Тәуелсіз еліміздің аспанын бағындырып, қазақтың атын асқақтатқан Халық қаһарманы Айдын Айымбетов Ілияс Жансүгіров атындағы Жетісу университетінің түлегі екенін білесіз бе? Осы қарашаңырақтан қанат қаққан ғарышкер қара аспанды қақ жарып, қазақтың намысын көкке қатар алып ұшты. Ержүрек ұл елге оралғаннан кейін, өзі тәлім алған білім ордасына тағзым еткені бар. Сол аяулы сәт көз алдымызда әлі алаулайды.
Міне, талай түлектің шамын жаққан оқу орны жарты ғасырлық жолды жүріп өтті. Бүгінде Жетісудағы ең үлкен білім ордасының беделі биік, мәртебесі жоғары. 50-ге толған шаңырақ облыс орталығы Талдықорғанға кіреберістен-ақ менмұндалап тұрады. Құлагер ақынның жырынан қуат алған білім бесігінде тербелген тастүлектер топтың алдынан көрініп келеді. Алды елге сыйлы тұлға атанса, кейінгілері мемлекетке адал қызмет етіп жүр.
«Жас мұраты, білім, тәлім – талабы... Өнер, оқу – жастықтың қару жарағы». Иә, уағында Ілияс Жансүгіров осылай жырлаған еді. Сол жыр бізді осы шаңыраққа жетектеп алып келді. Алатауды әлдилеген Алматыны айналып өтіп, әлемге есік ашқан Астанаға қол бұлғап, шығыстан, батыстан, солтүстіктен білім іздеп келген талапкерлерге қарап таңдай қағасыз. Неге басқа емес, Жетісу? Өз өңірлерінде де еңселі оқу орындары бар емес пе? Сөйтсек, онда мұндағыдай табиғат жоқ екен ғой. Оның үстіне түлеп ұшқан түлектері елдің тірегіне баланып, үлкен баспалдақтарды аттап жатқанда қалай асық болмасын! Шалғайдағы ата-аналар балаларын үлкен сеніммен үкілеп жібереді. Бұл біздің көзбен көргеніміз ғана, ал жырақта жүріп естігеніміз өз алдына бөлек әңгіме.
«Ұлым, саған айтайын өсиетін дананың, білімдіні таны да, соңынан ер, қарағым» дейді ғұлама ғалым Махмуд Қашқари. Аталы сөзден аттап кетуге болмас. Білімнің ізінен ерген білікті жастардың басын қосқан оқу орны республика көлемінде үздік білім шаңырағының бірі атанды. Іргесі 1972 жылы қаланып, алғаш Талдықорған педагогикалық институты ретінде елге қызмет етті. Сол уақытта 255 студент қабылдап, физика, математика, орыс тілі және әдебиеті, қазақ мектептерінде орыс тілі мен әдебиетін оқыту мамандарын даярлады. Бес кафедрада 25 оқытушы болса, оның ішінде 11 ғылым кандидаты болды. Бұл шағын қалада енді бой көтерген институт үшін үлкен жетістік еді. Маңайдағы ауылдардан студенттер өзендей ағылып келіп, білім теңізіне қосылып жатты. Қазір ойлап отырсаңыз, бәрі де ертегі секілді. Әйтсе де сол алмағайып заманда ауыл баласының талабын ұштаған шырайлы шаңырақтың шаттығы ерекше болды.
1977 жылы оқу орны даңқты ақын Ілияс Жансүгіров есімін арқалады. Бұл жетісулықтар үшін үлкен жаңалық болды. Ақынның аруағы қонғандай білім шаңырағы жылдан-жылға көркейе түсті. Осы жылдан бастап университетте жаңа факультеттер ашылды: «Музыкалық педагогика» (1977), «Мектепке дейінгі тәрбиелеу» (1980), «Дене шынықтыру» (1986). Сонымен қатар «Жалпы техникалық пәндер», «Педагогика және алғашқы оқыту әдістемесі» кафедралары құрылып, «Инженерлік педагогика» және «Бастапқы оқытудың әдістемесі» факультеттері де өз жұмысын бастады. Жаңадан білікті мамандар тартылып, оқу орнының іргесі кеңейді.
