Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаттың жаңа бағыттары

Президент жанындағы Мемлекеттік басқару академиясында ұйымдастырылған іс-шара «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың жаңа тетіктерін іске асыру практикасы: нәтижелері мен перспективалары» тақыры­бына арналды. Брифингте Марат Ахметжанов сыбайлас жем­қор­лыққа қарсы іс-қимыл саласында іске асырылып жатқан рефор­малар туралы жан-жақты ай­тып берді. Елімізде жұмыс істей­тін дипломатиялық корпус пен халық­аралық ұйымдардың өкіл­дері шақырылған кездесу бары­сында агенттік басшысы Тәуел­сіздіктің 30 жылы ішінде қабыл­данған заңнамадағы дәйекті шара­лар Қазақстанға сыбайлас жем­қор­лыққа қарсы саясаттың жеке моделін қалыптастыруға мүм­кіндік бергенін ерекше атап өтті. Бұл бағытта 1997 жылы әзір­ленген «Қазақстан-2030» Стра­те­гиясы» және 1998 жылы қабыл­данған «Сыбайлас жемқор­лыққа қарсы күрес туралы» заң маңызды қадамдарға айналғаны анық.

Заңнаманы одан әрі дамыту арқылы және ЭЫДҰ елдерінің халықаралық тәжірибесін ескере отырып, қылмыстың мұндай түрінің алдын алу қолға алынды. Соған сәйкес сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін талдау және сыбайлас жемқорлыққа қарсы мониторинг жүргізу сияқты алдын алу тәсілдері енгізілді. Сондай-ақ сыбайлас жемқорлық фактілері туралы хабарлаған азаматтарды көтермелеу жүйесі жетілдірілді. Лауазымды тұлғалардың сыйлық сыйлауына және алуына мүлдем тыйым салынды. Мемлекеттік ұйымдарда жақын туыстардың бірлескен жұмысына шектеу қойылды. Одан бөлек, заңдарды қабылдау саласында сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптама институты өз жұмысын бастады. Квазимемлекеттік секторда сыбайлас жемқорлық үшін жауапкершілік күшейтіліп, комплеанс-қызметтер енгізілді.

Қазақстан жүйелі реформа­лардың арқасында 10 жылдың ішінде Сыбайлас жемқорлық­ты қабылдау индексіндегі жағ­дайын айтарлықтай жақсартып, 133-орыннан 94-орынға көтеріл­ді. Ал Халықаралық заң үстем­дігі индексінде біздің еліміз 128 мемлекеттің ішінде 62-орында тұр. Осы ретте бұдан 10 жыл бұрын аталған тізімде 74-орында болғанымызды айта кеткен жөн.

Сонымен қатар М.Ахметжанов баяндамасында еліміздің сыбайлас жемқорлыққа қарсы сая­саты­ның бүгінгі моделі бір­не­ше бағытта іске асырылып келе жатқанын айт­ты. Оның мә­лім­­деуінше, жү­йелі рефор­ма­­ларға сүйенген бұл бағыт­тар – кәсі­би мемлекеттік аппа­рат, заң үс­темдігі және құ­қық­тық мем­лекет, мемлекеттік инсти­т­ут­­тардың ашықтығы, транс­па­рент­тілігі және жауапкершілігі, сервистік мемлекет және цифрландыру, қоғамның саяси жаңғыруы бо­йынша жүзеге асырылып келеді.

«Агенттік биыл Президенттің тапсырмасы бойынша 2022-2026 жыл­дарға арналған сыбайлас жем­қорлыққа қарсы саясатты дамыту тұ­жы­рымдамасын әзірлеуде. Бұл жұмысқа азаматтық қоғам өкіл­дері де белсенді қатысты. Тұ­жы­­­рым­­дамадағы револю­ция­­лық жаңа­лықтардың бірі – негіз­­сіз байы­ту үшін жауап­керші­лік­ті ен­гізу болып табылады. Шығын­ның к­ірістен асып кетуі – осының өзі қар­жылық тексеруді талап ете­ді, тіп­ті тергеу жүргізуге де түрт­к­і бола алатынын атап өткен жөн», деді бұл жайында агенттік төрағасы.

Қазақстан 2018 жылы қаржы сала­сында есепшоттар туралы ақ­парат алмасу жөніндегі келі­сімге қол қойғаны баршаға белгілі. Агенттік басшының айтуынша, бұл құжат шетелдегі активтерді анықтауға мүмкіндік береді. «Ал келесі қадам – «көлең­келі» кірістерді ел экономикасына қайтару», деп атап өтті ол. «Келесі шаралардың бірі – сыбайлас жемқорлық үшін заңды тұл­­ға­лардың жауапкершілігін кеңей­­ту болып табылады», деген М.Ахметжанов бұл бастама­ның ЭЫДҰ мен ГРЕКО ұсынымдары­ның бірі екеніне де назар аударды.

Марат Ахметжановтың айтуынша, агенттіктің үш негізгі функциясы – алдын алу, анық­тау және тергеудің өзара іс-әрекеттерін күшейте отырып, сы­байлас жемқорлыққа қарсы қызмет нақты саланы кешенді талдауға – интеграцияланған аналитикаға көшеді. Осылайша, қылмыстық схемалар мен жасырын ұрлықтар тергеу объек­тілеріне айналады.

«Бүгінде жаңа талаптарға сәйкес барлық мемлекеттік органдарда жобалық басқару енгізілуде. Яғни нақты бір нә­тижеге назар аударылады. Мұн­дай тәсіл лауазымды тұл­ға­лардың жауапкершілігін арт­тыруға, нақты міндеттер қойып, ортақ мақсаттарға қол жет­кізу үшін күш-жігерді біріктіруге мүм­­кіндік береді», деді Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің төрағасы.

Барлық мемлекеттік органдар үшін 6 негізгі міндетті жобалық бағыт анықталды, олардың бірі – «сыбайлас жемқорлықтың алдын алу және оған қарсы іс-қи­мыл». Қоғам өкілдерінің бел­сенді қатысуымен жүргізіліп келе жат­қан «Адалдық алаңы» жо­­ба­­лары­ның қызметі де жал­ғас­тырыла бермек. Бұл іс-шара­лардың барлығы сыбайлас жем­қорлыққа қарсы саясатты да­мытуға бағытталған. Сон­дай-ақ мемлекеттік басқару­дың тиім­ділігін арттыру, инвестиция­лық тар­тымдылықты жақсарту және Қазақстанның әлеуметтік-эконо­микалық дамуына да ерекше мән беріліп отыр.