Сын-қатерге сыр бермеді

Коронавирус пандемиясының жа­һан­дық экономиканы офлайн ре­жім­нен онлайн режімге ауысу үдерісін же­дел­деткені рас. Мұның бәрі еңбек нары­ғындағы өзгерістерге жол ашты. Қа­лып­тасқан жағдай мемлекеттерді қолда бар инфрақұрылымды қысқа мерзімде жаң­ғыртуға мәжбүр етті. Осылайша, кей­бір мамандықтарға сұраныс артты да, кей­біріне деген сұраныс төмендеді. Енді бірі нарықтағы позициясынан мүлдем айы­рылып қалды.

Қазақстанның еңбек нарығы ішкі және сыртқы факторларға тәуелді екені бе­сенеден белгілі. Ал мұндай тә­уел­­ділік нарықтың дамуын тежейді. Сон­дай-ақ әлемдік үрдістермен ара­д­ағы тең­ге­рім­сіздік сақталады. Бұл Қазақ­станда жұ­мыс­сыз азаматтарды әлеу­мет­тік қорғау сала­сында шешілмеген мәсе­ле­нің көп еке­нін көрсетеді.

«Біріншіден, біздің елде әлеуметтік төлемдердің мөлшері төмен. Демек жұ­мыссыз халық жеткілікті деңгейде қор­ғал­майды. Төлем төмен болғандықтан, адамд­ар жұмыспен қамту қызметіне жү­гін­бейді де. Соның салдарынан жұмыссыздық деңгейіне объективті баға беру қиын. Пандемия кезінде бай­қал­ғандай, 2020 жылдың сәуір айында жұ­мыс­сыздық бойынша жәрдемақы алуға 2,5 млн-нан астам өтініш берілген.

Екіншіден, Қазақстанда өзін-өзі жұ­мыспен қамтыған халықтың үлесі жоға­ры. Көрсеткіш жұмыспен қамтылған ха­лық­тың төрттен біріне тең. Бұл ретте өзін-өзі жұмыспен қамтығандардың шама­мен 40 пайызының айлық табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен.

Үшіншіден, еңбек ресурстарының ұтқырлығы төмен. Әңгіме жұмыс күші мол өңірлер пен жұмыс күші жетіспейтін аймақтар туралы. Біріншісіне оңтүстік өңірлер, екіншісіне солтүстік аймақтар жатады. Олардың арасындағы еңбек көші-қоны тым бәсең. Пандемия кезінде бұл жағдай азаматтардың қозғалысына қо­йылған шектеулерге байланысты тіпті на­шарлай түсті», дейді FinReview.info сарап­шылары.

Соған қарамастан, өндірістік күштер экономика дамуының негізгі факторы болып қала береді. Алайда әлемдік экономиканың даму үрдістеріне түзету енгізген сыртқы сын-қатерлер осы бір артықшылықтың өзін жойып тынуы мүмкін. Былтырғы тоқырау кезеңінде осыған анық көзіміз жетті. Өйткені Қа­зақ­станның еңбек нарығы үшін 2020 жыл­дың күрделі кезең болғанын жақсы бі­леміз. Көптеген кәсіпорын өз қыз­ме­тін тоқтатты. Кейбірі локдауннан кейін қалпына келе алмады. Мұны өнеркәсіп өндірісінің, құрылыс секторы мен қызмет көрсету саласының жай-күйін сипаттайтын іскерлік белсенділік индексі де дәлелдеп отыр. Аталған индекс 2020 жылдың екінші тоқсанының басында 37,2 пунктке дейін төмендеді. Мұндай жағдай соңғы рет 2017 жылдың сәуірінде орын алған еді.

«Жағдайдың күрделілігіне қара­мас­тан, жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар орташа атаулы жалақыны 26,8 пайызға өсіре алды. Ең жоғары өсу қар­қыны өнеркәсіптік өңірлерде – Қызылорда, Атырау, Ақтөбе облыстарын­да тіркелді. Бұл мұнай бағасының қым­бат­тауымен және теңге/доллар айыр­бас бағамының өсуімен байланысты, әл­бет­те», делінген FinReview.info зерт­те­уінде.

FinReview.info мәліметінше, Қазақ­стан­да жұмыспен қамтылған халық­тың саны 3,5 млн адамды құрайды. Оның 31 пайызы білім беру саласында, 19 па­йызы өнеркәсіпте, 13 пайызы денсаулық сақтау саласында, 12 пайызы мемлекеттік басқаруда, 7 пайызы көлік саласында, 6 пайызы саудада, 5 пайызы құрылыста, 3 пайызы қаржы саласында жұмыс істейді. Яғни жұмыс істейтін халықтың 75 па­йызы білім беру, өнеркәсіп, денсаулық сақтау және мемлекеттік басқару салаларында шоғырланған. Ал бұл экономика құрылымына сәйкес келмейді. Төрт саланың ішінен тек өнеркәсіп қана орташа атаулы жалақыны орташа рес­пуб­ликалық мәннен жоғары деңгейде қамтамасыз ете алады. Ал қалғанының бұған қауқары жетпейді.

«Қаржы және сақтандыру қызметі сала­сындағы ең жоғары орташа атаулы жалақы – 387 304 теңге. Одан ке­йінгі орында кәсіби, ғылыми және тех­ни­калық қызмет (335 мың теңге), ақ­па­рат және байланыс саласы (289 мың теңге), өнеркәсіп (284 мың теңге), көлік (252 мың теңге) және құрылыс салалары (252 мың теңге) тұр. Осы салалардың барлығында 1,2 млн қызметкер жұмыс істейді. Бұл барлық жұмыспен қамтылған халықтың 35 пайызына тең», дейді FinReview.info сарапшылары.