Дүйсекеевтің дара жолы

Осыдан бес жыл бұрын асыл аға жетпіс жасқа толып, газет тапсырмасымен сұхбат алуға бардым. Қыркүйек айы болатын, екеуміз аталған оқу орнының алдында отырып әңгімелестік. Сонда ол кісі өзінің балалық шағынан бастап, өнерге келуіне мұрындық болған ағалары, қатарластары, жалпы өмір туралы салмақты сөз өрбітті. Сол кездесу маған да жылы әсер қалдырды. Биыл ұлттық музыка өнерінің дамуына зор үлес қосқан ардақтың азаматтың туғанына 75 жыл толды. Иә, туғанына... Былтыр жазда әлемді жайлаған індеттің кесірінен халқымыз парасатты перзентінен көз жазып қалды.

Сол сұхбат үстінде ол кісі: «Жас кү­німде мені өнерге ба­ғыттаған ешкім болмады. Бірақ Сыр елі жыраулық пен тер­мешілік өнердің туы тігілген жер ғой, содан ба жыршылар ауыл-ауылды аралап, өнер көр­сететін. Солардың таңды-таң­ға ұрып айтатын қисса-дас­тан­дарын әкемнің тізесінде отырып тыңдаушы едім. Сол әуезді үн бала кезімнен құлағыма сіңіп қалды. Жыршылар кеткеннен кейін әкемнің қамшысын домбыра секілді қолыма алып, сабалап отырамын. Соны көрген әкем бірде домбыра жасатып әкелді. Бес жасымда ол кісі дүние салып, барлығы ұмытылды. Алғаш мектеп табалдырығын ауыл­да аттадым да, екінші сы­ныпты ағам Алматыға әкеп оқыт­ты» деп өткен күндерді сағы­нышпен еске алды.

Кеңес аға мектепте оқып жүр­геннен күй шығарып, ән жаза бастаған. Орта мектепті үздік аяқ­тағаннан кейін, әке орнына әке болып жүрген үлкен ағасы атақты Ахмет Жұбановқа алып барады. Өнертанушы ғалым жас өреннің өнерге деген талабын байқап, «Мені тыңдасаң, алдымен музыкалық училищеге барып оқыған жөн, іргелі білім аласың» деп батасын береді. Сөйтіп, абыз ақсақалдың батасы­мен сол кездегі Чайковский атын­дағы училищеге түсіп, одан кейін консерваторияны тәмамдайды.

Оның алғашқы еңбек жолы Алма­тыдағы халық шығар­ма­шылық үйінен бас­тап, кейін «Гүлдер» ансамблінің бас ди­рижері және музыка жетек­шісі, содан соң «Қазақконцерт» бірлестігінің музыкалық жетек­шісі, Қазақстан Мемлекеттік телерадиосы эстарадалық-сим­фониялық оркестрінің көркемдік жетекшісі – бас дирижері секілді абыройлы қызметтерді атқарды. Ол кісі Қазақ телевизиясы му­зыкалық бағдарламаларының бас редакторы болған жылдары «Тамаша», «Халық − талант қайнары», «Шабыт», «Жастарға арналған музыкалық кештер», «Музыка әлемінде» деген бағ­дар­ламалары ел сүйіп көретін ха­барға айналды.

Жалпы халқымыз компози­торды елге кең тараған әсем ән­­дерімен жақсы біледі. Бұл жа­йын­да автордың да өз айтқаны бар.

«Консерваторияны тәмам­дағаннан кейін ән жаза бастадым. Жазған әндерімді алып, үл­кен ақындарға барамын. Ол кісілер әнімді тыңдап, ұнатады да: «Жақ­сы, бала. Сөз жазып бе­ремін, ертең кел» деп шығарып салады. Ертеңіне барсам жазған өлеңі көңілімнен шықпайды. 1975 жылы Қазақстан Композиторлар одағының төрағасы Еркеғали Рахмадиев жас композиторлар мен жас ақындарды шақырып, кездесу ұйымдастырды. Сон­да мен жалындап тұрған жас ақын­дар Шөмішбай Сариев және Жа­расқан Әбдірашевпен таныс­тым. Шөмішбай менімен ерінбей көп жұмыс істеді. Әлі күнге дейін алдымен шығарманың му­­­зы­касын жазамын. Сосын сол идея­ны ақынға айтып, әр жол­дағы буынға дейін түсіріп берем. Мәтін көңілден шықпаса, бас­қа нұсқасын жазамыз. Осыған Шө­мішбай шыдады. Сөйтіп, екеу­­­м­ізден ел сүйіп тыңдайтын әсер­­­лі әндер жарыққа шықты», деді.

