағы реттеушілік және салықтық режімдер саланың әлеуетін то­лыққанды іске асыруға мүмкіндік бер­мейді.

«Юниорлар (шағын компаниялар) нарығын дамыту үшін қолайлы ортаны қалыптастырып, ашылып жат­қан мүмкіндіктерді пайдаланып үлге­руіміз қажет деп санаймыз», деген қа­уым­дастықтың өкілі алтын өндірісін ынта­ландырудың фискалды шараларын ұсынды.

Мәселен, аталған тұжырымдамада егер де белгілі бір аумақтың рента­бель­ділігі төмен немесе шығынды екені анық­тал­са, сол секілді басқа келісім­шарт­тар шеңберінде алынған кірістерге қарсы өндіру қолданылмайтын, геоло­гиялық барлау шығыстарын шегеруге мүмкіндік беретін ережелерді енгізу ұсынылды. Сонымен қоса геологиялық барлау шы­ғын­дарын кейінге шегеруге және мұндай шы­ғыстарға талап қою мерзімінің қол­да­нылмауын көздейтін баптар Салық кодексінде қарастырылса артық болмайды деді бағалы металл өндірушілері. Бұдан бөлек Ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар бойынша шығыстарды нақты орын алған кезеңде шегертіп, Ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар негізінде туындаған шығыс­тардың нәтижесінде пайда болатын шығындарға байланысты талап қою мерзімінің күшін жою ұсынылды. Сондай-ақ геологиялық барлау ке­зеңінде салық төлеушілерге салықтық демалыстар беретін, сол секілді салық төлеушілерге қосымша шы­ғыс­тарды шегерімдерге, яғни саланы ынта­ландыру үшін үстеме шығыстарды шегерімге жатқызуға мүмкіндік беретін тетікті енгізу ұсынысы айтылды.

Мүдделі тараптың айтуынша, ұсы­ныл­ған фискалды бастамалар эко­но­ми­каға айтарлықтай мультип­ли­кативті әсер беруі мүмкін. Нақты айтқанда, аустралиялық әдіс негізінде есептесек, тауар өнімін шығарудағы тікелей әсері 139 млрд теңгені құраса, канадалық әдіс бо­йынша бұл сома 626 млрд теңгеге көп. Тиісінше 1775 және 8015 жұмыс орны ашылады. Халықтың табысы айтарлықтай өсіп, салық түсімдері артады деген сенімде салалық қауымдастық.