Ардан аттаған алаяқтар аңқау елді сан соқтырып жүр

– Статистикаға сүйенсек, алаяқ­­тық әрекет көбейіп отыр. Азаматтар алаяқтардан сақ­тан­бай, көңілі қалағанын заң­сыз жол­мен алу үшін әп-сәтте сақ­та­нудың қажет екенін ұмытып кетеді. Сондай істердің бірі №2 Атырау қалалық сотында Қыл­мыстық кодекстің 190-бабының 1-бөлігінде көзделген қылмыстық құқық бұзушылықты жасаған аза­матшаға қатысты қаралды. Сот­та күдіктінің материалдық жағ­­дайын жақсартуды көздегені анық­талды. Осы мақсатын іске асыру үшін алаяқтық ниетпен жәбір­ленушінің сеніміне кіріп, банк­тен 50 млн теңге несие алып беремін деп жалған айтқан. Сөй­тіп танысының 2 млн 300 мың теңгесін иемденіп алған, – дейді об­лыстық соттың баспасөз хатшы­сы Боранбай Ғалиев.

Сот отырысында күдікке ілін­ген азаматша кінәсін мойындап, процестік келісім жасауға өті­ніш білдіріпті. Бірақ сот үкі­мі­мен күдікті тағылған айыпқа сәй­кес кінәлі деп танылыпты. Де­ген­мен, алаяқтық әрекеті д­әлел­ден­ген азаматшаның онша ауыр емес санаттағы қылмысты жаса­ғаны ескеріліп, 1 жыл мер­зімге бас бостандығын шектеу жазасына сотталды. Ал жәбір­лену­шінің азаматтық талабы қанағат­тандырылды.

Бұл – сотта қаралған көп іс­тің бірі. Облыстық полиция де­партаменті бастығының орынбасары, полиция полковнигі Болат Көшқалиевтің мәліметін­ше, былтыр өңірде 1230 алаяқтық қылмысы тіркеліпті. Рас, алдың­ғы жылмен салыстырғанда, 59 қылмысқа немесе 4,6 пайызға төмендеді. Алаяқтық қылмыстың арасында интернет желісінде жасал­ған 640 дерек бар. Бұрнағы жылы осындай 466 дерек тіркелгенін ескерсек, мұндай қыл­мыстық әрекет 37,3 пайызға өсіп отыр.

– Полиция департаментінің қыз­меткерлері интернеттегі алаяқ­тық қылмыстардың алдын алу үшін үш арнайы бейнеро­лик дайындап, әлеуметтік желі­лер арқылы таратылды. Соны­мен қатар, тұрғындар көп шоғыр­ланатын орындар мен қоғам­дық автокөліктерге буклеттер ілініп, интернет алаяқтықтан сақтанудың жолдары насихатталып келеді, – дейді Болат Көш­қалиев. – Өйткені интернеттегі алаяқ­тықтың көп кездесетін түрі – пәтерді жалға беру, онлайн несиелер рәсімдеу, «Доход­ный бизнес», «Колеса КЗ» парақша­ла­рында автокөліктің қосалқы бөлшектерін сату, жұмысқа орналас­тыру. Бұған қоса, алаяқ­тар Instagram, Facebook, Olx парақ­шаларында түрлі киім-кешек сату, ұтыс ойындарын ой­­нату, жұмысқа орналас­ты­ру, ақ­­шаны екі есе көбейтіп бе­ру жө­нінде жарияланған жарнама­мен алдайды.

Оның айтуынша, осындай жал­ған мазмұндағы жарнамаға алданған 122 дерек анықталыпты. Ал OLX.kz-те пәтерді жалға беру немесе сату, ұялы телефон, ноут­бук секілді электроникалық заттарды, тон, былғары тон және өзге де киімдерді сатуға қатысты 89 дерек тіркеліп отыр. Kolesa.kz сайтында автокөліктерді немесе олардың бөлшектерін сататын 62 жалған ақпарат жарияланыпты. Krisha.kz-те – 7, WhatsApp мес­сенджерінде түрлі чаттар ашып, ақшаны екі есе көбейтіп бе­руге уәде еткен – 98, Telegram-да – 8, Вконтакте парақшасында – 14, Qiwi әмиянда 57 дерек тіркеліпті. Тіпті микрокредиттік ұйымдар арқылы басқа тұлғаның атына 16 несие рәсімделіпті. Бұлар­дан өзге интернет желісінде алаяқтық жасау бойынша 167 дерек белгілі болып отыр.

– Алаяқтық қылмысқа қатыс­ты қиын мәселенің бірі – орта дәрежедегі алаяқтық қылмысын жасаған қылмыскерлердің қо­ғам­нан оқшаулауға жатпайтын негізбен жауапкершілікке тар­тылуы. Ішкі істер министр­лігі осыны ескеріп, Бас прокура­тураға Қылмыстық кодекстің 190-бабындағы «бірнеше мәр­телік» белгісін ауыр қылмыс сана­­тына жатқызу бөлігіне өзге­ріс енгізу туралы ұсыныс берді. Осыған орай 2019 жылғы 21 қаң­тарда Қылмыстық кодекс­ке өз­геріс енгізіліп, сол жылғы 2 ақ­панда заңды күшіне енді, – дейді Б.Көшқалиев.

