Бас прокуратура мен ІІМ қаңтардағы қайғылы оқиғалардан кейін тіркелген қылмыстық істердің тергелу барысы, ашылған мән-жайлар бойынша арнайы брифинг өткізді. Орталық коммуникациялар қызметі алаңында ұйымдастырылған баспасөз мәслихатында ресми орган өкілдері қоғам талқысына түскен көп мәселеге қатысты мәліметтерді жария етті.
Мәселен, Бас прокуратураның 1-қызмет бастығының орынбасары Елдос Қилымжановтың мәлімдеуінше, соңғы екі аптада уақытша ұстау изоляторынан 103 адам босатылып, соттар 80 күдіктіні қамауға алудан бас тартқан. Сондай-ақ прокурорлар күдіктіні қамауға алу туралы 11 ұсынысты қолдамаған. Е.Қилымжановтың айтуынша, күдіктілерді қамауға алу мәселесін қарастыру кезінде олардың әрқайсысының іс-әрекеті, жеке басы, кінәсін мойындауы және тергеуге көмек көрсетуі ескеріледі.
«Қазіргі таңда прокурорлар бұрын қамауға алынғандардың бұлтартпау шараларын жеңілдету мәселесіне ерекше мән беріп отыр. Осы уақытқа дейін Алматы қаласында – 59, Қызылорда облысында – 3 және Шығыс Қазақстанда 1 адам қамаудан босатылып, олардан ешқайда кетпеу туралы қолхат алынды. Қызылорда өңірінде прокурорлардың талабы бойынша сот санкциясымен 3 адам үй қамаққа жіберілді», деді спикер.
Бас прокуратура өкілі сондай-ақ рұқсат етілмеген тергеу әдістерін қолдану, тергеу барысында қысым көрсету және лауазымдық өкілеттіктерді асыра пайдалану фактілеріне қатысты келіп түскен шағымдардың саны 148-ге жеткенін айтты. Бүгінде осы шағымдар бойынша 105 қылмыстық іс қозғалған. «Қазіргі таңда бұл арыз-шағымдар бойынша тексерулер жүргізіліп жатыр. Атқарылып жатқан жұмыстың ашықтығын қамтамасыз ету үшін қоғамдық ұйымдармен тығыз байланыс орнатылды. Тергеудегі заңсыз әрекеттер туралы шағымдар ерекше бақылауға алынып, тексерілуде», деді бұл жайында ол.
«Бұл қылмыстық істердің ішінде Атыраудағы «Динамо» стадионында болған жағдайлар, талдықорғандық Батырбаевқа заңсыз күш қолдану дерегі және басқа да факті бар. Осы оқиғалардың жан-жақты әрі толық тексерілуін қамтамасыз ету үшін бұл істерді тергеу жемқорлыққа қарсы күрес қызметіне және арнайы прокурорларға тапсырылды», деген Е.Қилымжанов брифингте прокурорлардың әрбір арыз-шағымды, сондай-ақ интернет арқылы таратылған барлық ақпаратты жіті тексеретінін ескертіп өтті.
Е.Қилымжанов «Қасіретті қаңтардың» ақ-қарасын ажыратып, мән-жайды толық бағамдауға біраз уақыт кететінін де жасырмады. Тергеудің белгілі бір уақытты талап ететінін ескерткен ол 1 300-ден астам медициналық, баллистикалық және басқа сот-сараптамалық зерттеу тағайындалғанын да хабарлады.
Сот сараптамасы қаңтар оқиғаларын объективті бағалау үшін қажет екенін атап өткен спикер: «Тергеушілер оқиға болған 1 500-ге жуық орынды қарап шығып, 10 мыңнан астам тергеу жүргізді. Соның нәтижесінде 1 279 адам жәбірленуші ретінде танылды. Атқарылатын жұмыс өте ауқымды, сол үшін тергеу нәтижелерін күтіп, сабыр сақтау қажет. Әрбір күдіктінің іс-әрекетіне тергеу мен сараптама нәтижелері негізінде ғана құқықтық баға беріледі. Ал түпкілікті, яғни кінәнің бар-жоғы, жазаның мөлшері туралы шешімді тек сот қабылдайды. Сондықтан азаматтардан жүргізіліп жатқан жұмыстарға түсіністікпен қарап, тек ресми мәліметтерге сенуге және жалған ақпараттарды таратпауға шақырамыз», деді.
Қаңтар оқиғалары кезінде шындыққа жанаспайтын түрлі ақпараттың қаптап кеткені рас. Әсіресе, әлеуметтік желіні жиі қолданатын ағайын қай деректің рас, қайсысының өтірік екенін ажырата алмай қалды. Осыған орай құқық қорғау органдары Қылмыстық кодексте көрінеу жалған ақпарат таратқаны үшін жауапкершілік қарастырылғанын алғашқы күннен бастап ескертіп, әлеуметтік желілерде «фейк» ақпараттарды тарату деректерін анықтауға ерекше мән беріп отыр. Бас прокуратура өкілінің хабарлауынша, бүгінде жалған мәлімет тарату бойынша 10 қылмыстық іс тергелуде.