Бүгінге дейін талантты тұл­ғаның екі жүзден аса әні бар болса, соның дені екі өнерпаздың шығармашылық бай­ланысынан туған екен. Мәселен, Шөмішбай ағамыз сөзін жазған «Өкінбе сен», «Сәлем саған, туған ел», «Ға­шық­тар жыры, «Еркеледің сен», «Ойлан балам», «Домбыра туралы баллада», «Қа­ра­ғым-ай» және тағы басқа әндерін хал­­­қымыздың сүйікті әншілері Роза Рым­­баева, Мақпал Жү­нісова, Нағима Есқа­­лиева, Ақ­жол Мейірбеков, Сем­бек Жұма­­ғалиев, Нұрлан Өнер­баев шы­райын келтіріп орындап, тың­дарманға жеткізе білді. Сон­ымен бірге композитордың сим­фониялық оркестрге арнаған шы­ғар­малары қатарында «Жа­лаң­төс батыр» симфониялық поэма картинасы, «О, дүние» кан­татасы, «Жыл мезгілдері» романстар топтамасы, «Мәди», «Ақ­қу Жі­бек» мюзикілі мен «Ал­дар көсе» операттасы секілді бірқа­тар туындылары ұлттық музы­ка­­мыздың қазынасын байытқан сү­белі дүниелер деп айтуға болады.

Кеңес аға 2007 жылдары Ал­ма­ты­дан астанаға қоныс ауда­рып, Қазақ ұлттық өнер универ­ситетінде еңбек етті. Арқаның сайын даласы ол кісіге шабыт сый­лап, «Астана» деген сүйекті симфония жазды.

«Мен ол кісіні студент кезім­нен білемін. Біздің жас кезім­де компо­зи­тордың есімі дүр­кіреп тұрды, әндерін сүйіп тың­дайтынбыз. Ағамен Қазақ ұлттық өнер университетінде бір кафед­ра­да жұмыс істедім. Қазақшылығы мол, парасатты адам болатын. Менің кіші қызым­ның тұсауын кесіп, батасын берген еді. Қазір ол музыка мектебінде оқиды. Ағаның композиторлығын өте жоғары бағалаймын. Әндері қандай керемет. Жұмыста көп әңгімелесетін едік. Алдыңғы толқын ағалары тура­лы жылы естелік айтатын. Шөмішбай ағамен өнерде ғана емес, өмірдегі достығы да ғажайып еді. Алматыда екеуі үнемі бірге жүретін. Денсаулығы жоқ екендігін айтып жүрсе да, арамыздан тез кетіп қалады деп ойлаған жоқпын. Былтыр қайтыс болғанда Алматыға дейін барып, ақтық сапарға шығарып салдық. Кеңес ағаның есімі, оның мол мұрасы барда ешқашан ұмы­тылмайды деп сенемін», дейді Қазақ­стан Композиторлар ода­ғының төрағасы Серікжан Әбдінұров.

Әне бір жылдары композитор Мем­лекеттік сыйлыққа ұсынылып, одан өт­пей қалды. Осы оқиға ол кісінің жүрегін жаралап кеткен секілді. Өйт­кені сол сұхбатта: «Өнерде бірге жүрген достарымның кейбіреуі жасаған еңбектері еленбей, мемлекеттік марапатқа да ілінбей, соған іш­терінен күйініп, жүрекке жүк түсіріп, өмірден өтіп кетті. Ме­нің де ауырып жүр­генімнің бір себебі сол деп ойлаймын. Мем­­лекеттік деңгейде еңбегіңді баға­ламағаны өкінішті. Басқалар алып жатқанда «одан менің қай жерім кем?» деген арам ой адамға бірінші келеді ғой. Арам ойды жеңген адам – нағыз адам, әңгіме сонда» деп күрсініп еді. Осын­дайда есімізге көрнекті ақын Қадыр Мырза Әлінің «Ес­керусіз қалмасын бір ісі де, Та­лантты бағалаңдар тірісінде» де­­ген өлең жолдары келіп, өкі­ніш­тің уын жұ­тамыз.

Жүрегі таза, адал адамнан ғана шынайы өнер туады. Ол кісінің болмысынан тек­тілік пен тазалық байқалып тұратын. Асыл азаматтың көзі тірісінде туған жері – Қызылордада «Туған жер» атты халықаралық байқау дәстүрге айналған болатын. Енді сол байқау жалғасын тапса дей­міз. Болашақта Алматы мен Нұр-Сұлтан қаласынан тұғырлы тұл­ғаның есіміне көше берсе де артық болмайды. Қысқасы, Дүйсекеевтің өнердегі дара жолы жалғаса береріне сенеміз.