Қасіретті ұмытуға болмайды

Жапонияның Қазақстандағы елшісі Джун Ямада бұл зұлмат және нәубет жылдарын өткен ғасырда қанды ізі қал­ған үлкен трагедия деп атады. Ал Қа­зақ­станның «Вайнах» чешен-ингуш қауым­дастығының тең төрағасы Юсуф Келигов кеңқолтық қазақ халқының мейір­бандығының арқасында өзге халық өкіл­дерінің тағдырдың сынынан аман өткенін ерекше тебіреніспен айтты.

Еске сала кетсек, кейбір мұрағаттық деректерге қарағанда, Спасск қорымында 50-ден астам ұлт өкілдерінің бес мыңнан астам адамы жерленген екен.

Дәл осы күні Қарағандыдағы Әнет баба атын­дағы мешіттің жанына Еуропада тұра­тын қазақтардың ұйымдастыруымен ашар­шы­лық құрбандарына ескерткіш қойылды.

Ер және әйел адамның бас түйістіргенде, төңкерілген қазанды бейнелейтін мүсі­нінен тұратын композициялық ескерт­кішті қазіргі уақытта Германияда тұра­тын Жармұхамбет Тілеген есімді шебер сомдаған екен. Осы үшін мүсінші Қазақстанға келіп, алты айға жуық уақыт тер төгіпті. Таза граниттен соғылған тұғырға қондырылған мүсіннің өзі де граниттен қашалыпты. Оның биіктігі – 1,2 метр.

Жармұхамбет Тілеген бұл ескерткішті орнату идеясы Еуропаның бірқатар елінде тұратын қазақтарға тиесілі екенін айтты.

Ол аталған ескерткіштің бірнеше эскизін жасаған екен. Біршама тал­қылаудан кейін ескерткіштің осы нұсқасы таңдалыпты.

Еуропадан келген қазақ қауымдасты­ғының өкілі Серік Тұрсын ескерткіш-мүсін орын тепкен жердің кездейсоқ таңдал­мағанын айтты. Расында да, мешітте күн сайын дұға бағышталып тұрады. Осы істің басы-қасында жүргендердің мешіт жамағаты аштықтың құрбаны болған ата-бабаларының рухы үшін де дұға еткенін қалаған болса керек.

Ескерткіш-мүсіннің ашылуында сөз сөй­­леген облыс әкімінің орынбасары Ер­бол Әліқұлов осы игілікті іске мұрын­дық бол­ған еуропалық отандас­тарымызға ал­ғыс айтты. «Бұл ескерткіш халық жадында сақ­­талып қалған қайғылы заманның сим­волына айналады», деп атап өтті Е.Әліқұлов.

Ескерткіш-мүсін басында іс-шараға қатысушылар ашаршылық құрбандарын бір минут үнсіздікпен еске алысты. Одан кейін тасқа айналған тағзымның белгісіне алқызыл гүл шоқтарын қойды.

Cаяси қуғын-сүргін және ашаршы­лық құрбандарын еске алу күні ұйым­дас­ты­рылған айтулы іс-шараның бірі Е.Бөкетов атындағы Қарағанды университетінде өтті. Оқу орнының қабырғасында ұйым­дастырылған ғылыми конференцияда тарихшы ғалымдар аталған тақырыпты әр қырынан алып зерттеген еңбектерін алқалы жиын қонақтарының назарына ұсынды. Осы орайда филоло­гия ғы­лым­дарының кандидаты Айнаш Мус­тояпованың, профессор, ҚХА мүше­сі Вилен Молотов-Лучанскийдің, тарих­шы Аяған Бүркітбайдың, Литва тұрғын­дарының геноцид орталығының директоры, мұрағатшы Арунас Бубнистің, та­рихшы-зерттеуші Әділет Жағыпардың маз­мұнды баяндамалары конференция жұмы­сының маңызын арттыра түсті.

Алқалы жиын аясында халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты, белгілі ақын Ғалым Жайлыбайдың «Қара орамал» атты кітабының тұсаукесері ұйымдастырылды. Ақынның зұлмат жылдардың қасіретін бар бояуымен ашып көрсеткен бұл поэма-реквиемі әлем халықтарының бірнеше тіліне аударылған. Іс-шараға қатысқан бірқатар елдің консулдары мен ресми өкілдері аталған туындыны өз тілдерінде сөйлетуге ниетті екендіктерін жеткізді.

Осы тұсаукесер рәсімінің барысында «Қара орамал» шығармасының желісі бойынша әйгілі суретші, халықаралық «Атом» жобасының құрметті елшісі Кәріпбек Күйіков салған картиналардың көрмесі де іс-шараға қатысушыларды бейжай қалдырмады.

Конференция жұмысының жемісті өтуіне, Ғалым Жайлыбай кітабының жарыққа шығуына, шығарма тұсау­кесері мен көрменің жоғары деңгейде ұйым­дастырылуына Е.Бөкетов универ­ситетінің ректоры Нұрлан Дулатбеков мырзаның сүбелі үлес қосқанын айта кеткен ләзім.

Қарағанды облысы