Террористік актілер және жаппай тәртіпсіздіктердің себептері мен оларды ұйымдастырғандарды анықтау бойынша тергеуді ведомствоаралық жедел-тергеу топтары жүргізуде. Ал бұл топтарға арнайы прокурорлар жетекшілік етеді. Өз кезегінде, ішкі істер органдары жаппай тәртіпсіздіктер аясында жасалған басқа да қылмыс бойынша тергеуді жалғастырып келеді. ІІМ Тергеу департаментінің басшысы, полиция полковнигі Санжар Әділовтің айтуынша, осы уақытқа дейін 2 285 қылмыстық іс қозғалса, оның басым бөлігі (1 674 іс) ұрлық пен тонауға қатысты. Бұл тіркелген қылмыстың 73 пайызын құрайды.
Брифинг барысында тергеуге қатысты тың мәліметтермен бөліскен ІІМ өкілі жедел іс-шаралар кезінде 747 қару мен 18 мыңнан астам оқ-дәрі тәркіленгенін хабарлады. Ұрланған қарудың көбі Алматы қаласы, Алматы және Жамбыл облыстарында анықталған. Сонымен қатар қылмыскерлерден құны 107 млн теңгеден асатын ұрланған дүние-мүлік тәркіленген.
Полковниктің мәлімдеуінше, жалпы ұрлық, тонау, соның ішінде тәртіпсіздіктер кезінде қару ұрлағаны үшін 322 күдікті ұсталып, уақытша ұстау изоляторына қамауға алынған. Тергеу барысында істің мән-жайларын және күдіктілердің дәлелдерін мұқият тексеруге, сондай-ақ дәлелдемелер базасын жинауға баса назар аударылатынын айтқан С.Әділов қаңтардағы тәртіпсіздіктер кезінде тонауға қатысқандарды анықтау жұмыстары жалғасатынын да жеткізді.
Ол сондай-ақ Қылмыстық іс жүргізу кодексінде көзделген негіздер бойынша күдіктілерді қамаудан босату бойынша іс-шаралардың да аяқсыз қалмайтынын атап өтті. «Өткен аптада қадағалаушы прокурормен келісім бойынша бұлтартпау шарасы 9 адамға қатысты үй қамағына, 6 адамға қатысты ешқайда шықпау туралы қолхатқа өзгертілді. Жеке басын және жасаған қылмыстарының ауырлығын ескере отырып, бірқатар күдіктіге қамауға алмай, қоғамнан оқшаулауға байланысты емес бұлтартпау шаралары қолданылды. Мұндай күдіктілердің саны, қамауға алынғандарды есептемегенде, қазіргі уақытта 200-ден асады», деді С.Әділов.
Қаңтардағы қайғылы оқиғалардан кейін қоғамдық сананы бақылау үшін ақпараттық соғыс басталып кеткенін ІІМ өкілі де ерекше атап өтті. Ресми органдардың ескертулеріне қарамастан, әлеуметтік желілер арқылы жалған ақпарат таратудың тым жиілеп кеткенін айтқан Тергеу департаментінің басшысы: «Бұл ақпараттық шабуылдардың басты мақсаты – құқық қорғау органдарының беделін түсіру, сондай-ақ мемлекеттігіміздің құрылысын тұрақсыздандыру болып табылады. Жалған хабарлардың басым бөлігі елден тыс жерлерде жасалады. Бүгінде әлеуметтік желілерде шетелде тіркелген 43 аккаунт анықталды. Көрінеу жалған ақпарат таратудың барлық жағдайлары бойынша кінәлілерді жауапкершілікке тарту бойынша шаралар қабылдануда», деп мәлімдеді.
Естеріңізге сала кетейік, қаңтардағы қайғылы оқиғалар кезінде құқық қорғау органдарының 19 қызметкері қаза тауып, 3 мыңнан астамы жарақаттанған еді. Брифингте С.Әділов жаппай тәртіпсіздік кезінде ауыр жарақаттанған күштік құрылым қызметкерлерінің 40-ына оқ тигенін, 13-інің пышақ жарақатын алып, 170-тен астамының басқа да ауыр дене жарақатын алғанын айтты. «Өкінішке қарай, бейбіт тұрғындар арасында да қаза тапқандар бар. Осының барлығы – жаппай тәртіпсіздіктердің орны толмас ауыр салдары. Қазіргі таңда әрбір қаза тапқан адам бойынша объективті тергеу жүргізілуде», деп атап өтті полковник.
С.Әділов тергеудің заңсыз әдістері туралы барлық шағымды прокурорлармен бірге ІІМ-нің ішкі қауіпсіздік бөлімшелері де мұқият тексеретінін, әрбір дерек бойынша егжей-тегжей талқылау жүргізілетінін де мәлімдеді. Оның сөзіне қарағанда, осындай бірқатар факті бойынша қылмыстық істер басталып та кеткен.
Ал «Қасіретті қаңтар» оқиғасынан 88 млрд теңгеден астам қаржылық шығын келген. Жаппай тәртіпсіздіктер кезінде зардап шеккен нысандар саны 1 573-ке жеткен. Алайда ІІМ өкілі зардап шеккен азаматтардың өтініштеріне байланысты бұл сан әлі де өзгеруі мүмкін дейді. Ең көп зардап шеккен бизнес нысандары – дүкен, ломбард, жанармай құю стансалары мен қоғамдық тамақтану орындары. Соның ішінде, қаскөйлер аңшылық дүкендерді толық тонап кеткен. Зақымдалған немесе мүлде жарамсыз болып қалған көліктер саны да артып, 765-ке жетті. Сау-тамтығы қалмаған 551 көлік полициянікі болса, 124-і қарапайым тұрғындарға тиесілі.