Мүгедектердің құқығы қорғалады

Отырысты ашқан Мәулен Әшімбаев алдымен 5 маусымда өткен республика­лық референдумның нәтижесіне тоқта­лып, азаматтардың ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жаңа Қазақстан құру жолындағы бастамаларына қолдау біл­діргенін айтты. Сенат Төрағасы ендігі міндет елдің қалауын іске асыру екенін де тілге тиек етті.

«Мемлекет басшысы айтқандай, конституциялық реформа бүкіл құқық саласын жаңғыртуға жол ашады. Бұл Парламентке үлкен әрі жауапты міндеттер жүктейді. Конституциядағы өзгерістерге сәйкес ұлттық заңнамаға тиісті түзету­лер енгізуіміз қажет. Осыған орай Сенат жұмысын да пысықтап алғанымыз жөн. Біздің басты мақсатымыз – демократиялық, құқықтық, әділетті және әлеуметтік мемлекет қалыптастыру», деді Мәулен Әшімбаев.

Отырыс барысында сенаторлар «Қазақ­стан Республикасының кейбір заң­нама­лық актілеріне электр энергетикасы, энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арт­тыру, жер қойнауын пайдалану, жергілікті мемлекеттік басқару және мемлекеттік шекара мәселелері бо­йынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасын бірінші оқылымда қарады.

Бұл құжат энергияны үнемдеуге және оның тиімділігін арттыруға қатысты бір­қатар маңызды өзгерістерді көздейді. Заң қабылданған жағдайда энергия үнемдеу саласы үшін субъектілерге бармай-ақ профилактикалық бақылау енгізілмек. Бұл мемлекеттік бақылаудың жаңа тәсілі болатынын айта кеткен жөн. Сондай-ақ мемлекеттік мекемелер, кәсіпорындар және квазимемлекеттік сектор субъектілері үшін тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді энергия жағынан тиімді сатып алуды енгізу ұсынылып отыр. Сенаторлар аталған заң жобасын мақұлдап, оны екінші оқылымда қарауға жіберді.

Сонымен қатар Палата отырысында «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне сақтандыру нарығын және бағалы қағаздар нарығын реттеу мен дамыту, банк қызметі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы қаралды.

«Бұл заң жобасы сақтандыру және бағалы қағаздар нарығын, сондай-ақ, банк қызметі саласын реттейтін заңнамалық базаны одан әрі жетілдіруді мақсат тұтады. Соған байланысты заң жобасында жаңа өнімдерді енгізу, жекелеген талаптарды оңтайландыру және қызметтерді цифрландыру сияқты құқықтық шаралар қарастырылған. Тұтынушылар мен инвесторлардың құқықтарын қорғау сапасын одан әрі арттыруға арналған қосымша тетіктер де назардан тыс қалған жоқ. Сондай-ақ Сенат заң жобасының кейбір нормаларын қайта қарауды ұсынып отыр», деді заң жобасы жөнінде пікір білдірген Палата Төрағасы.

Атап айтқанда, сенаторлар жол-көлік оқиғасы кезінде сақтандыру жағдайын реттеудің жеңілдетілген тәртібін енгізуді ұсынды. Олар сақтандыру омбудсмені барлық сақтандыру дауларын міндетті түрде сотқа дейін реттеу тәжірибесін енгізу қажет екеніне де назар аударды. Сенат депутаттары ұсынған осы және басқа да түзетулерді қамтитын заң жобасы Мәжіліске қайтарылды.

Палата отырысында депутаттар «Қа­зақстан Республикасының кейбір заң­на­малық актілеріне мүгедектігі бар адам­дардың өмір сүру сапасын жақсарту мә­селелері бойынша өзгерістер мен то­лық­­тырулар енгізу туралы» заңды қа­рап, қабылдады. Бұл заңға Парламент депу­таттары бастамашы болды.

Мемлекет басшысы заңға қол қойған жағдайда есту қабілеті төмен адамдар сотта ымдау тілі маманының қызмет­те­рін тегін пайдалана алады. Сондай-ақ сур­дотехникалық және тифлотехникалық құ­ралдарды пайдалануға мүмкіндік туады. Ал мүгедектігі бар балаларды жалғыз өзі тәрбиелеп отырған не қамқорлығында кәмелетке толған мүгедектігі бар адамдар бар азаматтарға өтеусіз заң көмегі көрсе­тіледі. Халықты әлеуметтік қорғау сала­сындағы уәкілетті органға министрлердің, аудан, қала, облыстық маңызы бар қала, облыс, республикалық маңызы бар қала, астана әкімдерінің мүгедектік мәселе­ле­рі бойынша штаттан тыс кеңесшілерін тағайындау тәртібін әзірлеу және бекіту жөніндегі құзырет беріледі.

Сондай-ақ әлеуметтік кәсіпкерлерді қолдау күшейтіледі. Жер қойнауын пай­даланушылардың өңірдің әлеуметтік-эко­номикалық өсуі және оның инфра­құ­рылымын дамыту үшін жергілікті бюд­­жетке аударатын шығыстарының бір бө­лігі мүгедектігі бар адамдарды жұмысқа орна­ластыратын әлеуметтік кәсіпкерлік субъектілерін қолдауға бағытталады.