Осы жылдары институт қабырғасында «Қуыршақ» театры, «Россияночка» вокальды ансамблі, «Назигум» ұйғыр ансамблі, «Жетісу» халықтық ансамблі және орыс халық аспаптар оркестрі құрылды. І.Жансүгіровтің әдеби-мемориалды мұражайы ашылып, мұрағат қорлары жинақталды. 1989 жылы жалпы көлемі 2 062 мың шаршы метрді құрайтын 200 мың кітап, үш оқу залы бар типтік кітапхананың құрылысы аяқталды. Бұл меже оқу орнының бақытын еселеді. Арада көп ұзамай, Министрлер кабинетінің №584 қаулысына сәйкес І.Жансүгіров атындағы мемлекеттік университеті болып қайта құрылды. Бұл атаулы оқиға еліміз егемендікке қол жеткізгеннен кейін жүзеге асты.
1998-2001 жылдар аралығында университеттің материалдық базасы нығайды. Оқу ғимараты, стадион салынды. Мемлекеттік стандарт негізінде оқу жоспарлары жасалып, 17 жаңа мамандық ашылды. Мамандандырылған тестілеу орталығы құрылды. Осылайша, 1999 жылы 21 сәуірден бастап Үкіметтің №441 қаулысы бойынша І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті болып аталды. Бірқатар мамандық бойынша аспирантура ашылды. 2001-2008 жылдар аралығында университет ұжымы оқу үрдісін жетілдірді. Белсенді оқыту әдістері мен жаңа технологиялар кеңінен пайдаланылды. Рейтингтік-тестік білім бағалау жүйесін енгізді.
2000 жылдары Корей Республикасы Сэнжуй қаласы, Британ Кеңесімен, Корей Республикасының ағарту орталығымен қарым-қатынас нығайып, Ресей және Туркияның алдыңғы қатарлы жоғары оқу орындарымен ғылыми, оқу-әдістемелік байланыс аясы кеңіді. Оқу орны 2008 жылы 18 қыркүйекте университеттердің Ұлы Хартиясына мүшелікке қабылданды. Бұл университеттің беделін одан сайын нығайтты. Мәселен, физика, математика және биология бойынша вертуалды зертханалар кешені ашылды, сондай-ақ автоматтандырылған «КАБИС» кітапхана-ақпараттық жүйесі іске қосылды.
Университеттің жылдан-жылға жаңарып, материалдық-техникалық базасының нығайып, ғылыми әлеуетінің артуына университетті әр жылдары басқарған – Лениншіл Рүстемов, Мырзатай Жолдасбеков, Валерий Салагаев, Жомарт Жапаров, Аманжол Қасабеков, Төлеген Қожамқұлов, Есенгелді Медеуов, Әбдіманап Бектұрғанов сынды іскер де білімді азаматтар ықпал етті.
2008-2016 жылдар аралығында білім ордасы көпсалалы университет ретінде қалыптасып, білім берудің үш сатылы (бакалавриат, магистратура, докторантура) жүйесіне толық көшті. 2011 жылы Қазақстанның жоғары оқу орындары қауымдастығының, Еуразиялық университеттер қауымдастығының мүшелігіне, 2012 жылы Еуразиялық университеттер қауымдастығының жеке ассоциациялық мүшесі, 2015 жылы университтеттің БҰҰ «Академиялық ықпал» мүшелігіне өтті. Тіпті 2010-2011 оқу жылында Германиядағы халықаралық мамандандырылған ACQUIN-аккредиттік агенттігі арқылы білім бағдарламаларын халықаралық аккредиттеуден өткізді. Айта кетейік, І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті педагогикалық бағыттағы мамандықтарды халықаралық аккредиттеуден өткізген Қазақстандағы алғашқы оқу орны.
