Төртінші мұнай өңдеу зауыты қажет пе?

«Атамекен» ҰКП басшысы Ра­йым­бек Баталов елімізде тағы бір зауыт салынуы керек деп есептейді. Оның сөзіне қа­рағанда, төртінші МӨЗ-ді салу маусымдық дизель оты­ны тап­шылығы проблемасын шешеді.

«Дизель отыны – егін жұмыс­та­рын жүргізу мен азық-түлік қа­уіп­­сіздігі үшін нөмірі бірінші өнім. Сондықтан қазіргі геосаяси жағ­­дайға қарай отырып, ең бірінші кезек­­те өзге елдердің дизель өнім­дері­не тәуелділіктен арылуы­мыз керек. Біздегі мұнай өңдеу зауыт­тары­ның қуаты жеткіліксіз. Тағы да бір­неше шағын зауыт тұр­ғызу қажет. Мүмкін, тағы бір зама­науи ір­і мұнай өңдеу зауыт салу қажет шығар. Бұл үшін сапалы талдау жүргізген жөн болады», дейді Р.Баталов.

Энергетика министрі Болат Ақ­шолақов төртінші МӨЗ-ді сал­ғанша, оның орнына Шымкент мұ­най өңдеу зауытының қуат­ты­лы­ғын арттыру керек деп есеп­тейді. Оның айтуынша, бұл өңір – мұнай өнімдерін тұтыну­дың негізгі нарығы. Ал зауытта қуат­тылықты арттыруға байланысты қажетті жағдай бар.

«Ол әу баста жылына 12 млн тонна мұнай өңдейді деп жобаланған. Жалпы зауыт шаруашылығы және зауыттың территориясы кәсіп­орынды біртіндеп кеңейте тү­суге мүмкіндік береді. Жаңа зауыт салу әлдеқайда қымбатқа түседі. Одан да бар зауыттың өндірісін арттырған дұрыс», деді министр.

Оның сөзіне сүйенсек, бірден 12 млн тонналық қуаттылыққа жеткізу міндет емес. Әрі ондай мөлшерге тап қазір қажеттілік те жоқ. Ведомство басшысының пайымдауынша, жылына 2-3 млн тоннаға көбейту (сонда жылына 9 млн тонна қуаттылық болады – ред.) – қолайлы нұсқа. Алайда мұның өзі қабылданған шешім емес. Өйткені елімізде отын көлемі жеткілікті және Қазақстанда бұл өнім үшін экспорт нарығы да аса үлкен емес.

«Орталық Азия отынды көп тұтынбайды, ал Ресейдің өз өндірісінде профицит болып жатыр», дейді ол.

Жақында ғана қытайлық PetroChina мұнай-газ компаниясы­ның вице-президенті Хуан Юнч­жан мен «ҚазМұнайГаз» басшысы Мағзұм Мырзағалиевтің кезде­суінде (онлайн) бірнеше тақырып көтерілді. Оның ішінде Қытайға мұнай жеткізу көлемін арттыру, геологиялық барлау саласындағы кооперация мәселелерімен қатар, Шымкент МӨЗ-інің қуаттылығын арттыру жайы да бар.

Мамандар қуаттылықты арттыру өз алдына, әуелі шикізат проблемасын шешіп алу керегін айтады. Телеграмдағы ENERGY MONITOR каналының жазуынша, қазір Қызылордадағы мұнай өндірісі жылына орташа 6 пайызға төмендеп жатыр.

«Егер 2007 жылы Қызылорда 11,7 млн тонна мұнай өндірсе, 2022 жылы 4,2 млн тоннадан да аз өн­діріс жасау жоспарланып отыр. Со­нымен қатар Павлодар МӨЗ-іне жеткізіліп отырған ресейлік мұнай көлемін Қазақстан-Қытай мұнай құбыры арқылы ауыс­тыру керек. Жалғыз шешім – қазақстандық мұнай өңдеу зауыттарын шикізатпен қамтамасыз ету және Қытайға қазақстандық мұнай экспортын қазіргі 1 млн тоннадан 10 млн тоннаға дейін ұлғайту мақсатында қуаты жылына 20 млн тоннаға дейін жететін жаңа «Атырау – Кеңқияқ» мұнай құбырын салу қажет болып тұр. Бұл – Ресей мұнайының Қазақстан арқылы Қытайға жылына 10 млн тонна көлемінде транзитін есепке алмағандағы есеп. Қытайлық инвесторларды қанша жерден жақсы көрмесек те, олар Қазақстанның ішінде мұнай құбырларын салып, мұнайды қазақстандық МӨЗ-дерге өзіндік құнымен пара-пар деңгейде жеткізіп береді (өндірістің 70 пайызына дейін), МӨЗ-дерді модернизациялауға қатысады», деп жазады канал сарапшылары.

