Баға мәселесі – басты назарда

Қымбатшылық дегенде, әуелі азық-түлік мәселесі алға шығады. Азық-түлік инфляциясының жеделдеуі – көкөніс, соның ішінде картоп, сәбіз, қызылша бағасының күрт өсуіне, соңында оның ауқымды тапшылығына алып келді. Сәйкесінше, жанар-жағармай, киім-ке­шек, басқа да тұрмыстық заттардың қымбаттауы азық-түліктік емес инфля­цияның шарықтауына әсер етті. Соны­мен қатар ақылы қызметтердің жылдық инфляциясы құрылымында электр энер­гиясы мен газ бағасының өсуі фонында қадағаланбайтын коммуналдық қызметтер тарифі де көтерілді.

Мәжіліс отырысында Қ.Тоқаев біраз жылдан бері сыздаған жарамызға ай­налған инфляцияның экономика мен әлеуметтік саясатқа көлеңке түсіріп келе жатқанын ашық айтты.

«Қазақстандықтардың әл-ауқатын арттыру мақсатында біз бірнеше рет жала­қы мен зейнетақыны көтердік, бірақ көтерген сайын ырыққа көнбеген баға өсіміне тап боламыз. Бұл мәселеге нүкте қояр кез жетті. Бағаны және халықтың инфляциялық күтуін тұрақтандыру керек. Инфляцияны төмендету бойынша жоспарлы жұмыс жүргені жөн. 2025 жылға таман 3-4 мақсатты дәлізіне түсу керек. Үкімет Ұлттық банк және «Ата­мекен» ҰКП-мен бірлесіп инфляцияны бақылау бойынша шаралар кешенін әзірлеуі тиіс. Оның ішіне импортқа тәуелділікті төмендету, шектен тыс делдалдықты азайту шаралары және ақша-несие саясаты құралдары енгізілуі керек», деді Президент.

Мемлекет басшысы валюта нарығында тұрақтылықты қамтамасыз етпей орнықты экономикалық өсімге қол жеткізу мүмкін емес деді. Осы орай­да ол ішкі және сыртқы нарық қа­тысу­шылары тарапынан теңгеге деген сенім қалпына келмейінше валю­та нарығының тұрақтылығын қам­тамасыз етуді Ұлттық банк пен Қар­жы нарығын реттеу және дамыту агент­тігіне тапсырды. Президенттің дәл бұл мәселеге айрықша көңіл бөлуіне себеп те жоқ емес. Өйткені дәл қазір ел­де болып жатқан күрделі ахуал, әлем­дік құбылулар жағдайында ұлттық валю­таға түсіп жатқан спекулянттық қысым тәуекелі аса жоғары болып тұр.

Экономист Арман Байғанов біздегі инфляцияның шарықтауына АҚШ-тағы қымбатшылық себеп болды дегенді айтады.

«2020 жылы АҚШ-та пандемияға байланысты көп ақша басып шығарылып, оның экономика мен халық тұрмысын қолдауға бағытталуы инфляцияны кү­шейтіп жіберді. Бұл өзге елдерге, оның ішінде Қазақ­станға да әсерін тигізді. Еліміз көп­теген тауарды сырттан импорт­тайды, сол себепті қақпанға алғаш­қы­лардың бірі болып ілікті. Сатып алулар негізінен дол­лар арқылы жүреді. АҚШ-тағы инфля­ция салдарынан баға да өседі. Біз доллар­ды қымбатқа сатып алуға мәжбүр болдық. Сәйкесінше, инфляция деңгейі Қазақстанда да шарықтап өсті», дейді экономист.

2021 жылдың қазан айында еттің барлық түрі, әсіресе қой еті 21,6 пайызға өсіп шыға кел­ген еді. Ұлттық статистика бюросының де­ре­гінше, қант, күнбағыс майы, майонез, ұн, макарон өнімдерінің бағасы өскен.

Былтыр жыл соңында елімізде әлеу­меттік маңызы бар азық-түлік өнім­­дері екі айдан астам уақыт бойы қымбат­тамай тұрды. Соның нәтижесінде, азық-түлік инфляциясының өсімі жылдық мәнде 0,4 пайызға дейін төмендеді. 15 өңірде баға өсімі байқалмаса, үш өңірде баға біршама түскен. Жыл тәмамдалар тұста Бәсеке­лестікті қорғау және дамыту агенттігі нарық субъектілерінің адресіне 113 ха­барлама жіберіп, 16 зерттеу тексе­рісін жүргізіп, өндірушілермен, көтер­ме жеткізушілермен және сауда желіле­рімен үстемеақыны 15-тен 10 пайызға түсіру туралы 192 монополияға қарсы комплеанс актісін жасаған. Үстемеақы қосқандығы туралы 75 факті анықталған.

Әлеуметтік маңызы бар азық-түлік өнімінің саны – 12. Соның тең жартысы шеттен тасымалданады. Тиісінше, те­мір ­жол транспорты (+18 пайыз), электр энер­гиясы (+15-20 пайыз), жанар-жа­ғармай материалдары (+12-15 пайыз) тарифінің қымбаттауы баға өсіміне тікелей әсер етті.