«2017 жылдары 6 мыңнан астам студент 40 мамандық бойынша бакалавриатта, 21 мамандық бойынша магистратурада, 6 мамандық бойынша докторантурада білім алды. Көпсалалы университеттердің ұлттық рейтингісінде білім ордасы 12-орынды иеленді. Сонымен қатар университет жоғары оқу орындарының халықаралық (ARES-2017) рейтингісіне қазақстандық 95 жоғары оқу орындарының ішінде 27-орынға шықты. Осы жылдары 67 білім беру бағдарламасының 61-і мамандандырылған аккредиттеуден өткен. 2016-2017 оқу жылында әскери кафедра, Биотехнология мәселелерін зерттейтін ғылыми-зерттеу институты, «Даму» АҚ бірлескен «Стартап-академия» ашылды», дейді Ілияс Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университетінің ректоры Қуат Баймырзаев.
Университетте жас ғалымдардың ғылыми жобаларын қолдау және Алматы облысы кәсіпкерлерінің тың идеяларын жүзеге асыруды қаржыландыру үшін Стартап-платформасы құрылып, меморандум жасалған.
Оқытушылар мен білім алушылардың халықаралық және ішкі академиялық ұтқырлығы жылдан-жылға дамып келеді. Университет бойынша 171 студент және магистрант Германия, Польша, Испания, Италия, Ресей, Латвия, Чехия, Түркия елдеріндегі оқу орындарында білім жетілдірген. 2013-2017 жылдар ішінде студенттерге шет тілінде дәріс оқу үшін АҚШ, Канада, Чехия, Болгария, Латвия, Ресей, Словакия, Украина, Беларусь, Түркия, Қытай тағы басқа мемлекеттерден 58 оқытушы-ғалым шақырылыпты.
Ел Үкіметінің 2019 жылғы 11 қазандағы қаулысына сәйкес еліміздегі университеттердің басқару үлгісі өзгергені көпке мәлім. Бұл өзгеріс аталған білім шаңырағын да айналып өтпеді. Осы қаулыға сәйкес Жетісу мемлекеттік университеті «І.Жансүгіров атындағы Жетісу университеті» КеАҚ болып қайта құрылды. Университетке берілген академиялық еркіндік оның нарық заманына бейімделуіне, әділ бәсекеге түсуіне жол ашты. Соның дәлелі болар, көпсалалы университеттердің ұлттық рейтингісінде білім ордасы 2022 жылы 4-орынды иеленеді.
«Бүгінде университетте даярланатын мамандардың 57 пайызы педагогикалық мамандықтар. 2021-2022 оқу жылында жұмыс берушілердің сұранысы бойынша ауылшаруашылық экологиясы мамандығы ашылды. Сондай-ақ ақпараттық жүйелер архитектурасы, ақпараттық ресурстарды басқару, экономикалық кибернетика, арнайы педагогика, магистратура бойынша стратегиялық менеджмент мамандықтары да оқытылады. Қазір оқу орнындағы 7 жоғары мектепте бакалавриатта 53, магистратурада 54, докторантурада (phd) 10 бағдарлама бойынша маман даярлайды», дейді Қ.Баймырзаев.
Жетісудың жүрегіне айналған білім ордасында 22 ғылым докторы, 20 PhD, 102 ғылым кандидаты, 323 оқытушы, 5 216 білімгер, 36 оқу лабораториясы, 60 шетелдік серіктес, көп тілде білім беретін 39 топ, 1 300-ден астам грант, 551 793 дана кітапхана қоры, 34 компьютерлік сынып, Стартап-академия бар. Мұның бәрін неге айтып отырмыз, себебі өңірдегі ең ірі оқу орны өзінің жарты ғасырлық тарихында тек осы аймақты ғана емес, республика көлемінде білікті мамандармен қамтып келеді.
Жетісу облысы