Қоғам болған соң қылмыс жа­сал­май тұрмайды. Алайда, қыл­мыс­тың алдын алудың пәрмені қан­дай? Полиция департаменті бас­шысы орынбасарының айтуына қарағанда, былтырғы ақпан, тамыз, қазан айларында облыс аумағында ақпараттандыру және байланыс саласындағы құ­­қық бұзушылықтардың жолын кесу, ашу, сондай-ақ, еркін айна­лымда тыйым салынған өнім­дерді заңсыз даярлайтын, кө­бейтетін, тарататын адамдарды анықтау мақсатында жедел-про­филактикалық іс-шаралары жүргізіліпті. Алайда, тіркелген қылмыстық істердің ашылуына кедергі келтіріп отырған жайт та бар. Мәселен, алаяқтық қылмысы аны­қталған күдіктілердің кейбі­рі еліміздің өзге облыстары­нан, тіпті көршілес Ресей Фе­дера­­ция­сынан болып отыр. Был­тыр ел аумағында төтенше жағ­дайдың енгізілуіне байланыс­ты іссапарларға шығуда қиындықтар кездесіпті.

– Былтыр алаяқтық құ­қық бұзу­шылық жасағаны үшін 208 күдікті қылмыстық жауапкер­шілікке тартылды. Оның ішінде 85 күдіктіге қатысты қозғалған қыл­мыстық істер сотқа жолдан­ды. Ал 123 адамға қатысты қыл­мыс­тық істер ақталмайтын негіз­дер­мен тоқтатылды, – дейді Б.Көшқалиев.

«Дәніккеннен құныққан жаман» демекші, алдау-арбаумен «табыс» табатын алаяқтардың араны ашылып барады. Алаяқтар құр­банын аз ақшаға емес, миллиондарды құрайтын қаржыға «отырғызады». Мәселен, полиция қызметкерлеріне был­тырғы 22 желтоқсанда Атырау қа­ла­сының 29 жастағы тұрғыны алаяқ­қа алданғаны туралы шағым түсіріпті.

– Шағымданушы 3 бөлмелі пәтер алып беремін деген 38 жас­тағы азаматшаның сөзіне сеніп, 2 млн теңге қаражатын берген. Нәтижесінде пәтерден де, ақша­сын қайтарудан да үмітін үз­ген жәбірленуші алаяқтың торы­на түскенін аңғарған. По­ли­ция қызметкерлері жедел-тер­геу іс-шарасын жүргізіп, атал­ған қыл­мысты жасады деген кү­дік­пен 38 жастағы азаматшаны ұстады. Қазір күдіктіге қа­тыс­ты Қылмыстық кодекстің 190-бабының 2-бөлігімен сотқа дейінгі тергеу жүріп жатыр, – дейді полиция департаменті бас­пасөз қызметінің өкілі Гүл­нәзира Мұқтарова.

Жалпы, былтыр алаяқтық қылмысынан тек аса ірі мөлшерде келтірілген залал түріне қатысты 10-ға жуық дерек тіркелді. Мәсе­лен, сол жылғы ақпанда өңір поли­цейлері салымшыларды ал­да­ған «НұрАлиКапитал» ЖШС құ­рылтайшысына халықаралық із­деу жариялаған екен. Ал маусымда күдікті Алматы қаласында ұсталды.

Желтоқсанда Полиция де­пар­­та­ментіне тұрғындардан жа­уап­кершілігі шектеулі серік­тестіктердің бірінің директорына қатысты 40-тан астам арыз түсті. Арыз берушілер оның ай сайынғы пайыздық мөл­шер­­­лемемен ақша қаражатын (актив­терді) айналысқа салуды ұсынған алаяқтық әреке­ті туралы шағымданды. Дирек­тор­дың жәбірленушілерге 300 млн теңгеге жуық мате­риал­дық залал келтірілгені анық­­талыпты. Сондай-ақ, поли­ция департаментінің тергеу бас­қармасы «QI-Trade Kazahstan» ЖШС-не қатысты қаржы пирамидасын құру дерегімен қыл­мыстық істі тергеп жатыр.

Міне, Атырауда өзгенің ала жібін аттамаған ақкөңіл жандарды алдап, тақырға отырғызған алаяқтық әрекеттердің бір парасы осылай өріліп отыр. Құ­қық қорғау органдары ардан ат­таған алаяқтарды ұстағанмен, ауырдың үсті, жеңілдің астымен жүріп, жеңіл табыс табуға құныққан арсыздардың қарасы азаяр емес.

Атырау облысы