Баспана нарығындағы ахуал да әлі белгісіз әрі тұрақсыз. Биыл да құрылыс көлемі азаймайды. Соған сай сұраныс та жоғары күйде қала бермек. Қазақстан құрылыс салушылар қауымдастығының президенті Виктор Микрюковтың айтуынша, зейнетақы қаржысын пайдалану бас­пана бағасына айтарлықтай әсер етпейді.

«Қазір құрылыс материалдарының құны қатты әсер етіп отыр. Бұл үрдіс нарық­тағы дүрлігумен байланысты. Пә­терге деген сұраныс ұсыныс тудырады, бұл өз кезегінде материалға деген қажеттілікті ұлғайтады. Ал ол баспана құнына ықпал жасайды. Сөйтіп шеңбер айнала береді. Биыл бірінші нарық үйлері 7,5-8 пайызға қымбаттады. Егер құрылыс салушылар пропорционалды түрде бағаны көтерсе, онда тағы 7,5-8 пайыз қосылады. Сөйтіп қымбатшылық 15 пайызға жетпек. Көп компаниялар клиенттерінен айырылып қалмас үшін бағаны ұстап тұруға тырысып жатыр. 2022 жылы цифрлы ипотека жедел дамып, ипотекалық бағдарламалар өркен жая түседі», дейді ол.

Open Development бас директоры Вячеслав Лазаревтің айтуынша, баспана бағасы 2022 жылы да қымбаттайды, бірақ қымбаттау шегі 10 пайыздан аса қоймайды.

«Өзіндік құнды бақылау үшін құ­рылыс салушылар процестерді оңтай­ландырудың жаңа тетіктерін табу керек. Тиімсіз жұмыс істеген компания­лар нарықтан кете бас­тайды. Ал бұл үрдіс монополияның қанат жаюына, ұсыныстың төмендей бастауына орай әрі қарай тұрғын үй бағасының өсе түсуіне әсер етеді», дейді В.Лазарев.

Халықтың үшінші қажеттілігі санала­тын автокөлік бағасы 2021 жылы 8-10 пайызға қымбаттаған. Бұл деректі Индус­трия және инфрақұрылымдық даму минис­­трлігі хабарлады. Инфля­ция 8,9 пайыз болған кезде жаңа авто­көліктер 8,3 пайызға (2020 жылмен салыстырғанда) қымбаттаған. Ұсталған көліктердің құны да 9,8 пайызға өсті. Автокөлік өндірісі үшін компонент дайындаумен айналысатын әлемдік зауыттар жұмысының ішін­ара тоқтауы, қажетті компоненттердің тап­шылығы және қымбаттауы (мыс – 48 пайызға, алюминий – 61 пайызға, қор­ғасын – 37 пайызға) автоөндіріске елеулі зиян келтірді. Бұл өз кезегінде ло­гис­­тика­лық қызмет құнын арттырды, сұ­ра­­ныстың күрт артуы баға өсіміне алып келді.

«Пандемия кезінде зауыттар карантинде тұрып қалды, бұл жеткізу тізбегін тежеді және Қазақстанда құрастыру мен автокөліктерді жеткізу бойынша квоталар қысқарып кетті. Әлемдік нарықтағы электронды компоненттер тапшылығы сәт сайын сұраныс пен ұсыныс арасын алшақтатып барады», деп түсіндірген еді министрлік қымбатшылық мәселесін.

Енді елімізде көлік бағасының құны түсуі мүмкін. Бұған да Президенттің мә­жіліс отырысындағы тапсырмасы себеп.

«Оператор РОП деп аталатын ком­панияның қызметі қоғам және кәсіп­керлер тарапынан сұрақтар тудырып отыр. Тіпті осы жеке компанияға қарсы қоғамдық қозғалыс ұйымдастыруға дейін жетті. Үкіметке РОП операторының утиль алымына иелік етуін тоқтату бойынша іс-шаралар қабылдауды тапсырамын. Мұнымен шетелдегідей мемлекеттік ұйым айналысуы керек. Ал алымның ставкасын қайта қарау керек», деді Президент Үкіметке тапсырма жүктей отырып.

Қазақстан қаржыгерлер қауымдас­тығының хабарлауынша, 2022 жылы ел экономикасы 3,9-4 пайыз деңгейінде өсім көрсетуі мүмкін. Қызмет көрсету секто­рындағы өсімнің қалпына келуі, өндірістегі өсім қарқынының сақ­та­луы, сауда балан­сының нығаюы және өндіруші емес салалардағы инвес­тициялық белсенділік жалпы эконо­ми­калық өсімді ынталандырады. Ұлт­тық экономика министрлігінің болжамынша, 2022 жылы тауар экспорты 60,1 млрд долларды құраса, импорт көлемі 40,8 млрд долларға жетпек.