Зұлмат жылдар жаңғырығы – «Ақ боз үй»

Өткен ғасырдың 30-жыл­да­рындағы ұжымдас­тырудың ар­тынан ілесе келген ашаршы­­­­лық тауқыметін суреттейтін шы­ғар­­ма қазақ әдебиетіндегі осы та­қы­­рыпта жазылған алғашқы еңбектердің қатарынан санала­ды. Кинода романның соңғы бө­ліміндегі оқиғалар – бай әрі би Пахраддиннің ауылын ертіп, қарақалпақтың Қоңырат қаласы­на қайта ораламыз деп, Түрікмен шөлінде көрген қиындықтары таспаланған.

Жабық көрсетілімге қатысқан Сенат Төрағасы Мәулен Әшім­баев ұлт басына төнген нәубеттер­дің арасында ашаршылықтың зар­дабы орасан екенін атап өтті.

– Шын мәнінде, біз – тарихымызда талай қиындықты бастан кешкен халықпыз. Бірақ соның ішінде дәл осы ашаршылықтың зардабы ұлт жүрегіне өшпес­тей жара салды. Алапат нәубеттен қа­зақтың жартысына жуығы қы­рылып қалды. Тағы бір бөлігі ше­кара асып, бас сауғалауға мәж­­бүр болды. Біз басымыздан өткен осындай қасіретті ке­зең­­ді ешқашан ұлт жадынан шы­ғармауымыз керек. Әсіресе, жас буынға тарихымызды дәріп­теп, келер ұрпаққа нақты мәлі­меттер мен деректерге негіз­делген зерттеулер қалдыру – бас­ты міндет. Бұл – бабалар рухы алдын­да­ғы перзенттік борышы­мыз. Ашар­шылықтың ақтаң­дақтарын ашу арқылы біз тарихи санамызды дамытамыз. Ал тарихи жадыны жаңғырту – Тәуелсіздігі­міз­ді нығайтып, елдігіміздің тұғы­рын биіктете түсетін қадам. Сол се­бепті Прези­дентіміз Қасым-Жомарт Тоқаев осы тақырыпқа көп көңіл бөліп, оның жан-жақ­ты зерттелуіне, архив материалдарын жинақтауға қатысты тиісті орындарға тапсырма берген еді. Соның аясын­да елімізде нақты жұмыстар қол­ға алынып, бұл бағытта жаңа леп пайда болды, – деді Мәулен Әшімбаев.

Сондай-ақ ол Сенаттың ұйыт­­қы болуымен ашаршылыққа қа­тыс­ты бұрын-соңды еш жерде жария­­ланбаған тарихи құжаттар мен деректердің, естеліктердің бес томдық жинағы жарық көр­генін айтты.

– Бүгін көрерменге ұсыны­лып отырған фильм де осы игі бас­­таманың жемісі екені сөзсіз. Алдағы уақытта бұл кинотуынды көрермен тарапынан жоға­ры бағасын алып, тарихымызды тануға өз үлесін қосады деп сене­міз және соған тілектеспіз. Осы ретте шығармасын фильм­ге айнал­дырып, сол жолда еселі ең­бек еткен Смағұл ағамызға алғы­­­­сымызды білдіріп, жаңа туын­­­­­­дысымен шын жүректен құт­­­тық­­­­таймыз, – деді Сенат Төрағасы.

Фильм режиссері картинада бір отбасы мен ауылдың тағдыры арқылы барша қазақтың басына түскен зұлмат зардабын көрсетуге тырысқан.

«Киноны түсіруге бір жарым ай уақыт кетті. Әуелде Өзбек­станда түсіргіміз келген. Бірақ пан­демия кедергісіне тап болып, басқа жерді іздеуге тура келді. Алматы, Қызылорда облыстарын араладық. Ақыры ыңғайлы жерді Маңғыстаудан таптық. Ал деко­рациялар Алматы облысында жасалды», дейді Бегарыс Елубай.

Жалпы, романды фильмге тас­палауға алғаш рет 1991 жылы талпыныс болған.

«Сұрапыл Сұржекей» атты фильм Кеңес Одағының ең соң­ғы кинофестивалінде Гран-при алды. Бірақ қаражат таусы­лып, ашаршылық кезеңі ақыры түсі­рілмеді. Яғни фильмде кәм­пес­ке бар, ашаршылық жоқ. Содан кейін біз енді бұны қалай жа­саймыз деп отыз жыл ойландық. Тұтас роман бір фильмге сыймайды. Кейін ең соңғы «Парасат майданы» атты тарауын ғана алу керек деген ойға келдім. Адам­дар ашаршылыққа ұрынып, шұ­бырады. Сол жерді алдық. Сосын сценарий жазып, Президентке ұсындық», дейді автор.

Авторлардың айтуынша, көр­кем фильм прокатка күзде шығуы мүмкін, оған дейін бірнеше фес­тивальға қатыспақ.

Айта кетейік, фильм режис­сері Бегарыс Елубай «Үздік шетел­дік драма» аталымын алған «Аңшы бала» және «ОАЗИС», «Бала ғашық» сынды көркем фильм­­­дерімен белгілі.

Кинокартинада бас кейіпкер Пахреддин бидің рөлін С.Сей­фул­лин атындағы Қарағанды драма театрының әртісі Қайрат Кемалов, ал жұбайы Сырғаның обра­зын Ғ.Мүсірепов атындағы Қазақ мем­­­лекеттік академиялық балалар мен жасөспірімдер театры­ның әртісі Күлжәмила Белжанова сомдайды.

Тарихи мәліметтерге сүйен­сек, 1921-1923 жылдардағы ашар­шылықта шамамен 1,7 млн, ал 1931-1932 жылдары 2,3 млн қазақ аштан қырылған. Шынында да, бұл – орны толмас қасірет, ұлы нәу­бет. Ұлт басына төнген осы зұлматты жылдардың толыққан­ды зерттеліп, көптеген көркем туын­дыға арқау боларына сенеміз.