Ұқыпсыздың малы ұрыға жем

Осыны сезген ол: «Алаңда­маңыз, аға, көз байланбай жа­тып, Қызылорданың шетіне ілігуі­міз керек. Әйтпесе, түнге қарай күре жолға мал шығып, кедергі көбейіп кетеді. Әсіресе, Жалағаш, Сырдария ауданы тұсында ондай жағдай жиі қайталанып тұра­ды» деді. Ең қиыны, зырғып келе жат­қан көліктің алдын кесіп, апатқа себепші болып жататын жылқы мен сиырдың иелері табылмай жатады. Жауапкершіліктен жал­тарғандар өзі өсірген ақ адал малын «танымай» қалатыны да жиі кездеседі. 

Өрістегі қараусыз малдың ұры­­ға оңай олжа болатыны да бел­гілі. Бұрнағы жылда­ры өр­шіп кеткен осындай ұрлық қа­зір төмендеп келеді. Бұған поли­цейлердің жергілікті әкім­дік­термен бірлесіп, малға бақташы белгілеу, қараусыз түліктерді уақытша ұстау орындарын кө­бейту бағытындағы ұйым­дас­тыр­ған жұмыстары сеп болған.

Жауапкершілікті сезіндіру үшін қараусыз жүрген 517 мал­дың иесіне Әкімшілік құқық бұзу­­шылық туралы кодекстің 408-ба­бы бойынша әкімшілік шара қолданылған. Сонымен қатар ветерина­рия қызметінің рұқ­сат құжатын­сыз мал және ет өнім­дерін заң­сыз тасымалдаушы 37 тұлға ӘҚБтК-тің 406-бабы бо­йынша әкімші­лік жауапкершілікке тартылуда.

«Қабылданған алдын алу іс-шараларының нәтижесінде ұр­лықтың тіркелуі өткен жылмен салыстырғанда 34,7 пайызға төмендеген. Облыс бойынша жыл басынан бері 49 мал ұрлы­ғы тіркеліп отыр. Бұл цифр 2020 жылдың есепті кезеңінде – 94, өткен жылы 75 болған», дей­ді облыстық полиция депар­та­менті Криминалдық полиция басқармасының аға жедел уәкі­лі, полиция майоры Нұртілек Ермаханов.

Ұрлықты болдырмаудың бір­­ден-бір жолы – ұқыптылық. Ба­рымтаның бар-жоғы білінбей­тін бала кезімізде малды падаға қосып, өрістен оралғанын қора­ға қамау біздің жұмыс еді. Қа­зір ауылдардан ондайды байқамай­сыз. Полицейлердің айтуынша, ұрлықтың 65 пайызы кешкі уақытта жайылымдарда болады.

Малды мейлінше бақташыға келісімшарт арқылы бақтыр­ған дұрыс. Бұл ретте полицейлер Шиелі ауданындағы Жиделі­­­арық ауылы тәжірибесі басқа елді ме­кендерге үлгі болуы керек­ті­гін айтады. Жиделі­арықтың ақса­қал­дары бас қосып, ең әуелі ауылда арақ-шарап сат­қызуды тыяды. Одан кейін падашы бел­гілеп, малдарын алдына санап берді. «Бақташы бар ғой» деп қамсыз және жүрген жоқ. Өзі бекем бо­лып, көршіні ұры тұт­паудың амалын жасап жатыр.

Осыдан 2 жыл бұрынғы дерек облыстағы 144 ауылдық ок­руг­тің 35-і ғана бақташы ұстап отыр­ғанын көрсеткен. Қызыл­орда қаласы, Қазалы, Қармақшы, Шиелі аудандарындағы ауыл­дар­да ішінара болса да өрістегі малды қадағалау бар. Ал Арал, Жалағаш, Сырдария, Жаңақорған аудандарында бұған мүлде көңіл бөлінбейді десе де болады.

Құқық қорғаушылар мал ұр­лы­ғының алдын алу үшін ауылдық округ әкімдерінің жа­уапкершілі­гін көтеріп, әкімдіктің бір қыз­меткеріне бақташылар жұмысын ұйымдастыруды жүк­теуді ұсы­нып отыр. Тіпті тұр­ғындар арасы­нан ерікті түр­де полицияға көмек­тесетін құ­ры­лым жасақтау да артық бол­мас еді. Айтпақшы, малын алдыр­ған­дардың полицияға кеш хабар беруі де қылмыстың дер кезінде ашылуын қиындатады. Осының кесірінен полицейлер көршілес өңірлерге ұрланған малдың түр-түсі туралы бағыт-бағдар бергенше барымташылар іздерін суытып үлгереді.

Есепті мерзімде тіркелген 49 мал ұрлығын саралаған по­лицейлер 17 факті бойын­ша тұр­­ғын­дардың малдары жо­ғалғаннан кейін 1-6 ай ара­лығында арыздан­ғанын айтады. Төрт дерек туралы жыл­ға жуық уақыт өткенде арыз­данған. Ұрлық болғанына жылдан асқанда полицейлерге 2 де­рек хабарлаған мал иелері бар. Мысалы, биыл 16 ақпанда Қа­за­лы аудандық полиция бөлі­міне аудан тұрғыны арызда­­нып, 2020 жылдың қазан айының аяғында малдарының жайылымда жоғалғандығын көрсеткен.

Қазір шүкір, мал қарасы кө­­бейді. Бірақ соған таңба салып, құжаттандыруға салғырт қарайтынымыз бар. Мысалы, былтыр Арал ауда­нын­дағы қуаң­шылықта қырылған 600 бас­тан астам малға ғана өтем­ақы тө­ленді. Түлігі есепке алын­ба­ғандар ештеңе де ала алмады. По­лицейлердің айтуынша, есепке алу ұрланған жағдайда малды іздестіруді жеңілдетеді.

Көрсеткіш бұрынғыдан тө­мен деп көңіл жұбатқанымызбен, кей ауылдар ұрылардан әлі де көресісін көріп отыр. Мысалы, осы ай басында Жаңақорған ауда­нындағы Түгіскен ауылы тұр­ғындары наразылық акциясына шықты. Алпыстан астам тұрғынның ма­лы ұрылардың олжасына айналған ауылда асыл тұқымды түлігін сатып жат­қандар да бар.

Қылмысқа қатысы бар деген күдікпен ауылдың 4 тұрғынын полиция қамауға алған. Оларға қатысты тергелген 4 қылмыстық істің 2-еуі сотқа жолданып, екеуі арызданушылар кешірімімен өндірістен тоқтатылыпты.

Аудандық полиция бөлімін­дегілер Түгіскенде өткен жылдары орын алған мал ұрлықтары бо­йынша тергеп-тексеру жұмыста­ры жүріп жатқандығын айтады. Осыған дейін осындай 14 факті анықталған. Қорадағы малды қолды қылғандар көрші облыс­тан келуі мүмкін деген жорамал да жоқ емес. Ал малы ұрланып ашынған жұрт «Әділдік жолы» қоғамдық ұйымының өкілдері­не жүгініп, істің бұрмаланбай, ұсталған ұрылардың тиісті жазасын алуын сұрап отыр.

Қызылорда