Сарапшылардың дерегінше, 2016 жылы елдегі үш ірі МӨЗ бензин бойынша нарық қажеттілігін – 70 пайызға, дизель бойынша – 90 пайызға, ал әуе керосині бойынша 50 пайызға жауып тұрды. 2018 жылғы жаңғыртудан соң (құны 6 млрд доллар болған) үш МӨЗ ішкі нарық қажетін 100 пайызға өтей бастады. Былтырғы KazEnergy баян­дамасы бойынша елімізде 2050 жылға дейін жанар-жағармай, әуе керосині және дизель бойынша тапшылық болмайды.

«ҚазМұнайГаз» басқарма төрағасы­ның орынбасары Арман Қа­йыр­деновтың айтуынша, әсіре­се, Ресей, Өзбекстан және Қырғыз­станмен шекаралас аймақтар­дағы сұраныс жоғары. Аталған ел­дер­ден келетін жүк көліктерінің Қазақстанды транзиттік жанармай нүктесі ретінде пайдалануы дизель отынына деген сұранысты арттыра түскен. Бұл ретте дизель отынын контрабандалық жолмен шығару мәселесі де бар. Дизель отынының бөлшек бағасы Ресейдегі бағадан 1,5 есе арзан. Соның салдарынан қазақстандық арзан баға көрші елдердің нарығын автоматты түрде субсидиялап отыр. Мамандардың айтуынша, дизель отынын қазіргі тұтыну көрсеткіші 2020 жылмен салыстырғанда 800 мың тоннаға өскен. Пандемия жылында 4,7 млн тонна тұтынылса, биылдың қорытындысы бойынша 5,5 млн тонна дизель отыны сатып алынады деген болжам бар.

«КТК-ның қайта-қайта тоқтап қалу тәуекеліне байланысты төртін­ші ірі МӨЗ құрылысын бас­тау идеясы туындайды. Қазір біздің бүкіл мұна­йымыз Ресей территориясы арқы­лы экспортталады, ал кенеттен ол мар­шрут тоқтап қалған жағдайда бар­лық мұнайды неліктен өзімізде өңдемеске. Төртінші ірі МӨЗ-дің қа­жеттілігі мұнай өнімдерін экспортқа шығару бойынша ғана туындайды. Тео­рияда бұл өте жақсы бизнес-мүм­кіндік. Бірақ ол үшін нарықты зерт­теу керек: көршілес елдерден ж­ақын 5-10 жылда сұраныс бола ма? Сырттан сұраныс болса, салуға қар­жылық мүмкіндік болса, неге салмас­қа. Бірақ бұл жерде назар ауда­рар­лық маңызды жайт бар, оны мемле­кет ақшасын тартпай, жеке инвес­тор салсын. Зауыт құрылысын бизнес қана жедел әрі тиімді жүзеге асыр­ады», деп пікір білдіреді Energy Analytics каналы.

Ұлттық статистика бюросының дерегінше, 2021 жылдың қорытын­дысы бойынша 85,7 млн тонна мұнай өндірілген. Соның 67,6 млн тоннасы экспортталып, 17,1 млн тонна мұнай қайта өңделіп, 13,1 млн тонна мұнай өнімдері өндірілді. Бұл ретте былтыр жыл бойы ірі үш мұнай өңдеу зауытында 4,8 млн тонна автобензин, 4,9 млн тонна дизель отыны, 0,6 млн тонна әуе керосині, 0,24 млн тонна мазут шығарылды.

Ал 2022 жылдың 12 шілдесінен бастап мұнай өнімдерінің экспортына жаңа тыйым енгізілді. Бұл тура­лы Энергетика, Қаржы, Ішкі істер министрліктері және ҰҚК бір­лес­кен бұйрық дайындаған еді. Бұй­рық аясында ел аумағынан автобен­зин, ди­зель отыны және мұнай өнім­дері­нің жекелеген түрлерін автомо­биль­мен алып кетуге тыйым салынды.

2022 жылдың 9 айында Атырау МӨЗ-і 4,2 млн тонна мұнай өңдеген. Бұл – былтырғы жоспарлаудан 112 мың тоннаға жоғары көрсеткіш. Соның ішінде 1 млн тонна автобензин, 1,2 млн тонна дизель отыны, 114 мың тонна әуе керосині және өз­ге де мұнай өнімдері өндірілген. Шым­кент МӨЗ-і биылғы 7 айда 3,5 млн тонна мұнай өңдеді: 1,2 млн тон­на – автобензин, 1,1 млн тонна – ди­зель отыны, 204 мың тонна – әуе ке­росині және басқа да мұнай өнімдері бар.

Ал мұнай өндірісінің жалпы мәліметіне келер болсақ, 17 қазан күні елімізде 200 мың тонна мұнай және газ конденсаты, 113,6 млн тек­ше метр газ өндірілген. Мұнай өң­деу зауыттарында 47,9 мың тонна мұ­­­най қайта өңдеуден өткен. Мұ­най­­­дың нарықтағы бағасы әзірге тө­мен, 17 қазандағы жағдай бойын­ша WTI мұнайы – барреліне 85,46 доллар болса, Brent маркалы мұнайдың бар­релі 91,62 долларға бағаланып отыр.