Заң жобасымен таныстырған сенатор Ақмарал Әлназарова бүгінде елімізде 98 мыңнан астам мүгедектігі бар бала бар екенін айтып: «Олардың жыл сайын тек 6,7 % ғана санаторийлерде оңалтудан өтеді. Қалғандары үшін бұл қызмет қолжетімсіз болып қалуда. Себебі, қолданыстағы заң­намада санаториялық-курорттық ем алу кезінде ата-анасының немесе қамқор­шы­сының алып жүру шығындарын өтеу көзделмеген», деп атап өтті. Осыған орай құжатта санаториялық-курорттық емдеуге алып жүретін ата-анасына, яғни заңды өкіліне бірінші қажеттілік болып саналатын шығыстарының құнын өтеу (70%) жолдары қарастырылып отыр.

«Бұл бастама шалғай аудандардағы әлеуметтік жағдайы төмен отбасылар­дың мүгедектігі бар баласына жан-жақты са­на­ториялық-курорттық ем-дом алуға жол аша­ды және 2025 жылға қарай сауықтыру ша­раларын алушылардың саны шамамен 3 есеге артады», деді сенатор.

Тағы бір айта кетерлігі, заң жобасында мүгедектікті сырттай анықтау және төтен­ше жағдай кезінде мүгедектік мерзімін автоматты түрде ұзарту ұсы­нылған. Сонымен қатар, III топтағы мү­ге­­дек­тігі бар адамдар құқықтық және тех­ника­лық мәмілелер жасау кезінде жеке нотариус­тардың қызметтеріне ақы тө­леуден босатылып, нотариустардың тегін қызметіне ие I және II топтағы азаматтар қатарына қосылады. Сондай-ақ автобус парктері арбаға арналған пандустары бар автобустардың белгілі бір мөлшерін сатып алуға міндеттелетін болады.

«Заң мүгедектігі бар адамдарды қорғау және қолдау саласында шешімін таппай келе жатқан бірқатар мәселені шешуге арналған. Сондай-ақ бұл бағыттағы әлеуметтік саясатты іске асыру тетіктерін одан әрі жетілдіруді көздейді. Кедергісіз орта қалыптастыруға арналған ережелер де назардан тыс қалған жоқ. Алдағы уақытта бұл заң мүгедектігі бар адамдардың құқы­ғын тиімді қамтамасыз етуге тың сер­пін береді деп сенеміз. Сенаторлар атал­ған бағытты үнемі назарда ұстап, тиісті заңна­малық жұмысты әрі қарай жалғастыра береді», деді Мәулен Әшімбаев.

Заңда еліміздің 11 кодексі мен 65 заңы­на өзгерістер мен толықтырулар енгізу көз­деліп отыр.

Отырыс кезінде сенаторлар өздерінің депутаттық сауалдарын да жолдады.

Сенатор Дана Нұржігітова Үкімет басшысына әйелдердің зейнетке шығу жасын 58-ге дейін төмендету мәселесін қарауды ұсынды. Ол Премьер-Министрдің атына жолдаған депутаттық сауалында 2015 жылы әйелдердің зейнеткерлік жасын ұлғайту туралы шешім Қазақстанда 71 жас­ты құрайтын орташа өмір сүру ұзақтығын ескере отырып қабылданғанын еске салды. 2021 жылы бұл көрсеткіш 70 жасқа дейін төмендеді. Сонымен қатар, 2020 жылы пандемияға байланысты елімізде өлім-жітім 22%-ға өсті.

Дана Нұржігіт осыған байланысты БҰҰ болжамдарына негізделген 2015 жыл­ғы зейнетақы реформасы 2022 жылы Қазақстанда өмір сүру ұзақтығы әйелдер үшін 78 жасты және ерлер үшін 70 жасты құрайды деп есептейді. Сенатордың пікірінше, әйелдерге белгіленген зейнетақы жасы жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейіне де әсер етеді.

«Бүгінгі зейнетақы заңына сәйкес азаматтар жұмыс орындарын босатпай, 60-63 жасқа дейін отыра беретін болса, артынан келе жатқан жаңа буынға жұмыс жоқ деген сөз. Соңғы кездері Үкі­меттің зейнетақы саласына назар аударып, ауыр мамандық иелерінің зейнетке шығу жасын қайта қарауды қолға алып жатқанын білеміз. Осыған байланысты, азаматтардың сенаторларға жолдаған көп­теген өтініштерін ескере отырып, әйел­дердің 58 жасында зей­нетке шығу жасын белгілеуді, ал еңбе­гін одан әрі жалғастыру мәселесін өз еркіне қалдыруды ұсынамыз», деді Дана Нұржігіт.

Палата отырысында Әбдәлі Нұралиев белгілі жазушы Шерхан Мұртазаның 90 жылдығын лайықты деңгейде атап өту мәселесін көтерді. Көрнекті тұлғаның ме­рейтойын лайықты атап өту үшін сенатор халық жазушысының өмірі мен шы­ғармашылығы туралы деректі фильм түсіру жөнінде ойын білдірді. Сонымен қатар депутат халықаралық ғылыми-тәжі­рибелік конференция, танымдық іс-шаралар өткізуді, Нұр-Сұлтан мен Алматы қалаларындағы көшелерге, сон­дай-ақ елордадағы жаңадан бой көтерген мектептердің біріне жазушының есімін беруді ұсынды.